وتكەندە "قازاق فيلوسوفياسى" ينتەرنەت قاۋىمداستىعىندا ءبىز ءبىر ۇعىمدى تالقىلادىق...

ەجەلگى گرەكتەر (فيلوسوفتار) "نوموس" جانە "لوگوس" زاڭى  تۋرالى ايتادى.

"نوموس" دەگەنىمىز - قوعامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ەرەجەسى.

ول قازاقتىڭ "نامىس" سوزىمەن ۇندەس.  ياعني، بايىرعى دالا حالىقتارى ء(بىزدىڭ ارعى اتالارىمىز، نەمەسە، ء"تۇپ قازاق" (پروتوقازاق) دەلىك) وسى - نامىس زاڭىمەن ءومىر سۇرگەن. سوندىقتان، ولارمەن ارالاس-قۇرالاس انتيكالىق مادەنيەت بۇل ۇعىمدى ("نوموس" ۇعىمىن) ءبىزدىڭ ءتۇپاتالارىمىزدان العان بولار دەپ بولجاپتى ماقالا اۆتورى.

(كەشىرىم وتىنەم، اتى-ءجونىن كەيىن سالىپ قويام)

شىنىندا دا، "نامىس زاڭى" ءوز ماعىناسىنا ادىلەت، شىندىق، قايىرىم، وجەتتىك، ەرلىك، شىنايىلىق  جانە ت.ت. بارلىق ادامي (ادامگەرشىلىكتى) سيپاتتى ەنگىزەدى.

سول ءۇشىن دە گرەك فيلوسوفياسى ونى "نومۋس" زاڭى رەتىندە بەلگىلەپ العان.

ەندى، تاريحي كەزەڭدەردەن وتە كەلە، "نومۋس" زاڭىمەن ءومىر سۇرەتىن جاۋىنگەر حالىقتار ەۋروپالىق عىلىمي تىلدە "نومادتار"  دەپ اتالا باستادى.

ەۋروپا ادەبيەتى نومۋستى "رىتسارلىقپەن" بايلانىستىرا دامىتتى.

بۇل ءوزى ادامزاتتىڭ شىنايىلىلىعىن، ءبىر جەردە قاتىپ قالماي، ۇنەمى قوزعالىستا بولاتىنىن  بىلدىرەتىن تۇسىنىك رەتىندە قابىلدانادى.

(قازاق حالقىندا ول جاۋىنگەرلىكپەن بايلانىستى).

مىنە، ءبىز ايتىپ وتىرعان تەكتىلىك وسىمەن بايلانىستى.

ارينە، تابيعاتتا "سۇرىپتالۋ" پروتسەسى ۇزدىكسىز جۇزەگە اسىپ وتىرادى.

مالدى قورەك ەتكەن قازاق مالدىڭ "گەنەتيكالىق كودىن" جاقسى مەڭگەرىپ، كوپ جاعدايدا ول "گەنەتيكالىق زاڭداردى" ادامدارعا دا قاتىستى قولدانىپ وتىرعان. "تۇقىم قۋالاۋشىلىق", "قان تازالىعى" سياقتى ماسەلەلەرگە كوڭىل بولگەن.

بىراق ول تەكتىلىكتىڭ ماتەريالدىق بازاسى رەتىندە عانا قاراستىرىلادى.

ال تەكتىلىكتى تۋىنداتۋشى توتە كۇش - نامىس  زاڭى.

ياعني، تەكتىلىك توركىنى ار-نامىستا  نەمەسە حالىقتىڭ رۋحاني بولمىسىندا جاتىر دەپ سانايدى. ("تەكتى جەردىڭ قىزى", "تەكتى اۋلەتتىڭ ۇلى" ت.ت.)

قازاقتىڭ دانالىعى، بارلىق ماقال ماتەلدەرى وسى پاراديگما توڭىرەگىندە قۇرىلاتىنى دا سول سەبەپتەن!

سول ارقىلى قازاق حالقى ءوزىنىڭ تەكتىلىگىن جاڭعىرتىپت  (تاربيەلەپ، رەگەنەراتسيالاپ) وتىرعان. 

وسى زاڭ بۇزىلسا - حالىق تا ءوز كەلبەتىنەن اجىراپ، ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەي قالادى.

حالىقتى قۇرتۋ ءۇشىن، ونىڭ جاۋلارى وسىنى جويۋعا ۇمتىلعان!

ءابدىراشيت باكىرۇلى

Abai.kz