وسى سۇراققا ارقايسىڭىزدا جاۋاپ بەرگەن بولارسىزدار. بىرەۋ بىلەمىن،بىرەۋلەر بىلمەيمىز، ەندى بىرەۋلەر بارلىعىن بىلمەيمىن، دەپ ايتادى.بىراق وسى سۇراقتىڭ نەلىكتەن تۋىندايتىنىن،نە ءۇشىن قويىلىپ، نەگە جاۋاپ العىسى كەلەتىنىن، ءبىراز اعايىن ۇمىتىپ بارا جاتقان سىقىلدى. وتە وكىنىشتى جاعداي، «ەشتەن كەش جاقسى» جاقسى دەگەن ەكەن اتا-بابالارىمىز. سوندىقتان وسى اڭگىمەگە سىزدەردى تارتىپ، ءوز ويىممەن بولىسپەك بولىپ وتىرمىن.
قازاق دالاسىنا مۇنداي ءداستۇر قايدان كەلدى؟

15-عاسىردا قازاق حاندىعى ورناپ، ونى كەرەيمەن جانىبەك حاندار باسقارعانى بەلگىلى. بىردە جانىبەك حاننىڭ اقىلشىسى، كەڭەسشىسى جيرەنشە شەشەن قاتتى اۋىرىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالىپتى. جاقىن جەرلەردەگى تالاي بەلگىلى ەمشى، باقسىلاردى شاقىرتىپ قاراتسا دا، ەش ەم قونباپتى. سوڭىندا اتاقتى وتەبويداق دەگەن ەمشى بارىن ءبىلىپ، سونى شاقىرادى. وتەبويداقتىڭ ەمىنەن كەيىن جيرەنشە جازىلىپ، دەرتىنەن ايىعىپتى. جانىبەك حان ەمشىگە ريزا بولىپ، بىرنەشە سۇراق قويىپتى.
- قانداي اۋرۋدى ەمدەۋ قيىن؟
- تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋدى ەمدەۋ قيىن.
- ال، ونىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟
- بولادى. جەتى اتاعا دەيىن تۋىس ادامدار قىز الىسپاۋ كەرەك. جەتى قازاق ءۇشىن قاسيەتتى سان.

وسى سۇراققا ارقايسىڭىزدا جاۋاپ بەرگەن بولارسىزدار. بىرەۋ بىلەمىن،بىرەۋلەر بىلمەيمىز، ەندى بىرەۋلەر بارلىعىن بىلمەيمىن، دەپ ايتادى.بىراق وسى سۇراقتىڭ نەلىكتەن تۋىندايتىنىن،نە ءۇشىن قويىلىپ، نەگە جاۋاپ العىسى كەلەتىنىن، ءبىراز اعايىن ۇمىتىپ بارا جاتقان سىقىلدى. وتە وكىنىشتى جاعداي، «ەشتەن كەش جاقسى» جاقسى دەگەن ەكەن اتا-بابالارىمىز. سوندىقتان وسى اڭگىمەگە سىزدەردى تارتىپ، ءوز ويىممەن بولىسپەك بولىپ وتىرمىن.
قازاق دالاسىنا مۇنداي ءداستۇر قايدان كەلدى؟

15-عاسىردا قازاق حاندىعى ورناپ، ونى كەرەيمەن جانىبەك حاندار باسقارعانى بەلگىلى. بىردە جانىبەك حاننىڭ اقىلشىسى، كەڭەسشىسى جيرەنشە شەشەن قاتتى اۋىرىپ، توسەك تارتىپ جاتىپ قالىپتى. جاقىن جەرلەردەگى تالاي بەلگىلى ەمشى، باقسىلاردى شاقىرتىپ قاراتسا دا، ەش ەم قونباپتى. سوڭىندا اتاقتى وتەبويداق دەگەن ەمشى بارىن ءبىلىپ، سونى شاقىرادى. وتەبويداقتىڭ ەمىنەن كەيىن جيرەنشە جازىلىپ، دەرتىنەن ايىعىپتى. جانىبەك حان ەمشىگە ريزا بولىپ، بىرنەشە سۇراق قويىپتى.
- قانداي اۋرۋدى ەمدەۋ قيىن؟
- تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋدى ەمدەۋ قيىن.
- ال، ونىڭ الدىن الۋعا بولا ما؟
- بولادى. جەتى اتاعا دەيىن تۋىس ادامدار قىز الىسپاۋ كەرەك. جەتى قازاق ءۇشىن قاسيەتتى سان.

وتەبويداق ەمشىنىڭ ايتقانىن جانىبەك حان جادىنا توقىپ، حالىققا جەتى اتاعا دەيىن ۇيلەنۋگە تيىم سالىپتى. «كىمدە كىم جەتى اتاعا تولماي ۇيلەنسە، ءولىم جازاسىنا كەسىلسىن» دەگەن جارلىق شىعىپتى. سودان بەرگى قازاق حاندارى دا وسى جارلىقتى بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىرىپتى. ال، وتەيبويداق تىلەۋقابىلۇلى «شيپاگەرلىك بايان» اتتى شيپاگەرلىك كىتاپ جازعان ادام.
"شيپاگەرلىك بايان" بۇگىنگى كۇنگە وتەيبويداقتىڭ اعايىن ۇرپاقتارى ارقىلى جەتكەن. كىتاپ ۋاقىتتىڭ الۋان ءتۇرلى زوبالاڭىنان ءوتىپ، مەيلىنشە كولەمدى مۇرانىڭ تورتتەن ءبىر بولىگى عانا بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ قولىنا تيگەن. قالعان بولىگى قىتايداعى اتىشۋلى "مادەني توڭكەرىس" كەزىندە "حۋڭ- ۋەيبيندەر" تاراپىنان ورتەلگەن. وتەيبويداقتىڭ "شيپاگەرلىك بايان" كىتابى قازاقتىڭ ءداستۇرلى مەديتسينالىق تاجىريبەسى تۋرالى مەيلىنشە مول ماعلۇمات بەرەدى. بۇل رەتتە، اۆتوردىڭ مىڭنان استام ءدارى تۇرلەرىن توعىستىرۋ ارقىلى 4 مىڭنان استام شيپالىق شارالاردىڭ قولدانىمىن (رەتسەپت بەرۋ) ۇسىنۋى، ونىڭ بىلىكتى شيپاگەر، عۇلاما عالىم بولعانىن پايىمداتادى. سونداي-اق، "شيپاگەرلىك بايان" كىتابىندا وسىمدىكتەن الىناتىن 728 ءتۇرلى، جان-جانۋارلاردان الىناتىن 318 ءتۇرلى، مەتالل-مەتاللويدتاردان تۇزىلەتىن 318 ءتۇرلى شيپالىق قاسيەتى بار دارىلەردىڭ اتالۋى، 500-گە تارتا اناتوميالىق اتاۋلاردىڭ كەلتىرىلۋى، بۇل ەڭبەكتىڭ تاريحي-ەتنوگرافيالىق ءمان-ماڭىزىنىڭ ەرەكشە ەكەنىن بىلدىرەدى. تەڭدەسى جوق "شيپاگەرلىك بايان" - ول زاماندا دا قازاق ءتىلىنىڭ قانشالىق تۇنىق، باي بولعانىنىڭ ايقىن دالەلى. "شيپاگەرلىك بايان" كىتابى ارقىلى وتەيبويداق تىلەۋقابىلۇلىنىڭ تەك قانا عۇلاما شيپاگەر ەمەس، سونىمەن بىرگە حالىقتىڭ ءومىر سالتىنا، دۇنيەتانىمىنا، رۋحاني مادەنيەتىنە مەيلىنشە قانىق بولعانى، ءوز زامانىنىڭ تەرەڭ ويلى، ۇلتجاندى تۇلعاسى بولعانى ايقىن اڭعارىلادى.قىتاي ۇكىمەتى «شيپاگەرلىك باياننىڭ» قۇندىلىعىن باعالاپ «مەملەكەتتىك ءبىرىنشى كىتاپ» دەگەن سىيلىقپەن ماراپاتتادى (1997').قىتايدا وتەيبويداقتىڭ مۇراسىن زەرتتەۋ ءۇشىن 2 مەملكەتتىك مەديتسينا ورتالىعىن قۇرىلعان.

ال، تاۋكە حاننىڭ (1626-1718 ج.ج.) تۇسىندا جاسالعان، قازاق حاندىعىنىڭ باستى زاڭى "جەتى جارعىعا" حالقىمىزدىڭ وسى ءبىر تاماشا ءداستۇرى، ءبىر باپ رەتىندە ەنىپ، رەسمي تۇردە بەكىتىلگەن. وسى كەزدەن، باستاپ اتا-بابامىز، اۋلەتتىڭ اراسى جەتى ۇرپاققا جەتكەندە، ولاردىڭ قاي جۇزگە جاتاتىنا قاراماستان، بۇكىل ءۇش جۇزگە ساۋىن ايتىلىپ، وسى ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرى قاتىسقان جيىندا، ولارعا رەسمي تۇردە «رۋ» ستاتۋسى بەرىلىپ وتىرعان. جانە، وسى ءداستۇردىڭ بەرىك ساقتالۋى ەل اقساقالدارى تاراپىنان قاتاڭ باقىلاۋدا بولعان. جازاتايىم، ءداستۇر بۇزىلعان جاعدايدا، ۇلكەن داۋعا اينالىپ، ارتىنان، جيىن شاقىرىلىپ، ءداستۇر بۇزعان ادامداردىڭ اراسى الشاقتاۋ بولسا، «بوز بيە» سويىلىپ، ەسكەرتۋ ايتىلىپ، ەكى جاسقا باتا بەرگەن. ال، ارالارى تىم جاقىن بولسا، كەيدە «ءولىم» جازاسى تاعايىندالىپ، نەمەسە ەلدەن الاستاتىلعان. ءومىر تاجىريبەسى مول حالقىمىز كەيىنگى ۇرپاققا جەتى اتاسىن ءبىلۋدى مىندەتتەگەن جانە ونى ۇيرەتىپ جاتتاتقان. «جەتى اتاسىن بىلمەگەن - جەتەسىز كەتەدى» دەگەن سودان قالعان. « جەتى اتا» زاڭدىلىعى جالعىز قازاققا ءتان دۇنيە ەمەس. بۇكىل دۇنيە ءجۇزى حالىقتارىنىڭ اراسىنا تاراپ كەتكەن، وسى زاڭدىلىقتى زەتتەۋ، تاريحىن اشۋ ۇلكەن شارۋا، كوپ ىزدەنىس پەن جىگەر، قايراتتى ايتپاعاندا، مول قارجىنى كەرەك ەتەتىن شارۋا. ورىس حالقىندا «دو سەدموگو كولەنو»،«دو دەۆياتوگو كولەنو» دەگەن ۇعىم بار. قىرعىز حالقى وسى «جەتى اتا» زاڭدىلىعىن ۇستانۋدى ماناس ەپوسىندا جىرلاعانداي « جەتى اتا شەجىرەڭدى ءبىل، جەتپىس ەلدىڭ ءتىلىن ءبىل». شەشەن، ينگۋش حالىقتارى دا جەتى اتاسىن جاتقا بىلەدى ەكەن، ءدال قازىر گروزنىي قالاسىندا كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان قايسى ءبىر ادام بولسا دا جەتى اتاسىن جاتقا ايتىپ بەرەدى ەكەن. ۋديندەر دە وسى زاڭدىلىقتى مويىنداپ جۇرگەن ەلدەردىڭ ءبىرى. بۇل ءتىزىمدى جالعاستىرا بەرۋگە بولار ەدى، بىراق ودان نە وزەگەردى؟ ەشتەڭە دە وزگەرمەس. ايتا كەتەتىن ءبىر ۇلكەن ماسەلە، ول وسى «جەتى اتا» زاڭدىلىعىن ساقتاماي، ءبىر-بىرىمەن جاقىن تۋىس ەكەنىنە قاراماي، قۇدا بولىپ قىز الىسىپ، ۇرپاق ءوسىرىپ جاتقان كورشىلەس مەملەكەتەردىڭ حالىقتارى، بۇگىنگى تاڭدا جاس نارەستەلەردىڭ ءتۇرلى اۋرۋلاردىڭ يەسى بولىپ، تۋىلىپ جاتقانىن سول ەلدەردىڭ دارىگەرلەرى دە مويىنداپ، دابىل قاعۋدا. مىسالى، تاجىكتەردەگى جاعدايدىڭ ناشارلاۋى وسى تۇقىم قۋالايتىن اۋرۋلاردىڭ الدى كەيبىر جەرلەرىندە 25% جەتىپ قالىپتى. مەملەكەت جاس جۇبايلاردىڭ ۇيلەنۋ كۋالىگىن بەرۋ الدىندا، مىندەتتى تۇردە سۇراققا الىپ، جاستارعا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ، ەگەر ولار تۋىس ەكەندىكتەرىن جاسىرىپ، كەيىن ولاردان ۇرىق قۋالايتىن اۋرۋمەن نارەستە تۋىلىپ جاتسا، ولاردى زاڭ الدىندا جاۋاپقا تارتامىز دەپ، اقپارات بەرەدى. وزبەكستان وسى ماسەلەنى مەملەكەت دەڭگەيىنە كوتەرىپ، زاڭ قابىلداۋ كەرەك ەكەنىن اشىق ايتىپ، زاڭ جوباسىن جاساۋدا. بۇل ەلدە 2012 جىل - جانۇيا جىلى بولىپ اتالىپ ءوتىپ جاتىر. ازەربايجاندا دا وسىنداي جاعداي قالىپتاسىپ كەلەدى، ولاردا وسى زاڭدىلىقتى ەسكەرمەۋ سالدارىنىڭ اقىرىن، قاتتى سەزۋدە. وسىنداعى «اقسۇيەكتەندىرۋ» دەگەن ۇعىمداعى رۋلاردىڭ قازىرگى سانى جويىلۋعا جاقىن داپ كەلەدى. مۇنداعى ازىن-اۋلىق زەرتتەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن عالىمدار، بۇل ماسەلەنى مەملەتتىك دەنگەيدە شەشپەسە بولمايدى دەگەن تۇجىرىمعا تىرەلىپ وتىر. ال ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى «نەكە جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ زاڭدارىندا سالت-داستۇرىمىزگە «جەتى اتا» دەگەن فەنومەنىن ەسكەرمەگەن. زاڭ بويىنشا ءسىز وزىڭىزدەن شىققان ءتورتىنشى بۋىننىنا نەكە قۇرۋعا بولاتىنىن راستايتىنداي بولىپ تۇر. ونداي جاعدايدىڭ ورىن الىنۋىنا ەشقانداي زاڭدى بۇزۋدىڭ قاجەتى كەرەك ەمەس. جوعارىداعى جازىلعان مەملەكەتتەردىڭ اراسىندا وسىنداي زاڭ جوباسىنىڭ، ياعني جاقىن تۋىستاردىڭ نەكەگە وتىرعانى بولسا، ولاردى زاڭ تالابىنا ساي جازالاۋ كوزدەلىپ وتىر.

ءبىزدىڭ تۇركى تىلدەس باۋىرلارىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز ءبىر-بىرىنە جاقىندىعى دا، ۇقساستىعى دا، جەر مەن كوكتەي ەمەس. بىزدەگى جاڭا تۋىلعان اۋرۋ نارەستەلەردىڭ ىشىندەگى ۇرىق قۋالايتىن كەسەلدەر 11% جەتىپتى، وسى شوشيتىن اقپارات كوبەيۋ ۇردىسىندە. مەنىڭ وقىپ بىلگەنىم، وسى ماسەلەنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە كوتەرىلۋى، ياعني ناشار جاعدايدىڭ قالىپتاسۋى الىس ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندە ەمەس، ويتكەنى، جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟- دەگەن سۇراققا كوپ اعايىن تولىق جاۋاپ بەرە المايدى.سەبەبى، مەنىڭ ويىمشا، 1.وتارشىلىق ساياساتى. 2.جاhاندانۋ. 3.سالت-داستۇرلەردى ساقتاماۋ (تاريحقا اينالدىرۋ) سوۆەت ۇكىمەتى ساياساتىنىن ارقاسىندا «شالا قازاق » دەگەن كىسىلەر پايدا بولدى. (تاعىسى تاعى بار) جاhاندىرۋ- قازاققا توبەدەن تۇسكەن جاي سياقتى،ءبىر جۇيەدەن ارىلىپ تازارا الماي ،وزىمىزگە ءتان جۇيەنى قۇرا الماي جاتقاندا، باسىمىزعا وسىنداي قيىن بۇلىڭعىر تۇماندى كۇندەر تۋىلىپ تۇر. سالت-داستۇرلەردى ساقتاماۋ(شەتەلدىك ومىرگە ەلىكتەۋ) .

ءبىرىنشى، ەكىنشى سەبەپتەردىڭ قازاعىمدى تەكسىزدىككە اپاراتىن جولعا سالىپ وتىر. «ءتىلى جوقتىڭ ەلى جوق، تەگى جوقتىڭ ەلى جوق»،«تەگىن بىلمەگەن تەرىس باعادى»-دەگەن قازاق اتامىز. وسى قاتەلىكتەرىمىزدى بىلمەي، ءارى قاراي كەتە باراتىن بولساق، بولاشاقتا كورەر كۇنىمىزدىڭ ازابىن مەن ايقىن كورىپ تۇرمىن. «جەتى اتا»زاڭدىلىعىنا تەرىس قاراپ جاتساق، وندا بىزدە كورشى وتىرعان اعايىنداردىڭ ىزىنە ءتۇسىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن. جازىلىپ جاتقان «جەتى اتا» تۋرالى ەسەبى جوق ماقالالاردىڭ، ءبىزدىڭ قوعامدا كوڭىل تولاتىنداي ناتيجە بەرمەيتىنىنە كوزىم جەتىپ تۇر. بىراق، سول ماقالالارسىز ادامنىڭ اقپارات الۋى، تاعى دا مۇمكىن ەمەس. «جەتى اتا» ەلەۋسىز قالدى دەسەم، وتىرىك ايتقان بولار ەدىم. الماتىدا 25 ناۋرىز 2010 جىلى «قازاقتىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق، مادەني قاتىناستار جۇيەسىندەگى ەرەكشەلىكتەرى» اتتى دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزىلدى. دەپۋتات ۋالي كۇرمانعالي پارلامەنتتە «جەتى اتا» اتاۋلارىن مەكتەپ وقۋلىقتارىندا دۇرىس جازىلماعانىن ايتىپ، وسى ماسەلەنىڭ ءبىر بۇرىشىن كوتەرگەن ەدى، ول دا تىڭداۋسىز قالدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدى باسقارىپ وتىرعان ازاماتتارىنىڭ، بۇل ماسەلەگە سالقىن قاراۋىنا كوزىمىز جەتىپ وتىر. سوندىقتان قازاقي سانا-سەزىمى جوعارى، ازاماتتاردىڭ قوعامىمىزعا وسى قۇندى دۇنيەنى جوعالتپاي، بۇكىل قازاقتىڭ جاس ۇرپاقتارىنا، اتا-بابامىز ۇستانىپ كەلە جاتقان «جەتى اتا» ءداستۇرىن تازا قالپىندا جەتكىزۋ، ءبىزدىڭ ارۋاقتار الدىنداعى بورىشىمىز ، ءوز باسىم وسىلاي دەپ تۇسىنەمىن.

سول اتا اتاۋلارى ءبىزدىڭ پايدالانىپ وتىرعان ەلەكتروندى ەنتسيكلوپەديامىزدا(ۆيكيپەديا) قاتە جازىلعان ەدى، مۇمكىن باسپاحانا وسى ۇلگىنى پايدالاندى دەگەن كۇمانىم بار. ونداي بولسا ول قاساقانا جاسالعان قيانات پا، جوق سالعىرتتىق پا؟ كىتاپتارداعى جازۋلاردى وزگەرتۋ مۇمكىن ەمەس، ول جايلى وقۋ مينيستىرلىگى شارالار قولدانۋى كەرەك. «جەتى اتا» فەنومەنى قازاقتىڭ قانىنا ءسىڭىپ كەتكەن، دەگەن ۇعىمنىڭ جالعان ەكەنىنى بارىمىزگە بەلگىلى بولدى. «جەتى اتا» تاريحىن بىلمەيتىن ازاماتتار، ونى ترايباليزممەن ۇشتاستىرىپ وتىرادى. راس، بۇل قۇبىلىستى بۇگىنگى كۇنى بارلىق ورتادا بايقايمىن، تەك ناعىز تەكسىز ادام، وسى ەكى تۇسىنىكتى اجىراتا الماي، تەنتەك بولىپ ءجۇر. بۇل تاقىرىپ وتە كۇردەلى جانە جىلىكتەۋدى تالاپ ەتەتىن ماسەلە. سوندىقتان، وسى ەكى دۇنيەنى تالداۋ ءۇشىن، ەكى جاقتىڭ قورجىنىن اشىپ، ولشەپ، ءبولىپ جارۋ قاجەت. بۇگىنگى قويىپ وتىرعان سۇراق: جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟ كوپشىلىگىمىز، جەتى اتامىزدىڭ اتىن جاتقا ايتساق جەتكىلىكتى دەپ ءجۇرمىز. ول جەتى اتامدى بىلەمىن دەگەنگە جاتپايدى،ويتكەنى ول «جەتى اتا» زاڭدىلىعىن تولىق تۇسىبەۋشىلىكتى بىلدىرەدى.«جەتى اتا» اتاۋلارى : بالا،اكە،اتا،ارعى اتا(ۇلكەن اتا),بابا،ءتۇپ تا،تەك اتا! وسى كىسىلەردىڭ اتىن ايتىپ بەرسەم، « جەتى اتانى»بىلگەنىم دەپ، جۇرگەندەر از ەمەس. جوق ولاي ەمەس، جەتىنشى اتامىز «تەك اتا» بولسا، وسى كىسىدەن تاراعان ۇرپاقتارىن بىلگەن جاعدايدا، ءبىز «جەتى اتانى» تولىق بىلەمىز دەي الامىز. سوندىقتان، نەگىزگى «جەتى اتا» زاڭىنىڭ وزەگى، قىز الىسپاۋ بولىپ تابىلادى! اقساقالدى قاريا كىسىلەردىڭ، اۋىزشا ايتىپ بەرگەن «جەتى اتا» اتتارىنان باسقا، بارلىق ۇرپاقتاردىڭ ەسىمدەرى اتالادى! مۇنداي ەسىمدەر ءتىزىمىن جاتتاپ الۋ، ەرتەرەكتە سونشالىقتى قيىن ەمەس بولاتىن. قازىرگى ءبىزدىڭ ميىمىزعا كىرىپ جاتقان، سان ءتۇرلى كەرەك-كەرەكسىز اقپاراتتار، ول كەزدە بولماعان جانە تۋىستاردىڭ ەسىمدەرىن بىلمەگەن، وتە ۇلكەن ۇياتقا قالدىراتىن جاعداي بولاتىن. ال قازىرگى جاعداي وسىنىڭ تەرىس كورىنىسى جانە ۇيات دەپ سانالمايدى. مىسالى، ءبىزدىڭ بالا كەزدە «قاي اتانىڭ بالاسى بولاسىڭ؟»-دەپ سۇرايتىن، سوندا اتاڭنىڭ نەمەسە اكەڭنىڭ اتىن ايتاسىڭ. ال قازىر «كىمنىڭ بالاسىسىڭ؟»-دەپ سۇراپ جاتادى، كوبىنە «مامامنىڭ» دەگەن ءجاسوسپىرىم بالانىڭ جاۋاپ قايىرعانىن ءوزىم تالاي ەستىپ ءجۇرمىن. وسىنىڭ ءبىر سەبەبىن مىنادان ىزدەۋگە بولادى. 1999 جىل مەن 2010 جىل اراسىندا قازاقستاندا 2 420 000 جۇپ نەكە قۇرعان بولسا، ونىڭ وسى ارالىق ۋاقىتىندا 733 000 اجىراسىپ ۇلگەرىپتى. ارينە، ءبارى قازاق دەپ ايتاتىن اقپارات جوق، دەسە دە قازاقستاندىقتار ەكەنىن ەسكەرسەك جىلايتىن جاعداي. ويتكەنى، وسى جۇپتاردان تۋىلعان ۇل-قىزدارىمىز ءتىرى جەتىم بولىپ قالدى جانە زاڭ ءبىرىنشى بالانى اناسىنىڭ تاربيەسىندە بولسىن دەگەن ۇكىم شىعاراتىنىن بىلەمىز. قازاق حالقىنىڭ باسىنان تالاي قيىنشىلىق ءوتتى، ونى تاريحشىلار جازىپ جاتىر. سول وتپەلى كەزەڭنەن باسىن جوعارى ۇستاپ، ۇيالماي ۇرپاقتارىنا تەڭدەسى جوق سالت-ءداستۇر قالدىرعان، وتكەن اتا-بابالارىمىزعا  جالعاننان وتكەندە نە دەيمىز؟ وسى ورايدا ايتا كەتۋ كەرەك، «جەتى اتا» زاڭدىلىعىنىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە اتقاراعان رولىنە لايىقتى باعا بەرىلمەي وتىر. ونىڭ سەبەبىن جوعارىدا اتاپ ءوتتىم. ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋ بىرىنشىدەن، قازاق ءتىلىنىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ كەرەك، ەكىنشىدەن، ءار قازاقتىڭ ءوز جەكە جان-ۇياسىنىڭ تاريحىن-شەجىرەسىن جاقسى ءبىلۋ كەرەك، ۇشىنشىدەن، سالت-داستۇرلەرىمىزدى ۇستانۋىمىز قاجەت.

قۇرمەتتى عالامتورداعى دوستار!

جەتى اتاڭدى بىلەسىڭ بە؟ - دەگەن سۇراققا تولىق جاۋاپ تابۋ ءۇشىن مەن 7-ATA.kz جوباسىن جاسادىم، قابىل الىڭىزدار. وسى سايتتا جەتى اتا، قاسيەتتى «7» سانى، تاريح، سالت-داستۇرلەر جانە گەنەتيكا عىلىمىنىڭ سوڭعى جاڭالىقتارى تۋرالى اۋقىمدى اقپارات الالاسىزدار. سىزدەر ءوز ويلارىڭىزبەن ءبولىسىپ، بلوگ جۇرگىزە الاسىزدار. ىشكى حات جازۋ ارقىلى، ءبىر-بىرىڭىزگە ساۋال جولداۋىڭىزعا مۇمكىنشىلىك بار. تۋىستارىڭىزدى ىزدەستىرۋ، حابارلاما بەرۋىڭىزگە بولادى. تۋىستارىڭىزدى «جەتى اتا» دەڭگەيىندە، ءبىزدىڭ جاساعان جۇيەمىز، اۆتوماتتى تۇردە ىزدەيدى، ول ءۇشىن ءسىز ءوز شەجىرەڭىزدى جاساۋىڭىز قاجەت! بۇل قىزمەت اقىلى سمس ارقىلى 450-500 تەڭگە كولەمىندە تولەم اقى الىنادى، ءبىر جىلعا جارايدى. وسى تولەم جىل بويىنشا ءوز شەجىرەڭىزدى تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. سايت شەت ەل سايتتارىنا قاراعاندا 40% ارزان. سايتقا ءتۇرلى باسقادا قىزمەت كورسەتۋ كوزدەلىپ وتىر. الداعى ۋاقىتتى وسى سايتتىڭ قورىندا جينالعان، جاسالعان شەجىرەلەردىڭ توپتاماسى شەڭبەرىندە جاڭا ۇلگىدەگى IT تەحنولوگياسىمەن وڭدەلگەن ۇلكەن شەجىرە جاساۋ كوزدەلىپ وتىر. وسى باستاماعا سىزدەردىڭ ات سالىساتىندارىڭىزعا ۇلكەن سەنىم ارتىپ وتىرمىن. ۇسىنىس پەن وتىنىشتەرىڭىزدى ەسكەرۋگە كەپىلدىك بەرەمىز. «جۇمىلىپ كوتەرگەن جۇك جەڭىل» دەگەندەي، قالىڭ قازاققا وسى اقپاراتتى جەتكىزۋگە، سىزدەردەن كومەك سۇراۋدى ءجون كورىپ وتىرمى.

7-ATA.kz سايتىنىڭ اۆتورى دوسىمجان راحمانبەردى

«اباي-اقپارات»