سەكەڭدەپ سەكۋندتار، مىستيىپ مينۋتتار، جىلميىپ جىلدار وتە شىعاتىنى-اي!..

«اپاي، جاقسىسىز با؟-دەپ پەيىلدى پاۋزا جاساپ: - وتىنەم جاعداي ايتپايسىز، جارتى كيىمىڭىزدى پاكەتكە سالىپ الىپ، ەكپىندەپ جەتەسىز. بۇگىن قاتارىنان ءۇش حابار تۇسىرىلەدى. سونىڭ بىرەۋىنىڭ نەمەن اياقتالاتىنى تۇسىنىكسىز. ءسىز سوعان كەرەكسىز. ماشينا كەتتى، اپاي...»، - دەپ ءوزىمسي بۇيرىق بەرەتىن، ىشكى ءىلتيپاتى ۇنىنەن سەزىلىپ تۇراتىن، كەلىسپەسكە قويمايتىن بەيسەن باۋىردىڭ 87019502299 ءنومىرلى تەلەفونى قوڭىراۋلاتپاعالى دا جىل ءوتتى...

ءبىر ايتقىشتىڭ: «قازاقتىڭ ولگەنىنىڭ جامانى جوق، ءتىرىسىنىڭ وسەكتەن امانى جوق» دەگەن «تاپقىرلىعى» كەلمەيتىن ەكەۋ بولسا-ءبىرى ەدىڭ، بىرەۋ بولسا-ءوزى ەدىڭ.

ونەر شىركىنگە قىزعانىش جابىسىپ تۋعانداي كورىنگەنمەن، ونىڭ دا ورنىن بىلەتىنىنە كوز جەتكىزگەن ءوزىڭسىڭ باۋىرىم. اقىن ءماريام حاكىمجانوۆا اپامىز ءجيى قولداناتىن «بولعان ادام -بولدىم دەمەس، بولدىم دەسە – بولعانى ەمەس» ءسوزىن بويتۇمار ەتكەن دە ءوزىڭسىڭ. بىردە-ءبىر ىسىڭە جاساندىلىق قوسپايتىنىڭدى، جارناما ءۇشىن جانىقپايتىنىڭدى ايتسايشى!.. سەن تانىمالدىق ءۇشىن تەلەجۋرناليستيكاعا كەلگەن جوقسىڭ. زاماننىڭ ەڭ قاۋقارلى قارۋى سول بولعاسىن، قالاداعى قاتىگەزدىك پەن دالاداعى داۋكەستىكتىڭ بەتىن قايتارماققا اقىل-ساناڭدى اياماي الدىڭا سالىپ، بەيمازا تىرلىكتى شارق ۇرا شارلاپ جاۋاپ ىزدەدىڭ.

ۇلكەن ءىس تىندىرىپ تۇرىپ، ۇلكەن ءسوز ايتپادىڭ، قىزىل سوزگە جاقىندامادىڭ. جانىڭنىڭ قۋانىشى جىلى جىميىسىڭدا تۇراتىن. تىزگىن ءوز قولىمدا دەپ ەشقاشان اسىرا سىلتەمەيتىنسىڭ جانە مارە سىزىعىنا جەتپەي شابىت تۇلپارىن جولدا توقتاتپايتىنسىڭ. ءوزىڭنىڭ اقىلىڭ جەتىپ تۇرسا دا، نە ماسەلەنى كوپپەن كەڭەسە شەشكەندى، ءار ءتۇرلى پىكىرلەر تىڭداعاندى قالايتىنسىڭ.

حابارىڭا شاقىرىلاتىن قوناقتارىڭنىڭ الۋان ساناتتى بولۋىنا قاراماستان، ءبىر ءداستۇرلى وتباسىنداي ءتارتىپ ساقتالاتىن. توردە باتالى اتا مەن اق جاۋلىقتى انا، جان-جاعىندا جولى مەن جونىنە قاراي اقىلداستار القاسى وتىرعانداي اسەر قالدىراتىن.

تاعدىرى تىعىرىققا تىرەلگەن، جاعدايى ءدۇيىم جۇرتقا جاريا بولعان باقىتسىز جانداردى، كەيىپكەرلەردى قورعاشتاۋمەن قوسا، نامىسىن وياتپاققا «ءتيىسۋ» دە كەرەك بولاتىن. سوندايدا ەڭ نەگىزگى جاناشىرى، قامقورى، سەنگەنى ءوزىڭ بولىپ، وگىزدى دە ولتىرمەي، اربانى دا سىندىرماي، الدى-ارتىڭدى ابايلاپ، ءتۇپ ماقساتىڭنىڭ كومەكتەسۋ عانا ەكەنىن دالەلدەيتىنسىڭ. سوسىن ايتىلماعان، ايتۋعا اۋزىڭ بارماعان اۋىر ءسوز، اششى وكىنىش كوكىرەگىڭدى قارس ايىرىپ، باسىڭدى اۋىرتىپ تۇرىپ، «ايتۋعا وڭاي!..» دەپ كۇرسىنىستىڭ كوپ نۇكتەسىن قوياتىنسىڭ. قانشا حابارىڭا قاتىسىپ ءجۇرىپ، نەبىر شيەلەنىستى، شەتىن تاقىرىپتار بارىسىندا ءتۇرلى-ءتۇرلى مىنەزدەر، تۇسىنىكتەر ورتاسىندا ءبىر پەندەنىڭ كوڭىلىن قالدىرار قاتتى ءسوز ايتقانىڭدى، نە كىنالى كەيىپكەرلەردىڭ قىزبالىقپەن ساعان قارسى كەلىپ، داۋىس كوتەرگەنىن، ءتىپتى، تەرىس قاراپ كۇڭكىلدەگەنىن دە كورمەپپىن. بۇدان اسقان ءپاتۋلى ءىس، ازاماتتىق ابىروي بولار ما، ءسىرا؟!

بەيسەن باۋىر، سەن وزگەنى سىيلاي بىلگەندىكتەن ءوزىڭدى دە سىيلاتا الاتىنسىڭ. بويىڭداعى اسپاۋ، تاسپاۋ، ساسپاۋ دەگەن قاسيەتتەر قادىرىڭدى اسىرىپ تۇراتىن. بايسالدىلىق بايىپتىلىققا جەتكىزدى. ءوزىڭدى بىرەۋ ماقتاسا ىڭعايسىزدانىپ: «العىستارىڭىزدى باعدارلامانىڭ ءبىر قاۋىم جاستارىنا ايتىڭىزدار، سولار عوي ءبارىن ىستەپ جۇرگەن، مەنىكى  دايىن نارسەنى جۇرگىزۋ عانا»-دەپ كىشىپەيىلدىك تانىتىپ، ەكران سىرتىنداعى ارىپتەستەرىڭدى اسپەتتەيتىنسىڭ.

ءار ءتۇسىرىلىم سوڭىندا قيلى تاعدىر يەلەرى مە، ساراپشىلار ما وزىڭمەن قيماي قوشتاسۋشى ەدى. بىردەڭەسىن ۇمىتقانداي قيپاقتاپ كەتە الماي تۇرعانىن سەزىپ، «قانە، كەلە قويىڭىزدار، ەسكەرتكىشكە فوتوعا تۇسەيىك»- دەپ ويلارىنان شىعاتىنسىڭ. ءبارى بالاشا ءماز بولىپ، سەنىڭ جانىڭا جاقىن تۇرىپ تۇسۋگە تالاساتىن، سونى اجەپتەۋىر مارتەبە كورەتىن.

سەن سىر مەن سىمباتى كەلىسكەن كوركەم جىگىت ەدىڭ. ءىشى، سىرتىڭ تەڭ ەدى. تالعامىڭ دا ءمىنسىز-ءتىن. ۇيلەسىممەن كيىنەتىنسىڭ، بىراق كەيىننەن بايىعان بىرەۋلەردەي كيىمىنىڭ باعاسى وزىڭنەن اسىپ تۇرمايتىن. ماڭايىڭداعىلاردىڭ ىستىق ىقىلاسى مەن مەيىرلى ماحابباتى ءۇشىن ماڭىزدانىپ، ماساتتانبايتىنسىڭ. ادام بىتكەندى قۋانتۋعا جارالعانداي كۇلىمدەپ قاراعانىڭمەن-اق كوڭىلدەرىن توق قىلاتىنسىڭ.

كەيدە تۇسىرىلىمدەر اراسىندا ءسال-ءپال ساڭىلاۋ بولا قالسا: «اپاي، ءبىر كەسە شاي ءىشىپ كەلەيىك»- دەپ ءىش تارتاتىنسىڭ. ءبىر بولمە سىقاپ تۇرعان كيىمدەر سەنىكى بولاتىن. جونىنە قاراي ونىڭ دا شەتىنەن الىپ، سىيلاپ جىبەرەتىنىڭە سان مارتە كۋا بولعانبىز.

قازاقى جولمەن قۇر قول كەلمەي، بىردەڭەسىن ۇستاي كەلگەن جانداردىڭ سىي-سياپاتىن قاسىڭداعىلارعا تاراتىپ بەرۋدە دە الدىڭا جان سالمايتىنسىڭ. سوندايدا  «اجەنىڭ بالاسىمىز عوي» دەپ، كوڭىلىمىز بوساپ،  جانىمىز سۇيسىنەتىن.

بىردە: «بەيسەن باۋىر، وسى سەنىڭ تەگىڭدە اسقان ءدىندار، اقسۇيەك بىرەۋ بار،ءا؟..» -دەگەنىم بار.

- ونى قايدان ءبىلدىڭىز؟! –دەپ كوزىڭ باقىرايىپ تۇرىپ قالدىڭ. مەن: «قۇمالاق سالامىن عوي» دەگەن وتىرىگىمدى كۇلكىمەن جۋىپ-شايعان بولدىم.

-اپا-ا-ي!.. ءسىز بەن ءبىز جاتا-جاستانا جاتىپ ايتاتىن اڭگىمە جەتەدى. «ايگولەك» ءۇشىن جارعاق قۇلاعىڭىز جاستىققا تيمەي جانۇشىراتىنىڭىز دا جۇرەگىمدە. مەن ءسىزدى تالدىقورعانعا شاقىرامىن، ەكى كۇن ۋاقىت بولەسىز. اپاممەن، وتباسىممەن، اتا-انا، بەس باۋىرىممەن تانىستىرام. ەلمەن كەزدەستىرەم. كوپتەن ويىمدا جۇرگەن ءبىر جوسپارلارىم بار: سىزبەن كەڭ وتىرىپ سۇحبات جاساپ، تەلەۆيزيانىڭ التىن قورىنا قوسقىم كەلەدى. «قۇمالاعىڭىزعا» قاتىستى ناقتى جاۋاپتى دا سوندا الاسىز،- دەپ قولىمنىڭ ۇستىنە قولىڭدى قويىپ ەلجىرەي قاراعانىڭدى قايتىپ ۇمىتايىن...

حاباردان سوڭ تەلەفونداپ «اپاي، مىنا ءبىر ءسوزىڭىزدى ايتىپ جۇرسەم، ەفيرگە پايلاناسام رۇقسات پا؟» دەيتىنسىڭ. –باۋىرىم-اۋ، توركىنىمنەن كەلگەن ءسوز جوق. سۇراعانىڭ ءتىلىن بۇزباي وتكەن اتام قازاقتىڭ ءسوزى بولسا ايتا عوي، ايتا ءجۇر، – دەپ ارقاڭنان قاققانداي ەلپەلەكتەپ كەتۋشى ەدىم.

«قارەكەتتىڭ» كوتەرمەگەن ماسەلەسى جوق. وعان قاتىسقان اۋىلدان كەلەتىن كەيبىر اعايىندار دامگە شاقىراتىن. شەلەك اۋدانىنان ءوزىنىڭ-60,  «موسكۆيچىنىڭ»-40 جىلدىعىن تويلاعان ديقانشى اپاي ءوزىڭ باستاعان ۇجىمدى، اراسىنا مەنى قوسىپ قوناققا شاقىردى. مەنىڭ بارا المايتىنىم ءاۋ باستا بەلگىلى بولدى. كۇن جاقىنداعاندا سەنىڭ دە ۋاقىتىڭ كەلمەي، سونداعى ىڭعايسىزدانعان جان كۇيىڭ: «قاراپايىم ادامدى جەرگە قاراتاتىن بولدىق-اۋ... اپاي، كولىك تە، سىيلىق تا دايىن، قۇداي ءۇشىن، ءسىز بارىڭىزشى»،- دەپ قيىلعانىڭ – كىسىلىك دەيتىن قاستەرلى ۇعىمعا تاپتىرمايتىن مىسال ەدى. سەن اتان تۇيەگە جۇك بولارداي اتاق-ابىرويدىڭ يەسىسىڭ: «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ بەلدى ءجۋرناليسى، قر پرەزيدەنتى سىيلىعىنىڭ يەگەرى، «جەتىسۋ» تەلەارناسىنىڭ باس ديرەكتورى، قر مادەنيەت قايراتكەرىسىڭ، تالدىقورعان مەن الماتىنىڭ كۇندەلىكتى جولاۋشىسىسىڭ. ول تىرپ ەتكىزبەيتىن جاۋاپكەرشىلىكتەر ەمەس پە؟! سەنىڭ ورنىڭدا كەۋدەسى كەبەك بىرەۋ بولسا، ءۇنسىز قالار ما  ەدى، ونىسىنا سەندەي ۇيالار ما ەدى؟!

ماعان سەنىڭ قازاڭا قايعىرىپ كوڭىل ايتۋشىلار قاتارى جىل بويى جالعاسىپ كەلەدى.  كورەرمەن كوزى قىراعى عوي: «بەيسەن اينالايىننىڭ سىزگە ىقىلاسى بولەك ەكەنىن بايقايتىنبىز. اتىڭىزدى قۇرمەتپەن اتاپ، «ال اپايدى تىڭدايىق» دەپ اۋزىڭىزعا قاراپ،  ءماز بولىپ تۇراتىن ەدى»،- دەپ ەسكە الادى.

بىلمەيمىن، جانىم! بىلەتىنىم: «و، اپاي كەلدى! ەندى ەش ۋايىم جوق. باستايمىز»-دەپ  الدىمنان شىعىپ، قولىمنان جەتەلەپ، تورگى ورىنعا جايعاستىراتىنىڭ، بەتىمە توقتالا قاراپ، يشارامەن سەنىم بىلدىرەتىنىڭ. ءجيى جىلتىڭداپ كەتكەسىن، ءۇزىلىس قىلسىن دەپ بىردە: «مەنى ىلعي جىلاپ-سىقتاعان حابارلارعا شاقىراسىڭ. سوڭعى كەزدە ءوزىم دە جىلاۋىق بولىپ كەتتىم،-دەپ بازىنا ايتتىم. سوندا سەن داۋىسىڭدى نىقتاپ: «الاش قىزى ەل ءۇشىن جىلاسا ايىپ پا؟!»-دەپ كوزىمە قارادىڭ. ءسويتىپ، مەن جەڭىلدىم، سەن جەڭدىڭ. ءيا، بەيسەن باۋىر، ءسىز بەن ءبىزدى باۋىر قىلىپ، جاقىن تارتقىزىپ جۇرگەن سول الاش مۇددەسى ەكەنىن ەندى ءتۇسىندىم.

مەن ءوزىڭدى سپورت ءجۋرناليسى كەزىڭنەن تانىعانمىن. ەركىن كۇرەستەن كسرو چەمپيونى امانجول بۇعىباەۆ، سامبودان الەم چەمپيوناتى جۇلدەگەرى زەكەن شايمەردەنوۆ تۋرالى جازعان وي-تولعامدارىڭا ءتانتى بولىپ، 1996 جىلى قازاق راديوسىنىڭ «ۇشقىن» جاستار حابارىنا سۇحباتقا شاقىرعام. وندا ورىمدەي جاس ەدىڭ. ءوزىڭ دە، ءسوزىڭ دە، كوزىڭ دە جالىنداپ تۇرعان. ارىپتەستەر «ءوزى دە سپورتشى سياقتى ەكەن، جارقىراعالى تۇرعان جىگىت قوي» دەسكەن.

اراعا جىلدار ءتۇسىپ، عاسىر جاڭاردى. سەن قۇدىرەتى كۇشتى «كوك جاشىكتەن» ورنىڭدى تاپتىڭ. ەندى كۇندە ءوزىڭدى-ءوزىڭ كوپشىلىكتىڭ كوڭىل ايناسىنان كورەتىن بولدىڭ. سوسىن دانالار ايتقانداي: «ءبىر كۇندىك عۇمىرىڭ قالعانداي ۋاقىتىڭدى قادىرلەدىڭ. ماڭگىلىك ءومىرىڭ بارداي ءبىلىم جينادىڭ». ول جان-دۇنيەڭدى بايىتتى، اقىلىڭا اقىل، جۇرەگىڭە يمان ۇيالاتتى. ەرتە ەسەيتتى. قىرىققا جەتپەي-اق،ۇستامدىلىقتىڭ ۇستاسىنا اينالدىڭ. ارتىق ءسوز سويلەمەۋدى، ەشكىمدى اسىرا ماقتاماۋدى، سونداي-اق، سىرىن بىلسەڭ دە داتتاماۋدى داعدى قىلدىڭ. سول تەمىردەي تارتىپكە باعىنعان بوي مەن وي – كوزى باردى سۇيىندىرۋمەن ءوتتى. ءيا، وكىنەيىك، ورتەنەيىك، ءوتتى!..

بەيسەن باۋىر، سەن چەمپيون بۇعىباەۆ تۋرالى تولعانىسىڭدا: «... مىنە، 1962 جىلى كسرو چەمپيوناتىنىڭ التىن تۇعىرىندا امانجول تۇر. بىراق كەڭەس وداعى ىدىراعانشا بىردە-ءبىر قازاقتىڭ ەركىن كۇرەس تورىنە شىقپايتىنىنان ول حابارسىز.

بۇگىنى مەن ەرتەڭى ۇيلەسپەيتىن ءومىر دەگەن، وسى!» - دەپ اياقتاپسىڭ ويىڭدى.

بار بولعانى 25 جاسىڭدا اۋزىڭا تۇسكەن وسى ءسوزدى بۇگىن بار قازاق ساعان ارناپ ايتاتىنداي بولادى دا تۇرادى ماعان.

باۋىرىم، سەن تۋعان 1971 جىلدىڭ 9 جەلتوقسانىن ۇمىتسام دا، سەن قايتپاس ساپارعا اتتانعان 2020 جىلدىڭ 18 مامىرىن ساۋ جۇرسەم، ءتۇپسانامدا ماڭگى ساقتايتىنىما سەنە بەر. ويتكەنى مەيىرىمىنە جان تەڭ كەلمەس انام ەكەۋىڭ جارىق دۇنيەمەن ءبىر كۇندە قوشتاستىڭدار. ول -ەكەۋىڭدى بىرگە ساعىنۋ، بىرگە ەسكە الۋ، بىرگە قۇران مەن دۇعاعا قوسۋ دەگەندى بىلدىرەدى.

انامدى جوقتاپ وتىرعاندا، سەنىڭ سۋىق حابارىڭ جەتتى. توبەمنەن جاي تۇسكەندەي اڭىرىپ،  وتىرىپ قالدىم. قارالى قاۋىم: «قىمبات-اۋ، بەيسەن باۋىرىڭنان دا ايىرىلدىڭ عوي»،-دەپ قايتا كورىسكەندە قالاي ەگىلگەنىمدى بىلمەيمىن... ەسىمدى جيعان سوڭ، شەرىمدى اقتارىپ جوقتاۋ جىرىن جازدىم. ول قۇران داستارحانىندا وقىلىپ، ەل قۇلاعىنا جەتتى. گازەتكە بەرۋىمدى  سۇراۋشىلار كوبەيگەسىن «الماتى اقشامىنا» جىبەردىم. شىقپادى. ەسەسىنە سونداعى «ءبىر مىقتى» ءوز ماقالاسىنىڭ العى سوزىنە «جەتىسۋدا جەتى وزەن جىلاعان شىعار» دەگەن تىركەسىمدى پايدالانىپ گازەتكە جاريالاپتى.

قاي ءىستىڭ دە ءساتىن كۇتەسىڭ. بالكىم، جىل بۇرىن جازىلعان جوقتاۋىمنىڭ جارىق بۇيىرعان كۇنى وسى شىعار. ادال نيەتپەن قولعا الىنعان ءىس قايىرلى بولۋعا ءتيىس.

بەيسەن مارقۇمدى ارقايسىمىز وزىمىزگە جاقىنداتا جاقسى كورگەنىمىزبەن، قالىڭ ەلى- قازاعىنىڭ ماحابباتىنىڭ قاسىندا، جەكە سۇيىسپەنشىلىگىمىز تۇككە دە تۇرمايدى.

ۇلدارىنىڭ ۇستانىمى ۇساقتالىپ، ازاماتتىق دەڭگەيى الاسارىپ، ۋايىمى كۇشەيىپ تۇرعان قازاققا بەيسەندەي ءبىرتۋار پەرزەنتىنەن، 49 جاسقا جەتپەگەن بوزداعىنان ايىرىلۋ – قايعىنىڭ  قايعىسى، وكىنىشتىڭ وكىنىشى. الايدا اللانىڭ امىرىنە كونبەسكە شارا جوق. كوندىك.

ويداعىسىن ورىپ جازاتىن ورالحان اعام (بوكەەۆ) «ماڭگىلىككە ۇلاساتىن ۇلىلىق – جالعان دۇنيەنى مايشا شىلقىعان جالپاق تابانىمەن جالپاعىنان باسۋ ەمەس، ءتىپتى ءىلىنىپ- سالىنىپ الجىعانشا جاساۋ دا ەمەس، ارتىڭا وشپەس ءىز قالدىرىپ، ارعىماققا مىنگەندەي، اسىعىس، زۋلاپ وتە شىعۋ، ياعني ءوز ءومىرىڭدى وقىس ءارى ادەمى اياقتاۋ» دەگەن-ءتىن ءبىر سۇحباتىندا. وتە اسەرلى پىكىر. سۇم اجالعا ب.قۇرانبەكتەي جاقسىڭدى قيماعانمەن، قولدان كەلمەگەن سوڭ جىلاتپايتىن، جۇباتاتىن وسىنداي جىگەرلى توقتاۋ سوزگە كەلىسىپ تۇرىپ، شەتىنە  قول قوياسىڭ.

سۇحبات دەگەننەن شىعادى، سۇحباتتىڭ ءبىر قۇندىلىعى جان يەسىنىڭ ويى ءوز سوزىمەن بەرىلەدى. ول سونىسىمەن قىمبات. بەيسەن مارقۇم سوڭعى جىلدارى كەزدەسۋلەر مەن سۇحباتتاردان الىستاپ، بوي تارتىپ جۇرەتىنىن سەزەتىنمىن.

2017 جىلدىڭ اقپانىندا «ايگولەكتىڭ» جاس وقىرماندارىنىڭ تىلەگى بويىنشا سۇحباتقا شاقىردىم. سوزگە كەلمەستەن كەلىستى. اق ماڭدايى جارقىراعان وسى فوتوسى مەن سۇراعىما جاۋابىن جازباشا  جازىپ بەردى. بۇل – جاقسىنىڭ كوزىندەي، ولمەيتىن سوزىندەي تاسقا باسىلعان  ءبىر بەلگى، ەستى ەستەلىك ەندى...

- ايگىلى تەلەجۇرگىزۋشى لارري كينگ ەشقاشان «مەن» دەگەن ءسوزدى قولدانباسا دا بۇكىل ەلدى 50 جىل بويى ءبىر جالىقتىرىپ كورگەن جوق. ال بىزدە كوزىقاراقتى قازاق كۇتىپ ءجۇرىپ كورەتىن باعدارلامالار وتە از. سونىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى ءسىز جەتەكشىلىك ەتىپ جۇرگىزەتىن «ايتۋعا وڭاي». «ەكى جاقسى» قالاي قوسىلدىڭىزدار؟

- ءارى قىزىق، ءارى قيىن سۇراق ەكەن. «ەكى جاقسى قوسىلمايدى دەيسىڭ سەن، تاعدىر قوسسا مەن-اق جامان بولايىن» دەگەن بايبوتا اقىننىڭ ولەڭ جولدارى ەسىڭىزدە شىعار. «ايتۋعا وڭاي» - جاقسى اتانىپ، ەلدىڭ كوڭىلىنەن شىقسا، جامان بولماعانىمىز.

تەلەارنانىڭ جۇمىسىندا «جالعىزدىڭ ءۇنى، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپايدى». سۇتتەي ۇيىعان: «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعان» بىلىكتى كوماندا بولماسا، قانداي جارىق جۇلدىزىڭ دا جارقىراي المايدى. مەنىڭ جولىم بولدى. 5 جىل بويىنا باعدارلامانى جۇدىرىقتاي جۇمىلعان جىگىتتەر مەن قىزدار دايىنداپ كەلەدى. مەن تەك سولاردىڭ ەڭبەگىن جاندىرىپ، ەفيرگە الىپ شىعامىن.

-تەلەارناداعى ءسىز كوتەرەتىن تاقىرىپتاردا ەلدىك ماسەلەلەردىڭ ەڭسە تۇزەۋى، شەشىم تابۋى قالاي؟ قۋانىشىڭىز بەن رەنىشىڭىزدىڭ قايسىسى باسىم؟

- قازاق قوعامىندا قوردالانىپ تۇرعان ماسەلەلەردى بارلىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى حال-قادىرىنشە كوتەرىپ ءجۇر. ءبىز دە ءوز ءۇنىمىزدى قوسىپ كەلەمىز. كەز كەلگەن حاباردى جاساماس بۇرىن وزىمىزگە: «وسى باعدارلامانىڭ كىمگە پايداسى بار؟» دەگەن سۇراقتى قويىپ، سوعان جابىلىپ جاۋاپ ىزدەيمىز. ەكىنشى قوياتىن ساۋالىمىز: «ءبىر ادامعا بولسىن ناقتى كومەگىمىز تيە مە؟» دەگەن نارسە. ءبىز ەلدىك ۇلكەن ماسەلەلەردىڭ ەڭسەسىن تۇزەتە الماعانىمىزبەن، جەكە ءبىر ادامنىڭ اۋىرتپاشىلىعىن ازايتا الامىز. وسى جىلداردىڭ ىشىندە ءبىراز جاندارعا قول ۇشىن سوزدىق، وسىعان قۋانامىز. ال كەيبىر كەزدەردە الدىمىزعا كەلگەن جانعا ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن كومەكتەسە الماي جاتامىز. سونداي جايتتاردىڭ جانىمىزدى جابىرقاتاتىنى راس.

-ءار كورسەتىلىمنەن سوڭ ءارتۇرلى پىكىر ەستىرسىز. ەسىڭىزدە قالعان ەستى ءسوزدى كىم ايتتى؟

- مەرۋەرت سۇلەيمەنوۆا دەگەن ءبىلىمدى دە بىلىكتى، ۇلتجاندى، نامىسشىل قازاقتىڭ ارۋى بار. ءوزى قولارباعا تاڭىلسا دا، ونەگەلى ومىرىمەن وزگەلەرگە ۇلگى بولىپ جۇرگەن، ۇلاعاتتى ۇرپاق ءوسىرىپ وتىرعان اياۋلى جان. سول قارىنداسىمنىڭ «ءسىز ادام جانىنىڭ زەرگەرىسىز عوي» دەگەن ءبىر اۋىز ءسوزى جۇرەگىمدى جىلىتىپ، ءالى كۇنگە كۇش-قۋات بەرەدى ءارى ءاربىر كەيىپكەرىمنىڭ جانىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلۋگە يتەرمەلەيدى.

- وي قازىناڭىزدى نەمەن بايىتاسىز؟

- كىتاپ وقيمىن. ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنى كوپ جانداردىڭ اڭگىمەسىن تىڭدايمىن.

- ۋاقىتقا وكپەڭىز بار ما؟ الدە ۋاقىتىڭىز ءوز كەستەڭىزگە باعىنا ما؟

- ۋاقىتقا وكپە مەن بازىنا جۇرمەيدى عوي. قولدان كەلگەنشە ونى ءتيىمدى پايدالانعانعا نە جەتسىن؟! ءار كۇندى جوسپارلايتىنىم راس. ونى جولدان قوسىلعان قاۋىرت شارۋالاردىڭ بۇزىپ كەتەتىنى دە راس. ءبارىبىر جىلدىق، ايلىق، اپتالىق، كۇندىك ماقسات-جوسپارلارىم كوز الدىمدا تۇرادى. سولاردىڭ تىم بولماسا 70%-ىن ورىنداۋعا تىرىسامىن.

- بۇگىنگى ەر بالا، ەر جىگىت، ەر-ازاماتتاردىڭ تۇلعالىق قاسيەتىن كوتەرۋ، ىرىلىك مىنەز قالىپتاستىرۋ تۋرالى ويىڭىز؟

- بۇل وتە وزەكتى ماسەلە. قازىر ايەل ەرگە، ەر جەرگە قاراعان زاماندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. 70 جىلعا سوزىلعان كەڭەستىك سولاقاي ساياساتتىڭ، كەيىنگى جىلدارى قولعا الىنعان گەندەرلىك تەڭدىك ۇستانىمىنىڭ اششى جەمىسىن جەپ ءجۇرمىز. قىمبات اپاي، ءسىزدى ويلاندىرعان ماسەلەگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن اتا-بابالارىمىزدىڭ عاسىرلار بويىنا سۇزگىدەن وتكىزگەن سالت-داستۇرىنە ورالۋىمىز كەرەك. ول ەندى ايتۋعا وڭاي...

- بالالارىڭىزبەن سىرلاسا الاسىز با؟

- مەنەن گورى شەشەلەرىنە سىرلارىن كوبىرەك اقتارادى. وندا دا تولىق ەمەس دەپ ويلايمىن. ەر جەتىپ، بوي جەتىپ قالعان بالالار اتا-انالارىنا بارلىق سىرلارىن بىردەي اقتارا بەرمەيدى عوي. بىراق ولار قانداي قيىندىقتا دا قاستارىنان تابىلاتىنىمدى، كەز كەلگەن جاقسى باستامالارىن قولدايتىنىمدى بىلەدى.

- قازاق «بالام، بالالى بولعاندا بىلەرسىڭ...» دەيدى. اتا-انا قادىرى تۋرالى تۇسىنىگىڭىز؟

- مەن اپامنىڭ قولىندا تۇرامىن. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ بەرەكەسى سول كىسى. باسقا بالالارىنا قىدىرىپ كەتكەندە، ءۇي قاڭىراپ بوس قالعانداي بولادى. مەن ازامات بولىپ اتقا مىنسەم، ەلدىڭ ءبىر شارۋاسىنا جاراپ جۇرسەم، سول اتا-انالارىمنىڭ كىشكەنتايىمنان قۇلاعىما سىڭىرگەن وسيەتتەرى مەن بەرگەن باتالارىنىڭ ارقاسى شىعار.

- كورەرمەن كوزايىمىنا اينالعان بەيسەن قۇرانبەكتى نە الاڭداتادى، نە ارمانداتادى؟

- «نە الاڭداتپايدى؟» دەپ سۇراساڭىز جەڭىلىرەك بولار ەدى. ءۇش ماسەلە ەرەكشە نازارىمدى اۋدارتادى: قازاقتىڭ ءاربىر بالاسىنىڭ ءوز ءىسىنىڭ مىقتى مامانى بولۋى، باقىتتى وتباسىن قۇرۋى، ومىرگە دەنى ساۋ ۇرپاق اكەلىپ، ولاردى تاربيەلى، ءبىلىمدى، ماقساتتى ەتىپ تاربيەلەۋى. ارماندارىم دا وسىلارمەن ۇشتاسىپ جاتىر.

- ازامات كوتەرەر ار جۇگىن اۋىرسىنباي، ابىرويمەن ارقالاپ، ەلى سۇيگەن ەر بولىپ، ۇزاق جاساڭىز، بەيسەن باۋىر!

(«ايگولەك» جۋرنالى №2 (187) 2017 جىل)

جوقسىڭ ەندى

(ب.قۇرانبەكتىڭ قازاسىنا)

كەمەلدىگى ءبىر توبە، كەلبەتى دە،
جۇرەگىمدە ءۇنىڭ تۇر تەربەتىلە.
ۇلگى ەدىڭ جاڭا عاسىر قازاعىنا،
كەم ەدى سەندەي جىگىت جەر بەتىندە.

جيىپ تەرگەن ابىرويىڭ عاجاپ-تىن،
پەشەنەڭە جازىلعانى-اي، از-اق كۇن!
بار بولمىسىڭ سۇيىندىرگەن باۋىرىم،
ماڭدايىنا سىيماي كەتتىڭ قازاقتىڭ.

جاقسىلاردىڭ جاقسىسى ەدىڭ، جان ءسوزىم،
ەلگە ەلجىرەپ ارناي بىلگەن ار ءسوزىن.
تاسبولاتتان سوعىلعان وي -  ناركەسكەن،
تۇلا بويىڭ تۇنىپ تۇرعان بال سەزىم.

ارزانداتپاي ازاماتتىق باعاڭدى،
الالاماي «الا-قۇلا» ادامدى.
حالىق-اۋليە كوتەرسە دە توبەگە،
سەنىڭ كوڭىلىڭ «تومەندەرگە» الاڭ-دى.

بولمەيتىنسىڭ ەل ىسىنەن – ەر ءىسىن،
ەڭكەيۋمەن ءوتتى ەسىل كۇن ەل ءۇشىن.
سان سۇراقتىڭ ءتۇيىنىن تاۋىپ سوراقى،
شەشەتىنسىڭ نۇكتەڭ بولىپ – كەلىسىم!

تاعدىرىنان كورگەن جاندار كوپ قىسپاق،
بەيسەن دەيتىن، بەيسەن، سەنى بەتكە ۇستاپ.
كىنالىدەي سولاردىڭ كوز جاسىنا،
ارا تۇسەر سەنى قالاي جەر قۇشپاق؟..

سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە، قايتەيىن؟..
كۇن تۇتىلىپ، شەگىنگەندەي اي كەيىن.
كەۋدەم جانىپ كۇيە-كۇيە كۇي كەشتىم،
سەن تارك ەتىپ، دۇنيەنىڭ شاركەيىن...

بەيسەنىم-اۋ، باۋىرىم-اۋ، كوركەمىم،
وسسە دەۋمەن جۇرەتىن ەك وركەنىڭ.
ءبىر ءمىن تاۋىپ كورمەپ ەدى ءبىر قازاق،
جۇلدىزشا اعىپ وزەكتەرىن ورتەدىڭ.

قايعىڭ باتىپ، كۇڭىرەنىپ كەتتى ەلىڭ،
سەن ويتكەنى تەكتىدەن دە تەكتى ەدىڭ!
شاڭىراعىڭ شايقالىپ قالدى-اۋ، جانىم،
اڭىراتىپ ارمان-داۋرەن وتكەنىن...

«كەلىنىڭىز دۇرىس ادام» دەيتىنسىڭ،
گۇل پەرزەنتتەر بەتىنە تەك جەل ءتيسىن.
باق پەن سورى ارپالىسقان تىرلىكتە،
جاندى سوگىپ شەرتىلەتىن سەن كۇيسىڭ!

...جەتىسۋدا جەتى وزەن جىلاعان شىعار،
الاتاۋ قارى سۋ-سۋ بوپ قۇلاعان شىعار.
تالدىقورعان-الماتى جولى شۇباپ،
تاڭىردەن جانناتتىق جاي سۇراعان شىعار.

بەيسەن باۋىر، بەيسەن اعا، بەيسەن دوس،
ءبىلدىڭ بە ورنىڭ قالاتىنىن ولسەڭ- بوس؟!
ەگىلگەنمەن كوز جاسىمىز مولتىلدەپ،
جوقسىڭ ەندى... قوش، قوش، قوش!..

قىمبات ابىلداقىزى، 

اقىن، رەسپۋبليكالىق «ايگولەك» بالالار جۋرنالىنىڭ
اۆتور-رەداكتورى، تۇركى الەمى اقپارات سالاسىنىڭ ۇزدىگى

Abai.kz