سونىمەن، «بوسقىن» ساناتىن العان ءۇش قازاقتىڭ وتىنىشىنە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى ارىستانعالي زاپپاروۆتان جاۋاپ كەلدى.

اتالعان جاۋاپتا «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 49-بابىنا سىلتەمە جاساي وتىرىپ، «جوعارىدا باياندالعاننىڭ نەگىزىندە، قحر-دىڭ ازاماتتارى قاستەر مۇساحانۇلىنا، مۇراگەر ءالىمۇلىنا جانە اقان قايشاعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن قابىلداۋ قازىرگى ۋاقىتتا مۇمكىن ەمەس.»-دەپتى ا. زاپپاروۆ.

سونداي-اق، قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىنىڭ 2020 جىلى شەكارادان زاڭسىز وتكەنى ءۇشىن سوتتالعاندىعى جانە «ينتەرپول» ۇوب دەرەكتەرى بويىنشا  «قىزىل  بيۋللەتەن» بويىنشا ىزدەستىرىلۋدە ەكەندىگى جانە قۇقىقتىق مارتەبەسىن انىقتاۋ ءۇشىن جارامدى ۇلتتىق پاسپورتتارىنىڭ دا جوقتىعى انىقتالعانىن دا اتالىپ ءوتىپتى ىشكى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى.

ال، ولاردىڭ ءۇشىنشى ءبىر ەلگە شىعىپ كەتۋ ءۇشىن جول ءجۇرۋ قۇجاتىن سۇراعان وتىنىشىنە مينيسترلىك باسشىسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان تىس جەرلەردە بوسقىنداردىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىن قامتاماسىز ەتەتىن جول ءجۇرۋ قۇجاتتارىن بەرۋ ەرەجەلەرى  بوسقىندار مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيادا بەكىتىلگەن («بوسقىندار مارتەبەسى تۋرالى كونۆەنتسيا» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 1998 جىلعى 15 جەلتوقسانداعى № 317-1 زاڭى). بۇل وزگەرىستەر بوسقىندار ءۇشىن حالىقارالىق ساپارلارعا شىعۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە ۆيزالىق راسىمدەردى جەڭىلدەتەدى. وسىلايشا بوسقىنداردىڭ كەز-كەلگەن ەلدەن، ونىڭ ىشىندە قابىلداۋشى ەلدەن كەتۋ قۇقىعىن جۇزەگە اسىرۋعا ىقپال ەتەدى. الايدا، ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر 2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ قولدانىسقا ەنەتىنىن ەسكەرە وتىرىپ، قازىرگى ۋاقىتتا جول ءجۇرۋ قۇجاتىن بەرۋ مۇمكىن ەمەس  ەكەنىن حابارلايمىز» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. 

قىسقاسى، «بوسقىن» قازاقتارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعى بەرىلمەيدى، وزگە شەت ەلگە شىعىپ كەتۋگە قاجەتتى «جول ءجۇرۋ قۇجاتىن» الۋ ءۇشىن 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنا دەيىن كۇتۋ كەرەك سەكىلدى.

بىراق، اتالعان جاۋاپ حاتتا 2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى قاڭتارىنان كەيىن ولارعا «جول ءجۇرۋ قۇجاتىنىڭ» بەرىلەتىنى نەمەسە بەرىلمەيتىنى تۋرالى ناقتىلى ەشتەمە ايتىلماپتى. مۇمكىن، ول ازاماتتار ءۇشىنشى ءبىر ەلگە شىعىپ كەتكىسى كەلسە، سول كەزدە تاعى ءوتىنىش بەرەتىن بولۋى كەرەك شىعار...

اماندىق بولسا، ول ماسەلە تۋرالى ۋاعى كەلگەندە تاعى ارەكەت جاساپ، زاڭ اياسىندا قول ۇشىن بەرۋگە دايىنبىز. مەنىڭ بۇگىنگى ايتايىن دەگەنىم باسقا ماسەلە – ولاردىڭ تۇرمىستىق جاعدايى، كۇن كورىس حالى تۋرالى بولماق.

وزدەرىڭىز بىلگەندەي، جاقىندا ءۇش ازامات ەلورداعا كەلىپ، ءبىراز قابىلداۋلاردا بولىپ قايتتى. ونىڭ ناتيجەسى – جوعارىداعى جاۋاپ.

سول كەزدە بايقادىق جانە الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشامىزدا دا جازدىق، ولاردىڭ تۇرمىستىق جاعدايى قيىنداپ كەتكەن. ءتىپتى، جول جۇرۋگە قاراجاتتارى جوق بولىپ شىقتى. اۋەلى، ەكى جىگىت كەيدە اش قالاتىندارىن دا جەتكىزدى. ءبىزدىڭ جازبامىزدى وقىعان ءبىر سەناتور اعامىز ءجۇز مىڭ تەڭگە كومەك بەرىپ، الماتىعا سول اقشامەن ارەڭ شىعارىپ سالدىق. ەشكىم جۇمىسقا المايدى ەكەن. ەڭ جامانى، اعايىن-تۋىس، اۋىلداس-جولداستىڭ ءبارى الىستاپ كەتكەن...

شىنىمدى ايتسام، وسى جاعداي مەنى قاتتى قايران قالدىردى. «نە كەلىپ، نە كەتپەيدى جىگىت باسقا؟!» دەپ، قادىر مىرزا-ءالى اعامىز ايتقانداي، بۇل دا ءبىر تاعدىردىڭ وسى قىز-جىگىتتەرگە جىبەرگەن سىناعى شىعار. مەنشە، ول سىناق بۇل قازاقتارعا عانا ەمەس، قازاق مەملەكەتىنە جانە قازاقتارعا دا جولدانعانى بەلگىلى.

قۇدايعا تاۋبە، مەملەكەت ول سىناقتان امان ءوتتى – پانا تىلەپ كەلگەن قانداستارىن «قىلمىس جاساعانى ءۇشiن وزدەرi شىققان ەلدەردiڭ زاڭناماسى بويىنشا قۋدالاۋعا ۇشىراعانىنا;» («حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 49-بابى) قاراماستان كەلگەن ەلىنە كەرى قايتارعان جوق، «بوسقىن» ساناتىن بەرىپ، ەلدە قالدىردى. ارى قاراي ازاماتتىق بەرۋ ماسەلەسىنە كەلسەك، ونى جوعارىدا ايتتىق.

قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىمەن اينالىسىپ جۇرگەن تاجىريبەلى ازامات رەتىندە ايتسام، «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭىنىڭ 49-بابىنداعى اتالعان زاڭسىز كەلگەن شەتەلدىكتەر مەن ازاماتتىعى جوق ادامدارعا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تۇراقتى تۇرۋعا ارنالعان رۇقساتتى بەرۋدەن باس تارتۋ نە بۇرىن بەرىلگەن رۇقساتتىڭ كۇشى جويۋ تۋرالى نورما وتە كەرەك دەپ ويلايمىن. سەبەبى، ايتپاساق تا تۇسىنىكتى، ...زاڭسىز كەلىپ، بوسقىندىق سۇرايتىندار باسىپ كەتەدى عوي...

ەندى، ەكىنشى سىناق قازاقتار مەن سول ءۇش بوسقىن قازاقتىڭ جەرلەستەرىنە تىرەلىپ تۇر.

«بوسقىندار تۋرالى» زاڭنىڭ 9-بابىنا ساي، بوسقىندار  «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ەڭبەك ەتۋ بوستاندىعىنا نەمەسە كاسىپكەرلىك قىزمەتپەن اينالىسۋعا;»، «وزىمەن الىپ كەلگەن، سونداي-اق ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا زاڭدى تۇردە جيعان مۇلكىن قونىستانۋ ءۇشىن وزىنە قۇقىق بەرىلگەن باسقا ەلگە اكەتۋگە;» قۇقىقتى.

ارينە، قاستەر مۇساحانۇلى مەن مۇراگەر ءالىمۇلىنىڭ ءدال قازىر كاسىپكەرلىكپەن اينالىسا قوياتىن جاعدايى جوق. بىراق، قارا جۇمىس ىستەۋگە قابلەتتى، جىگەرلى ەكەنى كورىنىپ تۇر. ەلدىڭ بەرگەن تيىن-تەبەنى قاشانعا دەيىن جىرتىعىن جامايدى جانە تەپسە تەمىر ۇزەتىن ارىستانداي ازاماتتاردىڭ بىرەۋدەن اقشا سۇراي بەرگەنى دە دۇرىس ەمەس. ودان گورى، وزدەرىنە بەرىلگەن زاڭدىق قۇقىعىن پايدالانىپ، جۇمىس ىستەۋلەرى كەرەك!

سوندىقتان، بار قازاقتى ايتپاعاندا، ەڭ الدىمەن ولارعا وزدەرىنىڭ جەرلەستەرى – تارباعاتايدان، ونىڭ ىشىندە دوربىلجىننەن كەلگەن كاسىپكەرلەر قول ۇشىن بەرۋى ءتيىس قوي. كەلىسىم-شارپەن جۇمىس الىپ، ەڭبەگىنە قاراي اقى تولەپ تۇرسا، ودان اسقان قانداي كومەك كەرەك ولارعا؟!! قايشا اقانقىزىنا دا سولاي...

ءبىز ادەتتە ىزگىلىك، قايىرىمدىلىق، ادامگەرشىلىك، اسىرەسە بەرەكە-بىرلىك تۋرالى وتە كوپ ايتاتىن حالىقپىز. كوپ ماسەلەنى «دالا زاڭىمەن»، اتا-بابا داستۇرىمەن شەشىپ جىبەرگەن جۇرتپىز. قۇدايعا تاۋبە، وتانعا ورالعان قانداستارىمىزدىڭ جاعدايى جامان ەمەس. قىتايدا ءجۇرىپ، نارىقتىق ەكونوميكاعا ەرتە بەيىمدەلگەندىكتىڭ ارقاسى بولار، ءبىزدىڭ ءۇش ايماقتان كەلگەن جەرلەستەرىيمىزدىڭ كوبى وتە اۋقاتتى تۇرادى. اتالارىنا ارناپ، قانشاما ۇلان-اسىر توي وتكىزدى سول باي قازاقتار؟ مەن تەگىن اقشا بەرىپ تۇرىڭدار دەپ وتىرعان جوقپىن. مىنە، سولار ءۇشىن نەبارى ءۇش قازاقتى جۇمىسپەن قامتىپ، تيىن-تەبەن بەرە تۇرۋ سونشا قيىن شارۋا بولماسا كەرەك...

قۇداي قازاقتىڭ باسىنا «بوسقىندىق» كۇنىن سالا كورمەسىن! بوسقىننىڭ سوڭى وسىمەن اياقتالسىن!!

قۇرمەتتى جەرلەستەر، بوسقىن قازاقتارعا بولىسايىق!!!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz