- اعا، پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەنىڭىز تۋرالى گازەتتەن كوزىم شالىپ، سودان وزىڭىزبەن قىسقا قايىرىپ، سۇحباتتاسايىن دەپ حابارلاسىپ تۇرمىن عوي. گازەتتە پرەزيدەنتپەن اراداعى اڭگىمەڭىزدە اشارشىلىق، كوشى-قون، جازۋشىلار وداعى جايى ءسوز بولىپتى. سول ماسەلەلەردىڭ نەگىزگى تۇستارىن ايتىپ بەرسەڭىز. ءبىز دە ءسىزدى قىستامايىق.

اشارشىلىق تاريحىنا جاڭا مۇراجايدىڭ تۇتاس ءبىر قاباتى بەرىلەدى

-  ەلباسىمەن ارادا قىرىق بەس مينۋتقا سوزىلعان جۇزدەسۋدە، ءبىزدى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەر جونىندە ۇلكەن اڭگىمە بولدى.

بىلتىرعى جىلدىڭ ءبىرىنشى مامىرىندا  پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىنا ءوتىنىش ايتقان ەدىم. ول كىسى مەنى تۋرا ءبىر جىلدان كەيىن قابىلدادى. ءبىر جىل ىشىندە مەن كەزدەسۋدە ايتامىن دەگەن ەكى ماسەلەنى پرەزيدەنت شەشىپ تە جىبەردى. سونىڭ ءبىرى - اشارشىلىق قۇرباندارىن ۇلىقتاۋ ماسەلەسى ەدى. قانشا ايتقانمەن، وتكەن عاسىردىڭ 1918-1934 جىلدارى ارالىعىندا 4 ميلليون قازاق قىرىلدى، قالعانى شەتەل اۋىپ كەتتى.

اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالىپ، ەلباسىنىڭ نۇسقاۋىمەن استانادا 31-ءنشى مامىر كۇنى ەسكەرتكىش اشىلايىن دەپ جاتىر.

- اعا، پرەزيدەنتپەن كەزدەسكەنىڭىز تۋرالى گازەتتەن كوزىم شالىپ، سودان وزىڭىزبەن قىسقا قايىرىپ، سۇحباتتاسايىن دەپ حابارلاسىپ تۇرمىن عوي. گازەتتە پرەزيدەنتپەن اراداعى اڭگىمەڭىزدە اشارشىلىق، كوشى-قون، جازۋشىلار وداعى جايى ءسوز بولىپتى. سول ماسەلەلەردىڭ نەگىزگى تۇستارىن ايتىپ بەرسەڭىز. ءبىز دە ءسىزدى قىستامايىق.

اشارشىلىق تاريحىنا جاڭا مۇراجايدىڭ تۇتاس ءبىر قاباتى بەرىلەدى

-  ەلباسىمەن ارادا قىرىق بەس مينۋتقا سوزىلعان جۇزدەسۋدە، ءبىزدى تولعاندىرىپ جۇرگەن ماسەلەلەر جونىندە ۇلكەن اڭگىمە بولدى.

بىلتىرعى جىلدىڭ ءبىرىنشى مامىرىندا  پرەزيدەنتتىڭ قابىلداۋىنا ءوتىنىش ايتقان ەدىم. ول كىسى مەنى تۋرا ءبىر جىلدان كەيىن قابىلدادى. ءبىر جىل ىشىندە مەن كەزدەسۋدە ايتامىن دەگەن ەكى ماسەلەنى پرەزيدەنت شەشىپ تە جىبەردى. سونىڭ ءبىرى - اشارشىلىق قۇرباندارىن ۇلىقتاۋ ماسەلەسى ەدى. قانشا ايتقانمەن، وتكەن عاسىردىڭ 1918-1934 جىلدارى ارالىعىندا 4 ميلليون قازاق قىرىلدى، قالعانى شەتەل اۋىپ كەتتى.

اشارشىلىق قۇرباندارىنا ارنالىپ، ەلباسىنىڭ نۇسقاۋىمەن استانادا 31-ءنشى مامىر كۇنى ەسكەرتكىش اشىلايىن دەپ جاتىر.

«بيىلعى جىلى اشارشىلىقتىڭ 80 جىلدىعىن اتاپ وتۋگە پارمەن بەرگەنىڭىزدى جۇرت ريزاشىلىقپەن قابىلداپ جاتىر. اشارشىلىق تاقىرىبىندا مەن ايتىپ جۇرگەن ءبىر دەتال بار ەدى»، دەدىم. «ول نە؟»، دەپ سۇرادى ەلباسى. سوسىن مەن: «بۇل - حالىقتىڭ تەڭ جارتىسى قىرىلعان ۇلتتىق قاسىرەت. سوندىقتان بولاشاقتا «حولوكوست» دەڭگەيىندە مەموريالدىق كەشەن سالۋ - ۇلتتىڭ پارىزى. تىم قۇرىعاندا بيىل ىرگەتاسى قالانسا»، دەدىم. «قايدا؟»، دەدى. «الماتىدا»، دەدىم.

پرەزيدەنت: «مەموريال سالۋ كوپ ۋاقىت الاتىن شارۋا. بيىل تاۋەلسىزدىك سارايىنىڭ جانىنان مۇراجاي سالىنىپ جاتىر. سونىڭ ءبىر قاباتىندا وسى يدەيانى جۇزەگە اسىرا باستاۋ كەرەك بولار»، دەدى. مەن بىلاي دەدىم: « «حولوكوست» بولعاندا، مىسالى، مەموريالدىڭ ءبىر ەسىگىنەن كىرىپ، ەكىنشى ەسىگىنەن شىققاندا جۇرت سوناۋ 1916 جىلدان 1986 جىلعا دەيىنگى سوۆەت زامانىنداعى اشارشىلىق، رەپرەسسيا، توتاليتارلىق رەجيم قۇرباندارىنىڭ، ياعني، اقتاڭداقتاردىڭ تاريحىن كورىپ شىققانداي اسەر الىپ، بەينە ءبىر ايتىلماعان تاريحتىڭ كۋاسى بولار ەدى. مۇنىڭ جاستار ءۇشىن تاربيەلىك ماڭىزى زور. تۋريستەر ءۇشىن قىزىقتى نارسە». ول كىسى جالپى بۇل يدەيانى قولدادى. جانە ءبىر ايتقانىم: اشارشىلىقتىڭ قالاي باستالعانىنان باستاپ، نەمەن اياقتالعانعا دەيىنگى ارالىقتاعى ءار ءساتىن بالاۋىز فيگۋرالار ارقىلى جاندى بەينە سياقتى اسەر ەتەتىندەي جاساپ شىقسا. بۇل ويدى دا پرەزيدەنت ماقۇل كوردى. استانادا سالىنىپ جاتقان مۇراجايدىڭ ءبىر قاباتىندا بالاۋىز فيگۋرالار ارقىلى اشارشىلىق تاريحىن جاساۋدى باستاۋ كەرەك دەدى. ءبىز ەلباسىنىڭ ميلليونداعان اشارشىلىق قۇرباندارىن ۇلىقتاۋعا دەگەن نيەتىنە رازى بولدىق.

بيىلدان باستاپ قازاق جاستارى باسپانالى بولا باستاماق

ايتىلىپ، جازىلىپ جۇرگەن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - ىشكى كوشى-قون كەزىندە اۋىلدان قالاعا قونىس اۋدارعان قازاق جاستارىنىڭ ماسەلەسى ەدى. قالاعا كەلگەن قازاق جاستارى قازىردىڭ وزىندە ميلليونداپ سانالادى. سول جاستار قالادان ماردىمدى جۇمىس تاپپاي، ءۇي-كۇيسىز، كوبى ءالى كۇنگە باس قۇرماعان، سۇربويداق. جاستاردىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى - باسپانا.

پرەزيدەنتتەن «ءسىزدىڭ قولعا الىپ جاتقان شارۋالارىڭىزدىڭ ءبىرى قولجەتىمدى باسپانا ماسەلەسى. مۇنى ەستىپ، جاستار قۋانىپ وتىر. سول قولجەتىمدى باسپاناعا قاشاننان باستاپ جاستاردىڭ قولى جەتە باستايدى؟» دەپ سۇرادىق. «بيىلدان باستاپ ول ۇيلەرگە جاستاردىڭ قولى جەتەتىن بولادى، تەك ۇيلەنگەن ەكى جاستىڭ ءبىرىنىڭ ايلىق جالاقىسىن ءۇيدىڭ پاتەراقىسى سياقتى قىلىپ تولەپ وتىرادى، سودان ءبىر جيىرما جىلدىڭ ىشىندە ولار الگى ءۇيدىڭ يەسى اتانادى", دەدى.

جازۋشىلار وداعى جانە «جەتى ءجۇز قاسىر»

ودان كەيىنگى اڭگىمە قازاقستان جازۋشىلار وداعى تۋرالى بولدى. مەن ايتتىم: نۇرلان ورازالين مەنىڭ دوسىم. ول وداقتىڭ مارتەبەسىنە ساي قولىنان كەلگەنىن جاسادى. بىراق ونىڭ قولىنان كەلمەيتىن نارسەلەر بار: باسپانا اپەرۋ، جازۋشىلارعا قالاماقى قويۋ، باسقا دا الەۋمەتتىك ماسەلەلەر. شەشە المايتىنى - جازۋشىلار وداعىنىڭ مارتەبەسى قوعامدىق ۇيىم. ول سوۆەت زامانىندا مەملەكەتتىڭ بالانسىندا بولعان. ال، جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى ول كەزدە وكىمەت مۇشەسى، دەپۋتات بولا ءجۇرىپ، كوپتەگەن ماسەلەلەردى شەشەتىن. وسىنىڭ بارىنەن ايىرىلعاننان كەيىن قازىر وداققا قانداي باسشى جىبەرسەڭىز دە، قانداي توراعا سايلانسا دا ءدال بۇگىنگى ايقاي-شۋ قايتالانا بەرەتىن بولادى. نەگە؟ سەبەبى، وداقتىڭ مارتەبەسى قوعامدىق ۇيىم. قوعامدىق ۇيىمنىڭ قولىنان ەشنارسە كەلمەيدى. ويتكەنى، قارجىسى جوق دەگەندى جەتكىزدىم. پرەزيدەنت: «كىمدى ۇسىناسىڭ؟» دەدى. مەن: «كىمدى ۇسىنساق تا جەتى ءجۇز اش قاسقىردى باق دەپ جىبەرگەن قويشىنىڭ كەبىن كيەتىن بولادى. جەتى ءجۇز اش قاسقىر شوپاننىڭ ءوزىن جەپ قويۋى مۇمكىن. سوندىقتان مەن بۇل ماسەلەگە ويلانىپ، جۇرتپەن اقىلداسىپ جاۋاپ بەرەيىن»، دەدىم. سەز قاشان بولادى دەپ سۇرادى، كۇزدە بولادى دەدىم. وندا سول سەزدىڭ قارساڭىندا ۇسىنىستارىمىزدى ايتايىق دەدىم.

ۇكىمەتتىڭ قولداۋىنسىز قازاق كينوسىنىڭ بولاشاعى جوق

كينو تۋرالى دا سويلەستىك. قازاق كينوسى جاقسى دامۋ ۇستىندە. الەمدىك دەڭگەيگە جەتەعابىل جاعدايدا. ەندى وسى العان اسۋدان ايىرىلىپ قالماي ۇستاپ تۇرساق. ۇكىمەت قارجىدان قىسسا، قازاق كينوسىنىڭ ءحالى قيىن بولادى. ويتكەنى، قازاقستانداعى ادام سانىنىڭ ازدىعىنان كەز كەلگەن كينو پراكاتتان اقشا تۇسىرە المايدى. ءوزىن-ءوزى اقتامايدى. سوندىقتان ازىرشە ءبىز قازاق كينوسىن قولداۋىمىز كەرەك. قازىرگى كەزدە كينوتەاترلاردا ءجۇرىپ جاتقان فيلمدەردىڭ توقسان پايىزى شەتەلدىك ءونىم. جاستار قاي ەلدىڭ كينوسىن كوپ كورسە، سول ەلدىڭ پاتريوتى بولىپ شىعاتىنى بەلگىلى. فيلمدەردىڭ سەكسەن پايىزى - امەريكاندىق. دەمەك، جاستار امەريكا پاتريوتى بولىپ تاربيەلەنىپ جاتىر. بۇل وتە قاۋىپتى قۇبىلىس. قازاق كينوسى جانە وعان ۇكىمەتتىڭ قولداۋى سول ءۇشىن قاجەت دەدىك. «ەندى، قارجى بەرىپ جاتىرمىز عوي»، دەدى. راحمەتىمىزدى ايتتىق.

ءۇش ۇلكەن باستىق نەمەسە «ورالماندارعا وبال بولدى»

سودان كەيىنگى اڭگىمە ورالماندار جونىندە بولدى. ورالماندار ماسەلەسىندە ۇلكەن كەدەرگىلەردىڭ بار ەكەنىن سەزدىك. ويتكەنى، جۇمىسسىزدىققا بايلانىستى شيەلەنىسكەن ءبىر ماسەلەلەر تۋىنداي قالسا، سول ماسەلەلەردى شەشە الماعان ۇكىمەت ادامدارى سونىڭ ءبارىن ورالماندارعا جاپقان سياقتى، مەنىڭ ەستۋىمشە. مىنە، «سولار كەلىپ بۇلىك شىعارىپ جاتىر، ولاي جاساپ جاتىر، بىلاي جاساپ جاتىر» دەپ بالەنىڭ ءبارىن ورالماندارعا ارتا سالعان. مەن بىلەمىن ولار ادامداردى - ءۇش ۇلكەن باستىق. سولار پرەزيدەنتكە سولاي دەپ مالىمەت بەرگەنىن بىلەمىز. ورالماندارعا وبال بولدى، وبال بولدى.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى حالىققا تولىپ وتىر. ورالمانداردى سولتۇستىك ايماقتارعا ورنالاستىرۋ كەرەك دەدى. ءبىز ونى ماقۇلدادىق. ارينە، دۇرىس. بىراق، قازىر كوش توقتاپ قالدى.

مەنىڭشە، وسى ماسەلەنى قوعامدىق ۇيىمدار، حالىق بولىپ ەلباسىمەن بىرلەسە وتىرىپ شەشەتىن ۋاقىت كەلدى عوي ويلايمىن. بۇل جەردە باستى ماقسات - ءبىر-بىرىمىزەگ قارسى شىعۋ ەمەس، بىرىگىپ وتىرىپ، ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءتاسىلىن، جولىن ىزدەۋ. ءبىز مىنانداي نارسەگە يمانداي سەنەمىز: قازاقستان ءتارىزدى ەلگە سىرتتان ءبىر كەزدەگى وتانداستارىن قايتارۋ - بۇل تاۋەلسىزدىكتىڭ، مەملەكەتتىلىكتىڭ بولۋ، بولماۋ ماسەلەسىنە تىكەلەي قاتىستى ۇلكەن تاعدىر ءحال ساۋال. ەگەردە ۇكىمەت قازاقستان جەرىن قازاققا تولتىرۋعا باس اۋىرتپايتىن بولسا، ول ۇكىمەت تاۋەلسىزدىككە جاۋاپسىز قارايتىن ۇكىمەت دەپ ۇققان ءجون. ول ۇكىمەت قازاقستاننىڭ، قازاقتىڭ، تاۋەلسىزدىكتىڭ بولاشاعىنا جاۋاپسىز قارايتىن ۇكىمەت دەپ ويلايمىن.

ارينە، جىلىنا جۇزدەگەن مىڭ ادامدى كوشىرىپ اكەلۋ، جۇمىسپەن قامتۋ، ورنالاستىرۋ، كومەك بەرۋ كۇردەلى ماسەلە، البەتتە، ۇكىمەتكە باس اۋرۋ. ۇكىمتكە جانە مەن ايتىپ وتىرعان كەيبىر شەنەۋنىكتەرگە سىرتتاعى قازاقتىڭ كوشىپ كەلمەگەنى جەڭىل سەكىلدى. مىنە، وسىنداي جاعدايدا قازاق زيالىلارى پرەزيدەنتپەن بىرلەسە وتىرىپ، ورالمانداردىڭ جولىن اشىپ، سولتۇستىك وڭىرلەردەگى جۇمىسى بار جەرلەرگە ورنالاستىرۋعا كۇش سالۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ونسىز ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز جوق. قازاقستان حالقى وزدىگىنەن كوبەيمەيدى. ونى كوبەيتەتىن ورالمان. ونى اشىق مويىنداۋ قاجەت. ءارى جاي جاتقان جەردىڭ جاۋ شاقىراتىنى بەلگىلى. جەرىمىز كەڭ، حالقىمىز از. بۇل جاعداي پرەزيدەنتتى دە، ءبارىمىزدى ويلاندىرادى. مۇنى شەشۋدىڭ بىردەن ءبىر جولى - شەتەلدەگى بەس ميلليون قازاقتى الداعى ون جىلدا قايتكەندە قايتارۋ، سول جولدا كۇرەسۋ دەپ بىلەمىز. بۇل ءاربىر ازاماتتىڭ، ءاربىر ەل بولاشاعىن ويلايتىن قايراتكەردىڭ ءنومىرى ءبىرىنشى باسىمدىلىعى بولۋى ءتيىس. قازاقستان جەرىن حالىققا تولتىرۋ - تىكەلەي قازاق حالقىنىڭ ءتىلى، ءدىنى، مەنتاليتەتى جاھاندانۋ زامانىندا ۇلى حالىقتاردىڭ اراسىندا شايىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن دە ءنومىرى ءبىرىنشى شارت.

بۇل ءبىزدىڭ پرەزيدەنتپەن تۇڭعىش جۇزبە-ءجۇز جەكە كەزدەسۋىمىز. سوندىقتاندا بۇل كەزدەسۋدىڭ اسەرى ءبىز ءۇشىن اسەرى وتە ۇلكەن بولدى. ءوزىمىزدىڭ العان اسەرىمىزدى قۇداي قالاسا، كوپ ۇزاماي قاعاز بەتىنە تۇسىرەمىز دەپ ويلايمىن.

- راحمەت، اعا.

اڭگىمەلەسكەن - ءومىرجان ابدىحالىقۇلى

«اباي-اقپارات»