نەمەسە راحات اليەۆ قازاقستانعا قايتىپ ورالسا...

قازاقستانداعى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى ءتىل تۋرالى، ءدىني سەنىم تۋرالى، ادام قۇقىنا قاتىستى، ت.ب. كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن زاڭداردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا بەلىنەن باسا بەرسە دە، جازىلماعان ءبىر جارلىقتى بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىرۋدان تانعان ەمەس. ول زاڭ – بيلىككە مايموڭكەلەۋ دەپ اتالادى. 2001-2002 جىلدارى ابلازوۆقا قاراستى «تاڭ» تەلەارناسى قدت قوزعالىسىنىڭ جارشىسى بولىپ، نازارباەۆ وتباسىن اشكەرەلەگەننەن سوڭ-اق، بيلىك اۋىزى كۇيگەن بالاداي بولعان.  راديو-تەلەارنا اتاۋلىنىڭ قوجايىندارى مەن باسقارۋشىلارىنا دەرەۋ جانە قاتاڭ تۇردە قويىلعان جالعىز تالاپ ماڭگىلىك جۇمىس ىستەيتىندەي كورىنگەن...

وسپان راقىمبەك

نەمەسە راحات اليەۆ قازاقستانعا قايتىپ ورالسا...

قازاقستانداعى ەلەكتروندى اقپارات قۇرالدارى ءتىل تۋرالى، ءدىني سەنىم تۋرالى، ادام قۇقىنا قاتىستى، ت.ب. كونستيتۋتسيامەن بەكىتىلگەن زاڭداردى كەز كەلگەن ۋاقىتتا بەلىنەن باسا بەرسە دە، جازىلماعان ءبىر جارلىقتى بۇلجىتپاي ورىنداپ وتىرۋدان تانعان ەمەس. ول زاڭ – بيلىككە مايموڭكەلەۋ دەپ اتالادى. 2001-2002 جىلدارى ابلازوۆقا قاراستى «تاڭ» تەلەارناسى قدت قوزعالىسىنىڭ جارشىسى بولىپ، نازارباەۆ وتباسىن اشكەرەلەگەننەن سوڭ-اق، بيلىك اۋىزى كۇيگەن بالاداي بولعان.  راديو-تەلەارنا اتاۋلىنىڭ قوجايىندارى مەن باسقارۋشىلارىنا دەرەۋ جانە قاتاڭ تۇردە قويىلعان جالعىز تالاپ ماڭگىلىك جۇمىس ىستەيتىندەي كورىنگەن...

وسپان راقىمبەك

الايدا، وسىدان تىپ-تۋرا ەكى جىل بۇرىن كۇيەۋ بالا قايىن اتامەن شەكىسكەن كەزدە قىز-كۇيەۋگە سەنىپ تاپسىرعان اقپارات قۇرالى پرەزيدەنتتىڭ وزىنە قارسى شاپتى. كورنەكتى ساياساتكەرلەر ولتىرىلگەندە، بانكيرلەر ۇرلانعاندا سەلت ەتپەگەن «كتك» راحات اليەۆتىڭ جالدامالى كومەكشىلەرى تۇتقىنعا الىنا باستاعاندا جار سالىپ، ويبايعا باستى. قوعامدىق پىكىردەن اراشا كۇتتى. سان جىلدار بويى ءتۇرلى سايقال ويىنداردان شارشاعان قوعامدىق پىكىرىڭىز، قىزىعى سول، سەلت ەتپەي قويدى. اليەۆ قۇيىرشىقتارى وزدەرى جۇرتتى قالاي باس سالىپ زاڭسىز قاماعان بولسا، ونىڭ قايىن اتاسىنان بۇيرىق العان پوليتسيا ولاردى دا ءدال سولاي اباقتىعا توعىتتى. الماتىداعى «رەسپۋبليكا الاڭى، 13» عيماراتىندا پۇت بولىپ ورناعان، جەردەگى زەۆستەي – راحاڭ، سانسىز سىبايلاسىن تاستاپ، شەتەلگە قاشىپ قۇتىلدى، نەمەسە ەكى جاققا قاتار ويناپ ۇيرەنگەن قىزىل جاعالىلار ادەيى قۇتىلتىپ جىبەردى... سول كەزدە اليەۆ پەن نازارباەۆاعا قاراستى مەديا-يمپەريا استىنان سۋ شىققانداي كورىنگەن. «حاباردى» ءجۇز كۇندە ۇلتتىق مەنشىككە قايتارامىز» دەپ كۇپىنگەن ەرتىسباەۆ ءسوزى جانە بار، شىنىمەن دە، تۇتاس مەملەكەتتىڭ بۇكىل تەلەۆيزيا جۇيەسىن مەنشىكتەپ العان پرەزيدەنت بالالارى ۇرلىقى دۇنيەسىن قايتا قۇسار دەپ ۇمىتتەنگەنبىز...
بەكەر ەكەن. «حابار»، «ەل ارنا»، «قازاقستان تۋدەيلەر» مەملەكەت مەنشىگىنە قايتقان-داي بولدى... بىراق، قانداي باعامەن؟ ءبىر كەزدە ءجۇز تەڭگەسىن دە شىعىنداماي يەلەنىپ العان «حاباردى» ءجۇز ميلليون جاسىل قاعازعا، مەملەكەتكە (ياعني، ءسىز بەن ءبىز بايعۇسقا) قايتا ساتقان بيكەشتىڭ كىم ەكەنىن بۇكىل جۇرت بىلەدى...
ال اليەۆكە، ونىڭ جاقتاستارىنا ارا تۇسۋدە الدىنا جان سالماعان «كتك» ارناسىنىڭ جىرى مۇلدەم بولەك. اۋەلدە، اليەۆتى تىنىشتاندىرۋ ناۋقانى باستالعاندا وعان پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتكەرى ارمان شوراەۆ دەگەن ازامات باسشىلىققا كەلگەن. مەملەكەت ىشىنەن مەملەكەت قۇرعان «ءتاتتى جۇپتىڭ» تامىرلارىن ءبىر كەسسە، پرەزيدەنت كەڭسەسىنىڭ وكىلى عانا كەسەتىندەي كورىنگەن. اشۋلى قايىن اتانىڭ قاھارى وزىنە قارسى ءتىل بەزەگەن تەلەارنانى تىتىرەتىپ جىبەرەر دەسكەنبىز. الدانىپپىز! ارشىنداپ باستاعان شوراەۆ مىرزامىز دا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە داريعا حانىمنىڭ قامقورلىعى ارقىلى جاقىنداعان ءھام «كتك-عا» دا سول كىسىنىڭ ۇسىنىسىمەن كەلگەن «دەسانت» ەكەن. ياعني، «كتك-نى» راحاتتىڭ كەزىندە باسقارىپ، القاعانىن كوككە كوتەرىپ، قارعاعانىن كورگە تىققان باياعى كلەششەنكوۆ، پلاتونوۆتاردان  شوراەۆتىڭ ايىرماسى شامالى بولىپ شىقتى. «جاپالاقپەن تاستى ۇرساڭ دا، تاسپەن جاپالاقتى ۇرساڭ دا - جاپالاق ولەدى» دەگەن وسى ەكەن...
ءبىزدىڭ ەلدە ايداھاردىڭ جۇمىرتقاسى جاسىرىلعان ساندىقتان دا جۇمباق، جەتى قابات جەردىڭ استىندا، جەتپىس ەسىكتىڭ ارعى جاعىندا ساقتالاتىن ءبىر قۇپيا بار. ول – او-لاردىڭ، اكتسيونەرلىك قوعامداردىڭ قۇپياسى. ماسەلەن، ءدال وسى «كتك» نىڭ اكتسياسى بۇگىندە كىمدىكى (نەمەسە كىمدەردىكى) ەكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. بۇرىن راحات پەن داريعالارعا تيەسىلى بولعانىن ايتىپ كەلدىك. وزدەرىنىڭ دە جاسىرعانى شامالى. ال راحات پرەزيدەنتپەن كەتىسكەلى: «كتك» «قازاقمىسقا» 200 ميلليون دوللارعا ساتىلىپتى!» دەگەن اقپارات ءبىر رەت دۇڭك ەتكەن. سودان سوڭ سىرت بەينەسى جەدەل وزگەرگەن «كتك» اببرەۆياتۋراسى ەفيردەن بەرىلگەندە: «ك» تاڭباسىن -  كيم، لاتىنشا «V» تاڭباسىن – ۆلاديمير دەپ وقۋعا بولاتىنىن اشكەرەلەگەن «قازاقستان» اپتالىعى بولاتىن. اليەۆ جاريالاعان ايگىلى «تەلەفون اڭگىمەلەرىندە» «ۆرەميا» باسىلىمىنىڭ باسشىسى مەلتسەر مەن «باس زەينەتكەر» ۆلاديمير ني داۋىستارى «كتك-نى» ساۋداعا سالاتىنى دا ەستە. «ۆاكە، مەنى بىلەسىز عوي، مەن ول تەلەارنادان كونفەتكا جاسايمىن» دەيتۇعىنى بار مەلتسەردىكىندەي جىلپوس داۋىستىڭ. ەندەشە، ءبىز ءتارىزدى جورامال قۇرۋشى جۇرت بۇل ارنانىڭ قازىرگى اكتسيا پاكەتىنىڭ ءبىر بولىگى كارىستەر توبىنا تيەسىلى دەۋىنە تولىق نەگىزى بار. بالكىم، باقىلاۋشى پاكەت تە وسى مىسشىلار قولىندا... ال موينىنا ادام قانىن ارقالاعان، سىرتىنان قىرىق جىلعا سوتتالعان، ءارى قۇدىرەتتى ايەلىنەن ەرىكسىز اجىراسقان، قازاقستاننان مۇلدەم الىستا جاتقان اليەۆتىڭ ەل ىشىندەگى اقپارات قۇرالدارىندا ءوز ىقپالىن ساقتاۋىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
بۇل تەلەارنادا ەكى جىلدان بەرى راحات اليەۆ تۋرالى بىردە-ءبىر سيۋجەت بەرىلگەن جوق. اقتايتىن دا، داتتايتىن دا (قايتا، داريعاعا، «نۇربانككە» قاتىسى بار بولماشى جاڭالىقتىڭ ءوزى جۇيەلى تۇردە، اسپەتتەلىپ كورسەتىلىپ وتىرادى). مۇنى كومپانيا باسشىلارى مەن كەيبىر جۇرت ەتيكاعا بايلانىستىرۋى مۇمكىن. ياعني، كەشە سوعان تيەسىلى بولعان باق بۇگىن ول تۋرالى تەرىس اقپارات بەرگەنى ۇيات دەۋى مۇمكىن. الايدا، بۇكىل مەملەكەتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن وقيعانى ادەيى كورمەي، اينالىپ وتۋدە ەتيكادان بولەك تاعى ءبىر سەبەپتەر كوزگە ۇرىپ تۇر. ماسەلەن، بۇگىندە «پورترەت نەدەلي» اقپاراتتىق ساراپتاماسىن جۇرگىزەتىن ارتۋر پلاتونوۆ ەجەلدەن بەرى اليەۆ تاپسىرىسىن ورىنداۋىمەن «قازاقستاندىق دورەنكو» اتاعىن يەلەنگەن جان، «ءبىزدىڭ تەلەكيللەر» دەۋگە لايىق جالدامالى ءجۋرناليستىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى. ال جاقىندا وپپوزيتسيا كوسەمدەرىنىڭ سوتىندا كۋاگەر بولعان، قازىر «كتك-نىڭ» زاڭ ءبولىمىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ مۇرتىن بالتا شاپپاي وتىرعان ۆ.تاراقانوۆ دەگەن مىرزانىڭ ءبىر كەزدە جاقيانوۆتارعا قارسى «ەرتىستىڭ جابايى جاعاسىندا» اتتى دەرەكتى فيلمىمەن اليەۆكە، بيلىككە تاماشا قىزمەت ىستەپ بەرگەنى تاعى بار. مۇندايلار كوپ، وتە كوپ دەۋگە دە بولادى... سوندىقتان، كەشە اليەۆ شەكپەنىنەن شىققان ادامداردىڭ تەلەارنادا، ت.ب. جەرلەردە جاۋاپتى ورىنداردا ءالى كۇنگە دەيىن وتىرا بەرۋى نازارباەۆتىڭ اليەۆكە اشقان مايدانىن ماعىناسىز قىلىپ كورسەتەدى. سەندىرمەيدى...
ارينە، «ءبىر كەزدە قاندىقول، كاززاپ قىلمىسكەرگە جاقىن ءجۇرىپسىڭ» دەپ دالەلسىز باس سالىپ جۇرتتى تۇرمەگە توعىتۋ، قۋعىنداۋ جالپى ادىلەتكە جات. بىراق، ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ لوگيكاسىنا سالساڭىز، نازارباەۆتىق لوگيكاعا سالساڭىز، بۇل كەشىرىم – نونسەنس. اۆتوريتار باسشىعا قارسى شىعىپ، سوعىسىپ الىپ، سوڭىنان جاقتاس-سىبايلاستارى جالعاندى جالپاعىنان باسىپ جۇرگەن بۇلىكشى الەمدە كەمدە-كەم بولار...
وسىنى كورىپ وتىرىپ، قۇددى ەرتەڭ، تريبۋنال كەسكەن قىرىق جىلى دا كەشىرىلىپ، ايەلىمەن قايتا تابىسىپ، جوعالعان بانكيرلەر وزدەرى اڭ اۋلاپ ءجۇرىپ قاڭعىپ كەتكەن بولىپ شىعارىلىپ، بار كۇناسىنەن پاك، پەرىشتەدەي قالقىپ، راحات اليەۆ ەلگە قايتىپ كەلەتىن سياقتى كورىنەدى دە تۇرادى... ال اليەۆ قايتىپ ورالسا، نەمەسە، نازارباەۆ بيلىگى سىر بەرىپ تاققا تالاس باستالسا (ونداي كۇن الىس تا ەمەس) اڭگىمەمىزدىڭ تامىزدىعى «كتك» تەلەارناسى عانا ەمەس، «پەرۆىي كانال - ەۆرازيا»، «نتك»، «HIT-TV» سياقتى بۇگىندە اقشا تابۋدىڭ عانا قۇرالى بولىپ وتىرعان كوپتەگەن ءتۇبىرى كۇماندى ەلەكتروندى باقتار ساياسي بەلسەندىلىگى  ارتىپ شىعا كەلەرى، جانە كىمدى ماقتاپ، كىمدى داتتارى بەسەنەدەن بەلگىلى. ال ونداي اتتى كۇندى اليەۆتەردىڭ ەندى جىبەرمەسى انىق.

تابانسىز كىم؟ احمەتوۆ پا، ءتاجين بە؟..

رەسەي قاشانداعىداي شالا بۇلىنۋدە. تبيليسيدە كوشەگە شىعىپ كەتكەن وپپوزيتسيانى قولداپ، ميحايل سااكاشۆيليگە اعاش وعىن اتقىلاپ الەك. گرۋزيادا اسكەري وقۋ-جاتتىعۋ جيىنىن وتكىزۋگە كىرىسكەن ناتو قيمىلىن رەسمي ماسكەۋ نەگە ەكەنىن، ارانداتۋ دەپ تۇسىنۋدە. تاۋەلسىز ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىن وزدەرىنە تاۋەلدى ەتكىسى كەلەتىن ورەكەڭدەر بۇل جيىنعا التى ەلدىڭ قوسىلماي قالعانىن اۋىز جاپپاي ايتۋدا. التاۋدىڭ اراسىندا قازاقستان دا بار.
«ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىز باستى بايلىق» دەپ انشەيىندە شىرەنگەندە  ۇزەڭگىباۋىن ۇزە جازدايتىن پرەزيدەنت مىرزا ءدال وسى ىستە قانشالىقتى تاۋەلسىز بولا الدى ەكەن؟ رەسەي مەن گرۋزيا اراسى بىلتىر تامىزداعى قاقتىعىستا بۇزىلعان بەتتە، ەڭ العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ بۇل ەلدەگى ۇلكەن ينۆەستيتسيالىق جوبانى جاۋىپ تاستاعان قازاقستان بولاتىن. باتۋميدەگى پورت قۇرىلىسىنان باس تارتقانبىز. كاسپي مۇنايىن شىعىس ەۋروپاعا شىعارۋدىڭ توتە جولىن ۇسىنىپ وتىرعان گرۋزيا سىندى ارىپتەستەن، ءوزىمىزدىڭ ەكونوميكالىق مۇددەمىزگە مۇلدەم قايشى بولسا-داعى ادا-كۇدە اۋلاق قاشقانبىز. ەندى اسكەردى زامانعا ساي مودەرنيزاتسيالاۋ مىندەتى، «ەۋروپاعا جول»، ەۋروپالىق بەدەلدى ۇيىمعا توراعا بولۋ سياقتى باسىم باعىتتارىمىز بار دەي تۇرا، گرۋزياداعى ناتو جاتتىعۋىنا قاتىسپاي قويدىق. (اۋەلدە بۇل جاتتىعۋعا قاتىسامىز دەپ تىركەلىپ، سۇرانعان ءوزىمىز بولاتىنبىز). نەگە ەكەنىن، بۇل ارەكەتتى قورعانىس ءمينيسترى دانيال احمەتوۆ مىرزا دا، سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مارات ءتاجين مىرزا دا تۇسىندىرگەن جوق. انشەيىندە جورتىپ جۇرگەن يزرايلدىك كاسىپكەر مەن ۆيتسە-مينيستر، گەنەرالدار بىرىگىپ الىپ وڭدى-سولدى شاشا بەرەتىن  ميللياردتار جەتپەي، داعدارىس بۋىپ قالدى ما، باسقا سەبەپ بولدى ما، ايتىلمادى.
مايموڭكەدەن ادا ماسكەۋلىك شەنەۋنىكتەر قازاقستاننىڭ تايقىپ شىققانىن ءوز پايداسىنا جاراتىپ، اشىق ناسيحاتقا كوشتى، ال ءبىزدىڭ احمەتوۆ پەن تاجيندەر ەڭ بولماسا، «تابانىما تىكەن كىرىپ كەتتى، ايتپەسە، باسىپ وزار ەدىم» دەگەن ءتارىزدى دالباسا سىلتاۋ ايتۋعا دا جاراماي ءالى وتىر.

براۋنعا سالعان قىلبۇراۋ

بريتاندىق «Dayli Telegraf» باسىلىمى پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ قازىنا قاراجاتىن جەكە باسىنا جاراتقانى تۋرالى اشكەرە ماقالالار جاريالاپ جاتىر. ءبىر دەپۋتات ەل اقشاسىن جەكەمەنشىك ۇيىندەگى ەلەكتر لامپوچكاسىن اۋىستىرۋعا جۇمساسا،  پرەمەر-مينيستر گوردون براۋن ءۇي سىپىرۋشىمەن ەسەپتەسكەندە مەملەكەت قالتاسىنا قول سۇققان ەكەن.
مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تۋرالى ماڭىزدى قۇجاتقا قول جەتكىزگەن جۋرناليستەر شابۋىلىنىڭ قاتتىلىعى سونداي، اشكەرە بولعان بىرنەشە دەپۋتات ومىردەن ءتۇڭىلىپ، ءوز-وزدەرىنە قول جۇمساۋدىڭ از-اق الدىندا جاتقان كورىنەدى. ال قالعانى ورتاق قازانداعى قاراجاتتى جۇمساۋدا «قىزمەتتىك قاجەتتىلىك» جانە «جەكە مۇقتاجدىق» دەگەن اراجىكتەردى اجىراتۋدىڭ قيىن ەكەنىن، جۇيەنىڭ توزعانىن العا تارتۋدا. كەيبىرەۋى، شاماسى ءوز اقتىعىنا اسا سەنىمدى قالاۋلىلار بولسا كەرەك، «مۇنداي ماڭىزدى قۇجاتتىڭ ءباسپاسوز بەتىنە قالاي شىققانىن سكوتلاند يارد انىقتاۋعا ءتيىس» دەپ، جۋرناليستەرمەن شايقاسۋعا كىرىسىپتى. ال «Dayli Telegraf»-تىڭ رەسمي باسشىلىعى: «ەلىمىزدەگى زاڭ بويىنشا، ءبىز اقپارات كوزىن كورسەتۋگە مىندەتتى ەمەسپىز، ال بۇل اقپارات مەملەكەت ءۇشىن اسا ماڭىزدى دەپ ەسەپتەيمىز» دەپ مالىمدەۋدە.
وسىندايدا ەل قاراجاتىن اكەسىنەن قالعان ەنشىدەي ەمىپ جاتقان نۇروتاندىق دەپۋتاتتار ەسكە تۇسەدى. «قۇپيا قۇجاتتاردى جاريالادى» دەپ ايىپتالىپ، تۇرمەدە وتىرعان گازەت رەداكتورى رامازان ەسىركەپوۆ مىرزا دا تەك قانا ايانىشقا لايىق.
ال ءسال قيالداپ، اعىلشىندىق ءداستۇردى ءبىر ءسات ءوز جاعدايىمىزدا ەلەستەتىپ كورسەك: «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» باسشىسى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆتىڭ نۇرسۇلتان نازارباەۆ، نۇرتاي ابىقاەۆ، اسلان مۋسين، احمەتجان ەسىموۆتەردىڭ ارتىق جۇمساعان اقشاسىن ەسەپتەپ، ايپاراداي قىلعانى،.. اپىراي، ساۋىتبەك مىرزا تىم قاھارلى كورىنەدى ەكەن...

«قازاقستان» اپتالىعى، №18 (258), 14-مامىر، 2009