«ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى» اق وڭىرلىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى قايسار نىعمەتوۆ اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدى قاراستىراتىن قازاقستاننىڭ سايلاۋ زاڭناماسىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر وڭىرلەردىڭ دامۋىنا قالاي اسەر ەتەتىنىن ايتىپ بەردى.

ءوز سۇحباتىندا ول اتالعان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ رەفورماسىنىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى جانە اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى تۋرالى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى. نىعمەتوۆ مىرزا اۋىلدىق اۋماقتار مەن اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ باسشىلارىن تىكەلەي سايلاۋدىڭ، جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋدىڭ وڭ حالىقارالىق تاجىريبەسى تۋرالى ايتىپ بەردى.

اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سايلاۋ تۋرالى» زاڭعا تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى.

اتالعان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ رەفورماسىنىڭ ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى ءبىرىنشى كەزەكتە بىرقاتار سالىقتار مەن تولەمدەردەن تۇسەتىن تۇسىمدەردى بەرۋ ەسەبىنەن اۋىلدىق وكرۋگتەر دەڭگەيىندە ەكونوميكالىق بازانى قامتاماسىز ەتۋگە بايلانىستى بولادى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ كىرىس بازاسىن ودان ءارى كەڭەيتۋ ءۇشىن 2022 جىلدان باستاپ 2024 جىلعا دەيىنگى كەزەڭدە 7 سالىق پەن تولەمدى بەرۋ جوسپارلانۋدا (بىرىڭعاي جەر سالىعى، جەر ۋچاسكەلەرىن پايدالانعانى ءۇشىن تولەم، جەر ۋچاسكەلەرىن ساتۋدان تۇسەتىن تۇسىمدەر، جەر ۋچاسكەلەرىن جالداۋ قۇقىعىن ساتقانى ءۇشىن تولەم، سۋ رەسۋرستارىن پايدالانعانى ءۇشىن تولەم، قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىمەن اينالىسۋ قۇقىعى ءۇشىن ليتسەنزيالىق الىم، قىزمەتتىڭ جەكەلەگەن تۇرلەرىمەن اينالىسۋعا ليتسەنزيالاردى پايدالانعانى ءۇشىن تولەم).

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ەلدى مەكەندەردىڭ تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ساپالى كورسەتىلەتىن قىزمەتتەرىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن قارجى رەسۋرستارىمەن نىعايتىلعان وكىلەتتىكتەرى مەن قۇرالدارى بولادى.

اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ سالىق بازاسىنىڭ ۇلعايۋىن ەسكەرە وتىرىپ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ ءوزىن-ءوزى قامتاماسىز ەتۋى ورتا ەسەپپەن 50% - عا جەتەدى دەپ جوسپارلانۋدا (قازىر اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ مەنشىكتى كىرىستەرى ولاردىڭ جالپى كىرىستەرىنىڭ 13%-ىن قۇرايدى).

ءوز كىرىستەرىنەن تۇسكەن قاراجات تەك قانا اۋىلدىق وكرۋگتى دامىتۋعا جانە جەرگىلىكتى قوعامداستىق جيىنىمەن كەلىسۋ بويىنشا جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالاتىن بولادى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ بيۋدجەتىمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ ەرەكشە ءتارتىبى ەنگىزىلەتىن بولادى، ول بيزنەس-پروتسەستەردى ەداۋىر وڭتايلاندىرۋعا¬، قول رەجيمىندە ەسەپتىلىك ۇسىنۋدى بولدىرماۋعا، بيۋدجەتتىك باعدارلامالاردى ىرىلەندىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى، بۇل تۇپتەپ كەلگەندە ۋاقىت پەن قاراجاتتى ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىك سالاسى ءوز اۋماعىن دامىتۋ، قوعامدىق كەڭىستىكتەردى اباتتاندىرۋ، جەرگىلىكتى كولىك، الەۋمەتتىك جانە وزگە دە ينفراقۇرىلىم، بازالىق قىزمەتتەر كورسەتۋ ماسەلەلەرىن قامتيدى.

جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ رەفورماسى ەڭ الدىمەن جەرگىلىكتى بيلىك قىزمەتىنىڭ حالىققا اشىقتىعى مەن ەسەپتىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن جۇيەنى قۇرۋعا باعىتتالعان.

اكىمدەردىڭ تىكەلەي سايلاۋىن ەنگىزۋ اكىمدەردى تىكەلەي حالىق سايلاۋىنا مۇمكىندىك بەرەدى. ءوز كەزەگىندە سايلانعان اكىم جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىس ءۇشىن حالىققا ەسەپ بەرەتىن بولادى.

اكىمدەردىڭ تىكەلەي سايلاۋىن ەنگىزۋ ازاماتتىق قوعامعا، جەرگىلىكتى دەڭگەيدە دەموكراتيانى ىلگەرىلەتۋگە سەرپىن بەرۋگە ءتيىس. ادامدار وزدەرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن شەشۋگە تىكەلەي قاتىسادى.

دامىعان جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ازاماتتاردىڭ وزدەرى، ولاردىڭ پىكىرىنشە، ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن جوعارىلاتاتىن شەشىمدەردى تاڭدايدى دەگەندى بىلدىرەدى.
اۋىلدىق وكرۋگتەردە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتىڭ جۇمىس¬ىستەپ تۇرعان

جينالىسىن قايتا قۇرۋ جولىمەن وكىلدى ورگاننىڭ فۋنكتسيالارى بار جەرگىلىكتى ءوزىن – ءوزى باسقارۋ ورگانى-كەڭەس قۇرىلادى. ول بيۋدجەت جانە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ قاراجاتى ەسەبىنەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ اقشالاي قاراجاتىن پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگىنە مونيتورينگ جۇرگىزەدى، اكىمنىڭ اۋىلدىق وكرۋگ اكىمشىلىگىنىڭ قىزمەتى تۋرالى ەسەبىن تىڭدايدى.

بۇدان باسقا، تەكسەرۋ كوميسسيالارى قاراجاتتى پايدالانۋ تيىمدىلىگىنە جوسپارلى جانە جوسپاردان تىس ء(وتىنىش نەگىزىندە) تەكسەرۋلەر جۇرگىزەتىن بولادى.

 حالىقارالىق تاجىريبە

2018 جىلى ءبىز «جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ەسەبىنەن وڭىرلەردىڭ ينستيتۋتسيونالدىق ورتاسىن جاقسارتۋ» تالدامالىق زەرتتەۋ جۇرگىزدىك، ول قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 2030 جىلعا دەيىن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ جوباسىن ازىرلەۋدىڭ نەگىزى بولدى.
وسى زەرتتەۋ اياسىندا شەتەلدىك تاجىريبە تالداندى، سونداي-اق جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ماسەلەلەرى بويىنشا زاڭنامانى جەتىلدىرۋ جونىندە ۇسىنىستار ازىرلەندى.

بۇكىل الەمدە جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ قالالىق جانە اۋىلدىق ەلدى مەكەندەر تۇرعىندارىنىڭ جەرگىلىكتى ماڭىزى بار ىستەردى باسقارۋعا جانە ومىرلىك ماڭىزدى ماسەلەلەردى تىكەلەي شەشۋگە مۇددەلى قاتىسۋىن قامتاماسىز ەتەتىن ەڭ پارمەندى تەتىكتەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

قازاقستان ءۇشىن بۇل تۇرعىدا ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنا (ەىدۇ) مۇشە بولىپ تابىلاتىن¬، جەرگىلىكتى باسقارۋ مەن جالپى وڭىرلىك دامۋدى دامىتۋدا تابىستارعا قول جەتكىزگەن ەلدەردىڭ تاجىريبەسى ماڭىزدى جانە قىزىقتى بولىپ تابىلادى.

مىسالى، پولشا جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدى قالپىنا كەلتىرۋگە باعىتتالعان تەرەڭ رەفورمالاردى جۇزەگە اسىرۋدا تابىسقا جەتتى. ورتالىقسىزداندىرۋ قوعامدىق ءومىردىڭ ءارتۇرلى سالالارىندا نەگىزگى وڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە اكەلدى.

بۇل ەلدە¬ۇلتتان تىس ۇكىمەتتىڭ ءۇش دەڭگەيلى جۇيەسى ارەكەت ەتەدى. ءبىرىنشى دەڭگەي-گميندەر، ەكىنشى دەڭگەي-پوۆياتتار، ءۇشىنشى دەڭگەي-ۆوەۆودستۆولار.
گمينانىڭ اتقارۋشى ورگانى باسقارما بولىپ تابىلادى. گمينالاردى بۋرگوميستر ء(ىرى ەلدى مەكەننىڭ اكىمى) نەمەسە ۆويت (اۋىلدىق وكرۋگتىڭ اكىمى) باسقارادى.

1991 جىلدان باستاپ بۋرگوميستەرلەردى سايلاۋدى گمينا كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتارى جۇزەگە اسىردى; تەك 2002 جىلدان باستاپ بۋرگوميستەردى تۇرعىندار 4 جىل وكىلەتتىك مەرزىمىمەن تىكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلاي باستادى.

پولياك مۋنيتسيپاليتەتتەرى فۋنكتسيالاردىڭ 4 نەگىزگى توبىن ورىندايدى: كەڭىستىكتى باسقارۋ، باستاۋىش جانە ءىشىنارا ورتا ءبىلىم، الەۋمەتتىك قورعاۋ، كوممۋنالدىق قىزمەتتەر جانە ينفراقۇرىلىم.

فرانتسيانىڭ مەملەكەتتىك بيلىكتى ورتالىقسىزداندىرۋدىڭ جانە جەرگىلىكتى ءوزىن – ءوزى باسقارۋدى دامىتۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋدىڭ باي تاجىريبەسى بار، ونىڭ قۇرامىنا جوعارعى دەڭگەيدەگى وڭىرلەر، ارالىق دەڭگەيدەگى دەپارتامەنتتەر جانە تومەنگى دەڭگەيدەگى مۋنيتسيپاليتەتتەر (وكرۋگتەر مەن كوممۋنالار) كىرەدى.

مەر مەن ونىڭ ورىنباسارلارى كوممۋنالدىق دەڭگەيدەگى مۋنيتسيپالدى كەڭەستەردىڭ اتقارۋشى ورگانىن قۇرايدى جانە ونى مۋنيتسيپالدى كەڭەس تەك ءوز مۇشەلەرىنىڭ اراسىنان كوپشىلىك جۇيەدە جاسىرىن¬داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلايدى.

مەر مۋنيتسيپالدى قىزمەتتەردى باسقارۋ، باسقارۋشى قىزمەتكەرلەردى تاعايىنداۋ، قۇرىلىسقا رۇقسات بەرۋ، ازاماتتىق حال اكتىلەرىن تىركەۋ، ازاماتتاردىڭ جالپى قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ، باستاۋىش مەكتەپتەردىڭ جۇمىسىن باقىلاۋ جانە ت.ب. سياقتى وكىلەتتىكتەرگە يە.

مۋنيتسيپاليتەتتەردە¬التى جىلدىق مەرزىمگە تىكەلەي جالپىعا بىردەي داۋىس بەرۋ ارقىلى حالىق سايلايتىن جەكە كەڭەس بەرۋ كەڭەسى بار. مۋنيتسيپاليتەتتىڭ كەز-كەلگەن سالىق تولەۋشىسى مۋنيتسيپالدى كەڭەستىڭ دەپۋتاتى بولا الادى.

جالپى، 2021 جىلدان باستاپ 2025 جىلعا دەيىن ەلىمىزدە سايلاۋ اۋداندىق ماڭىزى بار قالالاردىڭ، اۋىلدىق وكرۋگتەردىڭ، اۋىلدىق وكرۋگتىڭ قۇرامىنا كىرمەيتىن كەنتتەر مەن اۋىلداردىڭ 2 345 اكىمدەرىنە قاتىستى بولادى. بيىل 704 اكىمنىڭ وكىلەتتىگى اياقتالادى. اعىمداعى جىلدىڭ تامىز ايىنان جەلتوقسان ايىنا دەيىن ادامدار اۋىل اكىمدەرىن تىكەلەي سايلاۋ قۇقىعىن ىسكە اسىرا الادى. كەيىنگى جىلدارى وكىلەتتىك مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا قاراي دەڭگەيى رەفورمادا كورسەتىلگەن قالعان اكىمدەر دە حالىقتىڭ تىكەلەي داۋىس بەرۋىمەن سايلاناتىن بولادى.

نىعمەتوۆ قايسار قايىركەنۇلى

"ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى” اق
وڭىرلىك زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى

Abai.kz