استانا.  4 ماۋسىم. قازاقپارات - ەجەلدەن ەركىندىكپەن ءومىر ءسۇرىپ، ەڭسەلى ەل بولۋدى ءار ۋاقىتتا ايبار ەتكەن بابالارىمىز «ەگەمەن بولماي ەل بولماس، ەتەكتەن كەسىپ جەڭ بولماس» دەگەندى ايتقان ەدى.

ال سول ەگەمەندىكتىڭ ەڭ باستى بەلگىسى تاۋەلسىز ۇلتتىڭ نىشاندارى، تاۋەلسىزدىكتى بىلدىرەتىن مەملەكەتتىڭ ۇلى رامىزدەرى بولاتىن. باسقاشا تۇسىندىرسەك، مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءوزى «تاۋەلسىزدىك» ءسوزىن مادەني نىشاندار ۇعىمىمەن ۇشتاستىراتىن سينونيم. سوندىقتان دا ءرامىزسىز تاۋەلسىز ەلدىڭ بولمايتىنى انىق. الەمدە مويىندالعان قانشا مەملەكەت بولسا سونشا ءرامىز بار، سول ارقىلى عانا ءبىز دۇنيەدە «تەرەزەسى تەڭ» ەلدەردىڭ قاتارىن تانيمىز ءھام ءوزىمىزدى دە وزگەگە تانىتامىز. ەندەشە كەز كەلگەن ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن ونىڭ رامىزدەرىن دە بولە-جارىپ قاراۋعا ەش بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە ەگەمەن ەل بولىپ، ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن تورتكۇل دۇنيەگە تانىتۋدىڭ ادامزات وركەنيەتى مويىنداعان بىرنەشە العىشارتى بولسا، سونىڭ باستىسى  - تاۋەلسىز ەلدىڭ ءتول رامىزدەرىنىڭ بولۋى.

استانا.  4 ماۋسىم. قازاقپارات - ەجەلدەن ەركىندىكپەن ءومىر ءسۇرىپ، ەڭسەلى ەل بولۋدى ءار ۋاقىتتا ايبار ەتكەن بابالارىمىز «ەگەمەن بولماي ەل بولماس، ەتەكتەن كەسىپ جەڭ بولماس» دەگەندى ايتقان ەدى.

ال سول ەگەمەندىكتىڭ ەڭ باستى بەلگىسى تاۋەلسىز ۇلتتىڭ نىشاندارى، تاۋەلسىزدىكتى بىلدىرەتىن مەملەكەتتىڭ ۇلى رامىزدەرى بولاتىن. باسقاشا تۇسىندىرسەك، مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ ءوزى «تاۋەلسىزدىك» ءسوزىن مادەني نىشاندار ۇعىمىمەن ۇشتاستىراتىن سينونيم. سوندىقتان دا ءرامىزسىز تاۋەلسىز ەلدىڭ بولمايتىنى انىق. الەمدە مويىندالعان قانشا مەملەكەت بولسا سونشا ءرامىز بار، سول ارقىلى عانا ءبىز دۇنيەدە «تەرەزەسى تەڭ» ەلدەردىڭ قاتارىن تانيمىز ءھام ءوزىمىزدى دە وزگەگە تانىتامىز. ەندەشە كەز كەلگەن ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنەن ونىڭ رامىزدەرىن دە بولە-جارىپ قاراۋعا ەش بولمايدى. ونىڭ ۇستىنە ەگەمەن ەل بولىپ، ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن تورتكۇل دۇنيەگە تانىتۋدىڭ ادامزات وركەنيەتى مويىنداعان بىرنەشە العىشارتى بولسا، سونىڭ باستىسى  - تاۋەلسىز ەلدىڭ ءتول رامىزدەرىنىڭ بولۋى.

قازاقستان دا ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ اقيقاتى ايقىندالعان تۇستا ونى ەڭ الدىمەن ەگەمەن ەلدىڭ ساياسي مارتەبەسىن بىلدىرەتىن تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىن قابىلداۋ ارقىلى بەكىتتى. سودان كەيىنگى كۇن ءتارتىبىنىڭ باستى ماسەلەسى، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ رۋحاني جارشىلارى اتانعان مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىزدى قابىلداۋعا بايلانىستى بولعانى انىق. وسىلايشا،  ەل تاۋەلسىزدىگى جاريالانۋىنىڭ تۋرا 130-شى كۇنى، 1992 جىلدىڭ 4 ماۋسىمىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش رامىزدەرى: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تۋى، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەلتاڭباسى جانە وسىدان بىرازىراق وتكەننەن كەيىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءانۇرانى (گيمنى) قابىلداندى. وسىلايشا، بۇل ەلدىگىمىزدىڭ، ەل بولۋىمىزدىڭ جارقىن بەلگىسىن بىلدىرەتىن ايرىقشا تاريحي داتاعا اينالدى. كوگىمىزدە كوك تۋىمىز جەلبىرەپ، ەلتاڭبامىز بەن ءانۇرانىمىزدى بەكىتكەن ساتتەن باستاپ ەلدىگىمىزدىڭ بەلگىسىن الەم جۇرتشىلىعى تاعى ءبىر مارتە مويىندادى. ەندەشە قازاق ءۇشىن، ونىڭ ىشىندە ەلدىكتىڭ تىرەگىن ساقتاۋشى وسكەلەڭ ۇرپاق پەن ونىڭ پاتريوتتىق تاربيەسى ءۇشىن 4-ءى ماۋسىم ەرەكشە كۇن رەتىندە سانالىپ، قاستەرلەنۋى شارت.

جالپىلاما العاندا مەملەكەتتىك رامىزدەر - بۇل بەلگىلى ءبىر ەلدىڭ وزىندىك ءومىر سالتىن، بۇكىل بولمىس ەرەكشەلىگىن، ايرىقشا ارمان-اڭسارىن، باسقالارمەن بايلانىس مۇراتىن بىلدىرەتىن بەلگى، نىشان. ال الەمدىك كاتالوگقا ەنگەن قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرىنە كەلەتىن بولساق، حالىقارالىق قاۋىمداستىق پەن سارالى ساراپشىلار، تالعامى جوعارى تانىمگەرلەر اراسىندا ەلدىگىمىزدىڭ سيمۆولدارى ەرەكشە جوعارى باعالانعانى بەلگىلى. بۇلاي بولۋى دا زاڭدىلىق ىسپەتتەس. ويتكەنى، قازاقستاننىڭ كوك تۋى مەن ەلتاڭباسى ءتول تاريحيمىزدىڭ تامىرىن تەرەڭنەن بويلاپ، الاشتىعىمىزدى ايقىندايتىن ۇلتتىق بولمىسىمىزدىڭ ايشىقتى ارقاۋى رەتىندە تانىلادى.

قازاقتىڭ كوك تۋىنىڭ دا ءوز ۇلتتىق، رۋحاني بولمىسى بار. ماسەلەن،  تۋىمىزدىڭ زەڭگىر كوك ءتۇسى ‑ بىرتۇتاستىقتىڭ، بىرلىكتىڭ جانە بەيتىپ تە اشىق كوك اسپاننىڭ بەلگىسى. كوك بايراقتا ورنالاسقان كۇننىڭ بەلگىسى تىنىس‑تىرشىلىكتىڭ، شاتتىقتىڭ جانە قايعىسى جوق ءومىر نىشانىنىڭ بەلگىسى. كۇن استىندا شالقىپ قالىقتاپ ۇشقان دالا قىرانى. ۇلى دالانى مەكەندەگەن كوشپەندى جۇرتى ىقىلىم زاماننان‑اق قىران قۇستى كۇشتىڭ، ەركىندىكتىڭ جانە بوستاندىقتىڭ بەلگىسى رەتىندە بىلەدى. سوندىقتان دا ونداي بەلگىنىڭ ۇلى دالانىڭ بۇگىنگى مۇراگەرى قازاقتىڭ ءتول تۋىندا كورىنىس تابۋى دا زاڭدىلىق. قىراننىڭ قىراعىلىعى مەملەكەتتىڭ مىزعىماستىعىن تانىتىپ تۇراتىنداي. تۋداعى تاعى ءبىر ەرەكشە بەلگى ‑  ويۋ ورنەكتى «قوشقار ءمۇيىز». بۇل حالقىمىزدىڭ باي مادەنيەتىن، سۇلۋلىقتى ءتۇسىندىرۋدىڭ ەستەتيكالىق زاڭدىلىعىن قامتيدى.

وسىندايدا ەرەكشە ەسكەرە كەتەتىن تاعى ءبىر اڭگىمە تۋىمىزدىڭ، ەلتاڭبانىڭ  تۇڭعىش دۇنيەگە كەلگەن تۇسىنداعى «قاربالاسقا» ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ تا قاتىسىپ، وسىناۋ مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى ماڭىزدى ماسەلەگە باسا نازار اۋدارعان بولاتىن. رەسمي رامىزدەر جوبالارىنا شىعارماشىلىق كونكۋرس جاريالاپ، وتكىزۋ، ۇزدىك جوبالاردى ىرىكتەۋ جانە كونستيتۋتسيا تالاپتارىنا سايكەس بەكىتۋ جۇمىستارى 1991 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان 1993 جىلدىڭ قاڭتارىندا ءانۇران ءسوزىن قابىلدانعانعا شەيىن جۇرسە، ەلباسى ن. نازارباەۆ وسى جۇمىستاردىڭ ءبارىن ۇدايى نازارىندا ۇستاپ، تىكەلەي ارالاسىپ، باعىت-باعدار بەرىپ وتىرعانى بەلگىلى. پرەزيدەنت كوميسسيانىڭ شىعارماشىلىق توپتارىنىڭ وتىرىستارىنا قاتىسىپ، پارلامەنتتەگى تالقىلاۋلارعا باستان-اياق بەلسەنە ارالاستى. وسىنداي تاريحي كەزەڭدەگى ءبىر ءساتتى مەملەكەتتىك رامىزدەر جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ مۇشەسى، قر تۇڭعىش مەملەكەتتىك رامىزدەرىن ازىرلەۋ جونىندەگى كوميسسيانىڭ جاۋاپتى حاتشىسى (1991-1993 جىلدار) ەربول شايمەردەنۇلى بىلاي ەسكە الادى: «...العاشىندا ونشا ويلاستىرىلماعان باسى ارتىق دەتال ءتارىزدى اسەر ەتىپ، دەپۋتاتتاردىڭ كوڭىلىنەن شىعا قويمادى. ءۇزىلىس كەزىندە جوبا قاسىنا كەلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى ش. نيازبەكوۆكە: - قازاقى ورنەكتى جاقسى تاپقان ەكەنسىڭ، شاكە. وندا تەرەڭ ماعىنا بار. مىنا كوك ءتۇس، التىن كۇن مەن قىران قۇس بەينەلەرىنىڭ رامىزدىك ماعىناسى، نەگىزىنەن، جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتار بيىگىنەن سويلەيدى. ال «قوشقار ءمۇيىز» - ناعىز ءتول ۇلتتىق ناقىشىمىز عوي. جوبا قابىلدانار بولسا، ونىڭ ورنالاسۋ ورنىن دا، بوياۋ ناقىشىن دا، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ديزايندىق شەشىمىن قايتا قاراۋ كەرەك. كورىكتىرەك، كورنەكتىرەك ەتكەن ءجون. سونان سوڭ مىنا كۇننىڭ بەينەسىن تۋرا ورتاعا جىلجىتقان دۇرىس بولادى، - دەپ ەسكەرتتى. كوپ سويلەي قويمايتىن كورنەكتى قىلقالام شەبەرى: - ۇقتىم، نۇرەكە. شالالاۋ بولدى. مىندەتتى تۇردە جەتىلدىرەمىن، - دەپ باسىن ءيدى. جوبا اۆتورىنا جاساعان ۇسىنىستارىن ءسال كەيىنىرەك، ۇزىلىستەن سوڭ ءسوز العان ساتتەرىنىڭ بىرىندە، ەلباسى دەپۋتاتتار الدىندا دا ورتاعا سالدى. ولار قولدادى. كەيىن ورنالاسۋى دا، بوياۋى دا، كولەمى دە وزگەرتىلگەن ۇلتتىق ناقىش - قازىرگى كوك بايراعىمىزدىڭ ەڭ ءبىر كوزايىم دەتالى. كۇن بەينەسى دە تۋرا تورگە قوندى».

مىنەكي، وسىنداي كەڭىنەن تالقىلاۋعا ءتۇسىپ، سونىڭ ارقاسىندا بارشا حالىقتىڭ تالعامىنان شىققان تەرەڭ ماعىنالى ماقتانىشىمىز وسىدان جيىرما جىل بۇرىنعى تاريحي كۇندە جالپىلاما ماقۇلدانىپ،  ەلدىڭ ماڭگىلىك رامىزىنە اينالدى. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ كوك بايراعىمىز بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ عيماراتىنىڭ الدىندا، بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى مەملەكەتتەردە ورنالاسقان ەلشىلىكتەرىمىزدىڭ ماڭدايشالارىندا تۇر. قازاقتىڭ كوك تۋىن عارىشكەر الاش ازاماتى تالعات مۇساباەۆ عارىش كەمەسىمەن بىرگە الىپ ۇشىپ، جەتى قابات كوكتىڭ جۇزىنە كوتەرسە، الپينيستەرىمىز الەمنىڭ ەڭ بيىك شىڭدارىنا الىپ شىقتى، ءدۇلدۇل سپورتشىلارىمىز انۇرانمەن بىرگە باسقا ەلدەردىڭ الدىندا ابىروي بيىگىنە كوتەرە جەلبىرەتتى. بۇعان، بۇندايعا ماقتانبايتىن قازاق بالاسى جوق شىعار ءسىرا!

ال ەلتاڭباعا كەلسەك، ونىڭ دا بۇگىنگىدەي بولىپ، تەرەڭ ماعىنالى  شىعۋىنا جوبالاردى ىرىكتەۋ مەن قابىلداۋعا قاتىسقان شىعارماشىلىق كوميسسيا مۇشەلەرى مەن پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ دا ىقپالى مول بولدى. دەگەنمەن ەلتاڭباعاعا قاتىستى ۇلكەن ەڭبەك قوس ساۋلەتكەر جانداربەك مالىبەك پەن شوتا ءۋالي­حانوۆقا تيەسىلى. وسى اۆتورلاردىڭ شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىنىڭ ناتيجەسىندە دۇنيەگە كەلگەن  ەلتاڭباداعى شاڭىراق - ءوز ۇلتىمىزعا عانا ءتان، ءساتتى تاڭدالىنعان نىشان. شاڭىراق قاي كەزدە دە قازاق ءۇشىن وتباسىنىڭ بەرەكەسى مەن تىنىشتىعىنىڭ بەلگىسىندەي قىزمەت اتقارىپ كەلگەن. ەلتاڭبامىز ەلىمىزدەگى بارشا حالىقتاردى ءبىر شاڭىراقتىڭ استىنا شاقىرىپ، ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىز قازاقستاننىڭ مىقتى ۋىقتارىنا اينالۋدى ۇندەيدى. ونىڭ ۇستىنە ءدال وسى شاڭىراق بەينەسىن كەزىندە الاش ارداگەرلەرى دە وزدەرىنىڭ ۇلت باسپاسوزىندە پايدالانىپ، ونى ۇلتتىق ءرامىزى دەڭگەيىنە كوتەرە العانى انىق. اپسانالىق ارعىماقتار دا گەرالديكالىق داستۇرلەرگە قايشىلىعى جوق ەركىن شىعارماشىلىق كوزقاراستاردىڭ كوزايىم كورىنىسى رەتىندە قابىلدانعان بولاتىن.

تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تۇڭعىش رەسمي رامىزدەرى تاڭدالعان سول تاريحي كۇنى پرەزيدەنت: «وسىندا بىرنەشە جوبا قات-قابات جارىسا تالقىلانىپ جاتىر. ايدى، سەگىز بۇرىشتى جۇلدىزدى جاراتپادىق. جارايدى، سولاي-اق بولسىن... كونسەنسۋس كەرەك، ارينە. بىراق رامىزدە تىم بولماسا ءبىزدىڭ شىعىستا تۇراتىنىمىزدى كورسەتپەۋدە. كۇن شىعىستان شىعادى عوي. ءبىز - تيان-شان تاۋىنىڭ ەتەگىندە، الەمنىڭ كۇنشىعىسىندا ورنالاسقان مەملەكەتپىز. قاناتتى قىران، بۇركىت بولسا، ول دا ۇلتتىق نىشانىمىزعا جاتادى، ەشقانداي دا جاۋگەرشىلىك پيعىل بىلدىرمەيدى. بۇل بەلگىلەردىڭ ءبارىنىڭ استارىن، رامىزدىك ءمان-ءمانىسىن ءبىز ءوز بالالارىمىز بەن نەمەرەلەرىمىزگە دە ەشبىر قىسىلماي، ەركىن ءتۇسىندىرىپ بەرە الامىز. ءبىز كۇن نۇرىن توككەن، كوك اسپاننىڭ استىندا بەيبىت ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز، بەرەكە-بىرلىكتى قالايمىز - تۋىمىزدىڭ بىرىڭعاي ءبىر ءتۇستى بولۋى دا سودان...»، - دەپ تەبىرەنگەن ەدى.

ال ۇلتتىڭ رۋحاني تۇتاستىعىن بىلدىرەتىن ءانۇرانىمىز ‑ «مەنىڭ قازاقستانىمنىڭ» تاريحي وزەگى دە ەلدىگىمىزبەن ەتەنە. ول سوناۋ كەڭەس وداعىنىڭ ىزعارلى تۇسىندا قازاقتىڭ نامىسىن قايراۋ ماقساتىندا ومىرگە كەلگەن، اقىن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆ پەن سازگەر ءشامشى قالداياقوۆتىڭ شىعارماشىلىق بىرلەستىگىنەن تۋىنداعان ءان ەدى. كەيىننەن قازاق حالقىنىڭ رۋحىن جانيتىن بەيرەسمي ۇرانىنا اينالعان وسى تۋىندى 2006 جىلعى قاڭ­تاردا رەسمي تۇردە ءانۇران بولىپ بەكىتىلدى. ءشامشى قالداياقوۆتىڭ انىنە جازىلعان جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ سوزىنە كەيىن تاۋەلسىز ەلدىڭ تىلەگىن ايشىقتايتىن تۇزەتۋلەردى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ ەنگىزگەن بولاتىن.

سونىمەن بۇگىن قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك رامىزدەرىنىڭ قابىلدانۋىنا 20 جىل تولىپ وتىر. ەندەشە وتكەن جولى مەملەكەتتىك حاتشى مۇحتار قۇل‑مۇحاممەد ايتپاقشى،  «مەملەكەتتىك رامىزدەردىڭ 20 جىلدىعى ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ پاتريوتيزم مەن ەلگە دەگەن ماقتانىشىن وياتاتىن مەرەكەگە اينالۋى كەرەك». ەلباسىنىڭ سوزىمەن قورىتىندىلاساق: «ءبىز تاۋەلسىزدىككە اڭساپ، زارىعىپ جەتتىك. ەندى تاۋەلسىزدىكتىڭ قاسيەتتى بەلگىلەرىن دە ەرەكشە قادىرلەۋىمىز، قاستەرلەۋىمىز قاجەت. ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ رامىزدەرىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاۋىمىز كەرەك. ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى قازاقستاننىڭ تۋى، ەلتاڭباسى، ءانۇرانىن ەرەكشە قۇرمەتتەۋگە مىندەتتى. ويتكەنى ولار ءبىزدىڭ ەڭ كيەلى قۇندىلىقتارىمىز». ەندەشە ەلباسىنىڭ وسى ۇستانىمىن مەكتەپ وقۋشىلارىنان باستاپ، بۇكىل قوعام بولىپ ءوزىنىڭ ۇدايى باستى نازارىندا ۇستاۋى كەرەك. ويتكەنى، ءبىر جاعىنان ءبىزدىڭ ەلدىگىمىزدىڭ سىنالاتىن ءبىر تۇسى دا وسى.