حالىقتىڭ بيلىككە ىقپالى

كەز كەلگەن مەملەكەتتە ءوزىنىڭ ىشكى پروبلەمالارى بولادى، كەيبىرەۋلەرى شەشىمىن تەز تاۋىپ جاتسا، ال كەيبىرى ۇزاق جىلدارعا سوزىلىپ كەتەدى.  ولاردىڭ ىشىندە قوعام مەن بيلىكتىڭ بىرلەسە وتىرىپ، مامىلەسە  ءجۇرىپ، شەشىمىن تاباتىن سۇراقتارى دا بولادى.

قازىر اقپارات مايدانى ءجۇرىپ جاتقان كەزدە، ءۇنسىز قالۋعا بولمايدى. «ۇندەمەگەن – ۇيدەي پالەدەن قۇتىلادى» دەگەن ءسوز قازىر ەسكىردى. قوعام ءبارىن «كوتەرەدى» دەگەن تۇسىنىك تە كەشەگى كۇننىڭ ۇعىمى.

جاڭا زاماندا حالىق اشىق ديالوگتى تالاپ ەتەدى، بىرگە تالدايدى، تالقىلايدى، سىنايدى، ۇسىنادى. بۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ازاماتتىق قوعام   دامۋىنا دۇرىس باعىت-باعدار بەرىپ كەلەدى دەپ ويلايمىن.

جاقىندا عانا تىلگە بايلانىستى تۇيتكىلدى ماسەلە كوتەرىلىپ، ونىڭ اياعى الەۋمەتتىك جەلىدە ۇلكەن ساياسي داۋعا اينالا جازدادى. ول پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى داۋرەن اباەۆتىڭ رەسەي دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقستاندا ورىس ءتىلى قىسىم كورىپ وتىر دەگەن جاڭساق پىكىرىنە وراي  بەرگەن سۇحباتىنان تۋىنداپ وتىر.

د.اباەۆ سوڭعى جىلدارى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ساياسي ومىرىندە ءوز پىكىرىن تايساقتاماي ايتىپ جۇرگەن تانىمال ساياساتكەرلەردىڭ ءبىرى. ال ساياسات كۇردەلى سالا  - كەيدە وسىپ ءتۇسۋى كەرەك، كەيدە ويىپ ءتۇسۋى كەرەك...

بۇگىندە بيلىك تاراپىنان ءوز پىكىرىن قوعاممەن اشىق ءبولىسىپ جۇرگەن ساياساتكەرلەر بىرەن-ساران عانا.

قوعام دۇرىس اقپارات الماعان سوڭ، سان ءسوزدىڭ سوڭىنا ەرەدى. د.اباەۆ ورىندى كوتەرگەن نەگىزگى، ءتۇيىندى ماسەلەلەر بۇرمالانىپ قانا قويماي،  سىرت قالدى دا، ال بار جەلىنىڭ كۇشى جەكە ادامنىڭ باسىنا سىن ايتۋ مەن  مىن تاعۋعا باعىتتالىپ كەتتى.

ناقتىلاي ايتساق، بۇل كۇندەرى ۇدەپ تۇرعان ىندەت تە، ۆاكتسيناعا بايلانىستى كەراعار پىكىرلەر دە، ءتىپتى توكيو وليمپياداسىنىڭ قورىتىندىلارى تۋرالى ماسەلەلەر دە ۇمىتىلىپ، وي- پىكىرلەر اعىنى مۇلدەم باسقا ارناعا بۇرىلىپ كەتە بەردى.

ايتا كەتۋ كەرەك، بۇل رەسەي تاراپىنان ءبىزدىڭ مەملەكەتكە جاسالىپ جاتقان اقپاراتتىق شابۋىلدارىنىڭ ءبىرىنشىسى ەمەس قوي.

ەستەرىڭىزدە بولسا، وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن رەسەي دۋماسىنىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ قازاقتىڭ جەرىنە قاتىستى پىكىرلەرى دە ءبىزدىڭ قوعامدا ۇلكەن الاڭداتۋشىلىق تۋعىزعان بولاتىن. وسى ماسەلەگە وراي، كوپتەگەن قوعام قايراتكەرلەرى، ساياساتكەرلەر، ساراپشىلار ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى. ويتكەنى،  نيكونوۆ پەن فەدوروۆتار  رەسمي تۇلعالار بولعاندىقتان، ولاردىڭ سوزدەرى ساياسيلاندىرىلدى.

ءوزىم دە «ءAbاى.kz» سايتىندا «ەل دە – قازاقتىكى، جەر دە – قازاقتىكى» دەگەن ماقالا جاريالاعان بولاتىنمىن.

قر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مۇحتار تىلەۋبەردىنىڭ رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جولداعان نوتاسىنان كەيىن جۇرت كوڭىلى ورنىنا ءتۇستى.

رەسەي تاراپىنان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى س.لاۆروۆ پەن رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى ۆ.پەسكوۆتار رەسمي تۇسىنىكتەمە بەرىپ, بۇل دەپۋتاتتاردىڭ جەكە پىكىرى، رەسمي كوزقاراس ەمەس  دەگەندەرىنەن  كەيىن، قوعام تىنشىدى.

ءتىل ساياساتىندا قازاق ءتىلىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىل رەتىندەگى تولىققاندى قىزمەتىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ءبىراز شارالار اتقارىلىپ كەلەدى. سونىڭ ىشىندە سوڭعى جىلدارى ورىن العان ماڭىزدى وزگەرىستىڭ ءبىرى - قازاق ءتىلىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ يدەياسى ەدى.

بۇل تاريحي ماڭىزدى شەشىم ءتۇبى قازاق ءتىلىنىڭ دەربەس ءتىل رەتىندە دامۋىنا جول اشادى، كيريلليتسانىڭ ىقپالىنان اجىرايدى دەگەن پەرسپەكتيۆا رەسەيدىڭ كوڭىلىنەن شىقپايتىنى دا انىق.

سوندىقتان دا، سولتۇستىك كورشىمىز بۇل باعىتىمىزدى اشىق سىناپ تا، وكپە-رەنىشىن ءبىلدىرىپ تە ءجۇر.

ال تاريحقا ۇڭىلەتىن بولساق، قازاق ءتىلىنىڭ دامۋى مەن ءوسۋى تۇرماق، ونىڭ ساقتالۋىنا نە ءبىر كەدەرگىلەر جاسالدى. ماسەلەن، قازاق ءتىلى كوممۋنيستىك  يدەولوگيا تۇسىندا قاتتى قىسپاققا الىندى، ءتىلدى قولدايتىن ازاماتتار «پانيسلاميستىك»، «پانتيۋركيستىك» پيعىلداعى ۇلت وكىلدەرى رەتىندە قۋدالاندى دا. قازاق ينتەلليگەنتسياسى ءبىر-بىرىنە كۇل شاشتى. گازەت بەتتەرىندە ۇلت زيالىلارىن ءبىر-بىرىنە ايداپ سالىپ وتىردى. تۇرمەگە جاپتى، موينىنا قامىت سالدى، يتجەككەنگە جەر اۋداردى، اتىلدى، اسىلدى. قازاق تارىداي شاشىراپ كەتتى...

بۇل - شىندىق.

ءتىل ساياساتى - مەملەكەتتىڭ جاندى جەرى. ول، ارينە، ىشكى ماسەلەمىز بولعانىمەن، ونىڭ مەملەكەتىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىنا دا، ديپلوماتياسىنا دا، حالىقارالىق ساياساتقا دا اۋقىمى مەن كۇشىنىڭ اسەرى مول.

تالاي زيالى ورتا الدىنا شىعىپ سۇحبات بەرىپ،  ۇلت ءۇشىن  ماڭىزدى ماسەلەلەردى كوتەرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ شەشىمىن دە تاۋىپ، جاۋاپكەرشىلىكتىڭ جۇگىن ارقالاپ جۇرگەن داۋرەن اباەۆ قازاقستاندا ورىس تىلىنە قىسىم تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى ادىلەتسىز دەگەنى شىندىق ەمەس پە؟

د.اباەۆتىڭ جاۋابى - ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى قالىپتاسقان قاتىناستارعا سالقىندىق تيگىزىپ الماۋ، ۋشىقتىرماۋ تاكتيكاسىن ۇستاندى دەپ تۇسىنەمىن. ول ءوز حالقىنىڭ دانالىعىنا سەنگەن بولار.

رەسەي فەدەراتسياسى ءبىزدىڭ كورشىمىز عانا ەمەس، ول ءبىزدىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق سەرىكتەسىمىز. ەكى ەلدىڭ قارىم-قاتىناسىنىڭ ماسشتابى بۇگىن اۋقىمدى، سالماقتى بولىپ وتىر. دەمەك، رەسەيگە بەرگەن جاۋاپتا، قازاقستان كورشى مەملەكەت اراسىنداعى ءوز-ارا ءتيىمدى قارىم-قاتىناس ستراتەگياسىن ۇستاناتىنىنان حابار بەردى. وسىنىڭ ارقاسىندا تاراپتار ءوز ۇستانىمدارىن رەسمي ناقتىلادى دەۋگە بولادى. بۇل حالىقارالىق قاتىناستاردا قالىپتاسقان ءۇردىس.

بۇل - ساياسات.

قوعام بەلسەندىلەرى ورىندى ماسەلە كوتەرىپ، وزدەرىنىڭ ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەرىن تانىتتى. ۇلتىن ءسۇيۋ – ۇلتشىلدىق پا ەكەن؟ سونىمەن قاتار، زاڭ بۇزىلماۋى كەرەك. «ءتىل مايدانى» قوزعالىسى رەسمي تىركەلگەن بە، الدە تىركەلمەگەن بە؟ قۇقىقتىق قۇزىرەتتەرى بار ما؟ وسى ماسەلەلەردى اشىق اقپارات كوزدەرىندە جاريالاۋ كەرەك. قوعام اشىق، انىق اقپارات الۋى قاجەت.

وسى جاعدايدى اشىپ، اجىراتىپ حالىق اراسىندا ەكىۇشتى پىكىر قالىپتاستىرماۋ ءۇشىن ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ تىكەلەي قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قۇزىرىنا كىرەتىندىگىنە قاراماستان، مينيسترلىك تاراپىنان ەشقانداي مالىمدەمە بولماعانى  وكىنىشتى.

ءححى عاسىرداعى جاھاندانۋ ءوز ەرەكشەلىكتەرىمەن قاتار، قيىندىقتارىن دا اكەلدى. قوعام دامىدى، ويى ءوستى، سان-الۋان اقپاراتقا قول جەتكىزدى.

باق ءتورتىنشى بيلىك بولسا، الەۋمەتتىك جەلى ونىڭ  نەگىزگى قانتامىرى بولىپ وتىر.

وسىعان بايلانىستى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ سوڭعى كەزدەگى احۋالىن دا ايتا كەتكىم كەلەدى. ويتكەنى  فب، ينستاگرامم سياقتى جەلىلەردى اشىپ قالساڭ، وسەك-ايان تاراتقان جۇرت، ءبىر-بىرىمەن الىسقان بلوگەرلەر، ەلدىڭ جەكە ومىرىنەن (ونىڭ ىشىندە جەكە جازبالارىنان ءۇزىندى) اقپاراتتارعا تولعان دۇنيە. ال ەڭ سوراقىسى، كەمسىتۋ، ادامنىڭ نامىسىنا تيەتىن بالاعات سوزدەرمەن ءبىرىن-ءبىرى سوققىلاۋ، توپ-توپقا ءبولىنىپ جاۋلاسۋ، ارعى جاعى سوتتاسۋ.

بۇل جەلى ارەكەتتەرى مورالدىق جاعىنان دا، زاڭ تۇرعىسىنان قانشالىقتى ورىندى؟  بلوگەرمىن، تانىمالمىن دەپ، نەمەسە حايپ جيناۋ ماقساتىندا جەكە ادامنىڭ قۇقىعىن بۇزۋعا بولمايتىنى زاڭمەن بەكىتىلگەن. وسى تالاپ الەۋمەتتىك جەلى جۇيەسىنە قولدانىلمايدى ما دەگەن وي كەلەدى؟

وسىعان وراي، قر سەنات پارلامەنتىنىڭ توراعاسى م.اشىمباەۆتىڭ ۇسىنىسىمەن ءۇ.ج. ناۋرىز ايىندا وتكەن «جاھاندانۋ داۋىرىندە ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەۋ – كەشەندى جاڭعىرۋدىڭ نەگىزى» اتتى پارلامەنتتىك تىڭداۋدا سەناتور ب.جۇماعۇلوۆ باس بايانداماسىندا «الەۋمەتتىك جەلى تۋرالى» جەكە زاڭ قابىلداۋ تۋرالى ۇسىنىس بەرگەن ەدى. ءدال قازىر سول زاڭنىڭ قاجەتتىگى  ايقىن كورىنىپ وتىر. ويتكەنى،  زاڭ الەۋمەتتىك جەلى جۇيەسىن شەكتەۋ ءۇشىن ەمەس، زاڭ اياسىندا رەتتەۋ ءۇشىن قاجەت.

مەملەكەتىمىزدەگى مودەرنيزاتسيا، رەفورمالار  حالىق تالابىنا وراي جۇرگىزىلە باستاعانى قۋانتادى. بۇل - حالىقتىڭ بيلىككە ىقپالىنىڭ كورىنىسى ەكەندىگى داۋسىز.

ءدال قازىر داۋلاساتىن دا، جاۋلاساتىن دا ۋاقىت ەمەس. ۇلتتىق رۋح بىرىگىپ، ىشتەن نەمەسە سىرتتان كەلەتىن قاتەرلەرگە ءبىر كىسىدەي قارسى تۇراتىن ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋىمىز كەرەك.

بۇعان پرەزيدەنت ق.توقاەۆتىڭ «ەستۋشى مەملەكەت» كونتسەپتسياسى دالەل بولا الادى.

وسى كونتسەپتسيا ازاماتتار مەن ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىنىڭ شەشىمدەر قابىلداۋ پروتسەسىنە جانە مەملەكەت ىستەرىن باسقارۋعا قاتىسۋ دەڭگەيىن ارتتىرىپ كەلەدى.

مەن دە وسى مەملەكەتتىڭ ازاماتى رەتىندە ءوز قۇقىعىمدى پايدالانىپ جانە مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ءار دەڭگەيىندە جاۋاپتى قىزمەت  اتقارعان تاجىريبەمە سۇيەنە وتىرىپ، قازاقستان پرەزيدەنتى ق.توقاەۆقا، پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى م.اشىمباەۆقا، ءماجىلىس توراعاسى ن.نىعماتۋللينگە، پرەمەر-مينيستر ا.مامينگە تومەندەگىدەي ۇسىنىس بىلدىرەمىن:

1. قر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىن – قر مادەنيەت، اقپارات جانە ءتىل مينيسترلىگى رەتىندە قايتا قۇرۋ;

ءتىل ماسەلەسى  - مەملەكەتتىك ماسەلە. ءتىل كوميتەتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قۇرامىنا بەرىلگەنىمەن، ول مەملەكەتتىك ماسەلەنى شەشۋدە ەشقانداي ستاتۋسقا يە ەمەس. سوندىقتان دا ۇسىنىلىپ وتىرعان مينيسترلىك قۇزىرەتىنە بەرىلسە، سوندا عانا ءتىل ساياساتى مەملەكەتتىك مارتەبەگە يە بولادى.

2. قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنەن:

قر تۋريزم جانە سپورت مينيسترلىگىن قايتا قۇرۋ;

قوعامدىق  دامۋ فۋنكتسياسىن - قازاقستان حالقى اسساسمبلەياسىنا (قحا) بەرە وتىرىپ، ونىڭ اتاۋىن قوعامدىق دامۋ جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى دەپ قۇرۋ.

بۇل قحا-ڭ  ەتنوسارالىق، كونفەسسياارالىق بەيبىتشىلىككە، ارىپتەستىك پەن كەلىسىمگە باعىتتاۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋدەگى مۇمكىندىگىن كەڭەيتەدى، ءرولىن وسىرەدى دەپ بىلەمىن. ۋاقىت تالابى دا وسىنى قاجەت ەتىپ وتىر.

ۇسىنىلىپ وتىرعان مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇرىلىمدىق وزگەرىستەرى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قوسىمشا قارجى ءبولۋدى تالاپ ەتپەيدى.

3. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ (KAZISS) نەگىزگى  باعىتىن ساقتاي وتىرىپ، ونىڭ اۋقىمىن كەڭەيتىپ، رەسەيدىڭ مگيمو ينستيتۋتى سياقتى حالىقارالىق ديپلوماتتار، ساياساتكەرلەر، ەكونوميستەر، زاڭگەرلەر، جۋرناليستەر دايارلايتىن ءبىلىم ورداسىنا  اينالدىرۋ.

حالىق تا، بيلىك تە بۇل ۇسىنىستارىمدى قولدار جانە جەتىلدىرەر دەپ ويلايمىن.

ءۋاليحان قاليجانوۆ،

ۇعا اكادەميگى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

Abai.kz