الماتىنىڭ قاپىرىق باسقان اۋاسى قوس وكپەنى قاپقاندا تۋعان جەرگە، جايلاۋعا تارتىپ كەتەتىن ادەتىم بار. سول ادەتىمە باعىپ جۋىردا تاعى دا ەلگە بارىپ قايتتىم. سالقىنبەلدىڭ سارى قىمىزىن ساپىرىپ، ساۋمال ءىشىپ، سارق باستىم. ءىلياس جىرعا قوسىپ ماقتايتىن جەتىسۋدىڭ قىمىزى وسى ءبىزدىڭ جايلاۋدا.

ونى اقىن:

...ساۋىرى سالقىنبەل مەن سايىنبولەك،

سۋىعى سوعىپ تۇرادى الاسۇرىپ.

قىمىزىن سول جايلاۋدىڭ ىشكەن كىسى،

بايگەگە قوسادى ءوزىن تاڭ اسىرىپ، – دەپ جىرلايدى.

قازاقتا اتاققا شىققان ايگىلى قىمىز كوپ. مىسالى، ارقادا –  «سارجازدىڭ قىمىزى»، تۇستىكتە –  «تۇلكىباستىڭ تۇنەمەلى قىمىزى»، ءتاڭىرتاۋدا –  «نارىنقولدىڭ نار قىمىزى»، التايدا –  «مارقاكولدىڭ بال قىمىزى» بولىپ كەتە بەرەدى. سول اتاقتى قىمىزداردىڭ قاتارىندا ىشكەن كىسىنى بايگەگە جاراعان جۇيرىكتەي ەتىپ قوساتىن سالقىنبەل مەن سايىنبولەك – تەسىكتاستىڭ دا قىمىزى بار.

تاكەن الىمقۇلوۆ ءبىر اڭگىمەسىندە: «الاوتىعا جايىلعان جىلقى ادامدى ۇرىپ جىعادى»، –  دەپ جازادى. الاوتى، ونى ءبىز «ۋ قورعاسىن» دەپ تە ايتامىز، – ساباعى مەن جاپىراعى سياكوك، باسىندا اقبورتە گۇلى بار وتە قۇنارلى ءشوپ. جىلقىنىڭ ءشوبى. بويلاپ وسەدى. ۇساق مال جەسە، باسى اينالىپ قۇلاپ قالادى. سونداي قۇنارلى، كۇشتى ءشوپ جايىلعان جىلقىنىڭ بويىنا تاراپ، ماما بيەنىڭ ەمشەگىنەن تامىپ، كونەكتە – ساۋمال، سابادا – قىمىز بوپ اشىپ مىنا بىزگە جەتەدى. ال وسىدان كەيىن بايگەگە ءوزىڭدى قوسپاي كور!

تاڭىرگە ءتاۋبا! قازاقتىڭ جەرى قۇنارلى شوپكە باي. قۇنارلى ءشوپتىڭ بايتاق ءبىر ولكەسى – جەتىسۋ ايماعى بولسا، جەتىسۋدىڭ ءتور جايلاۋلارىنىڭ، تورە جايلاۋلارىنىڭ ءبىرى – تەسىكتاس. جازدىكۇنگى شىلدەدە اياعىڭىزعا شۇلعاۋ وراپ، ەتىك كيىپ، تون كيىپ جۇرمەسەڭىز، تەسىكتاستا توڭىپ قالاسىز. اپتاپ القىمدايتىن الاجازدا اتان سۇيەكتى ازاماتتى قىمتانىپ، جىلى كيىنۋگە ءماجبۇر ەتەتىن مۇزساۋىت جامىلعان جوڭعار الاتاۋىنىڭ توسىندەگى سول جايلاۋدىڭ ورىسىنە ءشوپتىڭ ءشوبى بىتەدى. مالدىڭ جايىلىمىن كەرەمەت بىلەتىن سابىرجاننىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، ىستىق قۇم قويناۋلارىنداعى ءشوپتىڭ قۇنارىمەن تەڭىز دەڭگەيىنەن پالەنباي شاقىرىم قاشىقتىقتاعى بيىك ءارى سۋىق تاۋ ءشوبىنىڭ قۇنارىنان اساتىن قۇنارلى ءشوپ جەر بەتىندە از كەزدەسەتىن كورىنەدى.

«ءشوپتىڭ قۇنارى» دەگەننەن ءبىر اۋىز اڭگىمە ايتايىن. 2005 جىلى ناۋرىز ايىندا، اقاەۆ رەسمي بىشكەك بيلىگىنەن قۋىلاردىڭ از-اق الدىندا، ءبىر توپ جۋرناليست قازاق ارحەولوگتارىمەن بىرگە مىسىردا جۇردىك. پيراميدالارعا شىقتىق، مۋزەيلەردى ارالادىق، پەرعاۋىندار زامانىنداعى ەسكى شاھارلاردىڭ جۇرتىن ارالادىق، بەيبارىس بابامىز سالدىرعان مەشىتكە باردىق، مامۇلىكتەر تۇرعىزعان ۇلى قورعانداردى كوردىك، اراسىندا ماقتانشاق مىسىرلىقتاردىڭ وتىرىك-شىنى ارالاس سوزدەرىنە دە قۇلاق تۇردىك. ءبىر كۇنى ءبىزدى تەگى زاڭگى-اراب موحاممەد دەگەن ءتىلماشىمىز ءدارى-دارمەك شىعاراتىن فارماتسەۆتيكالىق زاۋىتقا الىپ كەلدى. زاۋىتتى ارالاعان ساتىمدە قانداي قۇرىلعى-اپپاراتتاردى، قانداي دارىلەردى كورگەنىم ەسىمدە قالماپتى، ەسىمدە قالعانى – زاۋىت قوجايىنىنىڭ ءسوزى. كوزىڭە كوزىنىڭ سۇعىن قاداپ، ۇزاق قاراپ وتىرىپ، ەزۋىنە انتەك كۇلكى ۇيىرگەنسىپ سويلەيتىن ادام ەكەن. ەزۋىنە انتەك كۇلكى ۇيىرگەنسىپ سويلەيتىن ادام، كۇلىمسىرەپ وتىرىپ:

– ءبىزدىڭ زاۋىتتىڭ ءونىمىن دۇنيەجۇزى تۇتىنادى. ۇندىستانمەن، قىتايمەن، باتىس ەلدەرىمەن جاقسى بايلانىستامىز. افريكا قۇرلىعىنا، قۇرلىقتاعى تەز تارالاتىن اۋرۋ تۇرلەرى كوپ ەلدى-مەكەندەرگە جاردەم رەتىندە دە ءدارى-دارمەك جىبەرىپ تۇرامىز. دۇنيەجۇزى دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى دا ءبىزدىڭ دارىلەرىمىزدىڭ ساپاسىن جوعارى باعالاپ، ارقانداي دەرتتىڭ داۋاسى دەپ مويىندادى، – دەدى.  – ال سول دارىلەردى جاساۋعا قاجەت الەمدەگى ەڭ قۇنارلى، دارىلىك قاسيەتى مول ءشوپتى قايدان الىپ وتىرعانىمىزدى بىلەسىزدەر مە؟ – دەپ ءسوزىن جالعاستىردى ول. – قازاقستاننان، قازاق جەرىنەن الىپ وتىرمىز.

ماقتانشاق مىسىرلىقتاردىڭ قاسىندا ءبىزدىڭ دە جاعامىز جايىلىپ، ماقتانىپ، بوسۋگە مۇمكىندىك تۋدىرعان قوجايىنعا قول بەرىپ، ءماز بولعانىمىزبەن، ىشىمىزدە ءبىر وكىنىش تۇردى: اتتەڭ، شوپتەن ءدارىنى ءوزىمىز جاساي الساق قوي...

قايدام، ودان بەرى ارادا 16 جىل ءوتىپتى. 16 جىلدا «ءشوپ تە – ولەڭ، شوڭگە دە – ولەڭنەن» اسقان جوقپىز. ال اسقار بايكە اقاەۆ بولسا، 16 جىلدان كەيىن ەلىنە ورالىپ، ايدىك ءبىر قىلمىستىق ءىس بويىنشا جاۋاپ بەرگەلى جاتىر. ءبىز بۇل جايتتى قوڭسىلاس قىرعىز ەلىندەگى حالىقتىق بيلىكتىڭ دەموكراتيالىق، قۇقتىق جۇيەگە بەت بۇرۋى دەپ بىلەمىز. قالاي دەسەك تە، بيلىكتەگى ادام «بەتەگەدەن – بيىك، جۋساننان – الاسا» بولۋى  كەرەك. ايتپەسە، اقاەۆ سياقتى كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە بارىنە جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى...

حوش، سونىمەن جايلاۋىمىزعا قايتايىق. جايلاۋعا قايتساق، تاعى دا 10-15 جىلعا كەرى شەگىنۋگە تۋرا كەلەدى.

اكەم ەكەۋمىز...

بۇرىنعى تالدىقورعان وبلىسى قاپال اۋدانى اقسۋ قوي سوۆحوزىنىڭ شوپاندارى مەن جىلقىشىلارى جازدا كوشىپ-قونا ءجۇرىپ، ەكى جايلاۋدى قونىس قىلادى. قىزىلاۋىز – بەرگى، باۋىرداعى بەل جايلاۋ. قىزىلاۋىز – دەسە دەگەندەي، ەكى بەتىن جالاڭاش قىزىل تاس جاپقان، قىپ-قىزىل شىڭتاستار قاپتاعان ەڭسەلى تاۋ. سالت اتتىلى جولاۋشى الىستان قاراساڭ، قىزىل تاۋدىڭ اۋزىنا كىرىپ، جۇتىلىپ بارا جاتقانداي كورىنەدى. قىزىلاۋىزدىڭ ءوزى سالقىنبەل، جەلدىساي، اقتاستى، شىبىنساي، تۇرسىن تورە دەگەن قونىستارعا بولىنەدى.

بۇل جايلاۋدىڭ قىزىعى – جەلى تارتىپ، بيە بايلاۋ. و زاماندا ءبىر سوۆحوزدىڭ وزىندە 20-30 وتار قوي بار. ءار وتاردان قوزى-لاعىن قوسقاندا مىڭعا جۋىق تۇياق ورەدى دەسەك، سوندا باۋىرداعى جايلاۋدىڭ وزىنە 20-30 مىڭ قوي جايىلادى ەكەن. ونىڭ سىرتىندا ءۇيىر-ءۇيىر جىلقى، تابىن-تابىن سيىر جانە بار.

كوكتەمنىڭ ورتاسىندا-اق كوكنىل تۇسكە بويالاتىن قىزىلاۋىزدىڭ بارقىت بەلدەرىنە، تاستىبۇيەندى ورلەي اق بوز ۇيلەر تىگىلەدى. جەلىگە جىلقى ۇيرىلەدى. اسپانعا شاپشىعان اساۋ قۇلىنداردىڭ باسىنا نوقتا كيىلەدى. دالاداعى وشاقتاردان اقشۋدا ءتۇتىن ءورىلىپ، جايناعان جاز ءومىرىن كوز الدىڭدا شالقىتىپ جىبەرەدى. ورىستەر مامىرلاعان مالعا تولى. قىردان، بەل-بەلەستەن اتقا مىنگەندەر اعىلادى. بۇلار – توي-دۋمان، قىزىق ىزدەگەن قىزۋقاندى جاندار. بالبارماق بايبىشەلەردىڭ قولىنان قىمىز ءىشىپ، ولار ءار شاڭىراققا «قونىس قۇتتى بولسىن»  ايتىپ، ەل قىدارادى. جايلاۋدىڭ جان سۇيسىنتەر قۋانىشى مەن قىزىعى ءبىزدىڭ جاقتا قىزىلاۋىزدان باستالادى.

تەسىكتاس – ءتور جايلاۋىمىز. جاڭاعى قىزىل تاۋدىڭ قۋىسىنداعى يرەك جولمەن مالدى ايداپ شىقساڭىز، ار جاعى – جوڭعار الاتاۋىنىڭ الابىنداعى تەسىكتاس جايلاۋى. تەسىكتاس – بىزشە بالۋان جوتالى بەلدىڭ، جازىقتا تۋىپ-وسكەن اعايىننىڭ ولشەمىنە سالساق، – تاۋدىڭ جالى سەكىلدى ءبىرتۇرلى تاس. زور تۇلعالى شىڭتاس. شىڭتاستىڭ ءدال ورتا تۇسىنا الدەبىر شەبەر ادەيىلەپ تۇرىپ ويىق سالعان سياقتى. وسىدان كەيىن جۇرت ونى «تەسىكتاس» اتاپ كەتكەن. تەسىكتاستا سورايعان شىڭتاستار كوپ. مەن دوستارىما تەسىكتاس جايلاۋىنداعى شىڭتاستار تۋرالى «اسپانتاۋلار اياسىنداعى پيراميدالار» دەپ، تالاي اڭگىمە ايتقانمىن. سول تاس پيراميدالار تابيعي تۇردە تۇزىلگەن تەسىكتاسقا ىلگەرىدە – 1990-93 جىلدارعا دەيىن تالدىقورعان وبلىسىنا قاراستى ءۇش اۋداننىڭ: اقسۋ-قاپالدىڭ، سوسىن بورىلىتوبەنىڭ مالشىلارى شىعاتىن. تەسىكتاس – سالقار جايلاۋ. بەرگىسى تاستىبۇيەن، ودان ءارى سارىوي، سايىنبولەك، قاراساز، تۇرلىبەكتىڭ تۇعىلى، اقبۇلاق، كوكبۇلاق، دەمىكپە بولىپ جالعاسىپ كەتە بەرەدى.

تەسىكتاستىڭ ءشوبىن ءبىر اي، ءبىر اي جارىمنىڭ شيرەگىندە 80-90 وتاردىڭ مالى، قارا ەسەپپەن قايىرساق، 80-90 مىڭ قوي جەپ تاۋىسا المايدى. تەسىكتاستا «ءايۋجۇن» دەگەن ءشوپ وسەدى. سۋىقتا وسەتىن ءشوپ. ءايۋجۇن جاڭبىر جاۋعان سايىن كوكتەپ ونە بەرەدى. ايۋجۇنگە جايىلعان مال تاۋدان سەمىرىپ، دومالاپ تۇسەدى.

تەسىكتاستا كۇندە توي، كۇندە كوكپار، اتجارىس، الامان بايگە. 80-90 وتاردى ايداپ كەلىپ تەسىكتاسقا قونعان 80-90 ءۇي – شەتىنەن دۋمانشىل: انگە اۋەس، سانگە ءۇيىر. قازاقتىڭ بەرەكەسى ارتىپ، باعى جانعان، بايلىعى تاسىعان باعزىداعى سالتاناتتى كۇندەرى كوشىپ كەلىپ تەسىكتاستا تۇراقتاپ قالعان سياقتى. ول كەزدەگى تەسىكتاستىڭ كورىكتى كەلبەتىن كورگەن سايىن كورە بەرگىڭ كەلەتىن، قازىر اڭگىمە قىلىپ ايتقان سايىن ايتا بەرگىڭ كەلەدى.

...سونىمەن اكەم ەكەۋمىز... وسىدان 15 جىل بۇرىن تەسىكتاسقا باردىق. اكەي –  ات بەلىندە تاناۋ استىنان قوڭىرلاتىپ، قانداي دا ءبىر ءاننىڭ اۋەنىن ىڭىلداپ قانا وتىراتىن تۇيىق ادام، اڭگىمەگە جوق. قىزىلاۋىز اسىپ، تەسىكتاسقا كوتەرىلگەندە، ول تاس-ءتۇيىن بوپ قاتتى دا قالدى. مەنىڭ جانارىمدى جاس جۋىپ وتكەندەي بولدى. ويتكەنى الدىمىزدا القام-سالقام تاۋلار مەن اڭىراعان اڭعارلار عانا جاتىر ەدى. ۋىلدەپ جەل تۇردى. جەلمەن بىرگە قۇلاققا زارىعىپ، تالىپ ءان جەتتى.

قارا نار جۇك كوتەرمەس بەل كەتكەن سوڭ-وۋ،

كەڭ جايلاۋ قۇلازيدى-اۋ، ەل كەتكەن سوڭ-اي.

جولىققانشا،

امال جوق، امال قانشا-اي!..

ەل كەتكەن سوڭ قۇلازىپ قالعانداي رەڭ تانىتقانىمەن، تەسىكتاستىڭ باياعى كوركەم كەلبەتىنە قىلاۋ تۇسپەپتى. تەك: «جاراندار-اۋ، جاقسىلارىم-اۋ، قايدا كەتىپ قالدىڭدار ءبارىڭ تۇگەل؟!.» – دەپ كەيىپ قانا تۇرعان سياقتى. مەن اكەمنىڭ قاباعىنا قارايلاپ، ءبىر ەسەپتەن كوڭىلىن كوتەرمەك بولىپ:

– اعا، كورەسىز ءالى، تەسىكتاسقا ەل قايتىپ ورالادى. اناۋ جەتىم جۇرتتىڭ بارىنە  ۇي تىگىلىپ، اناۋ ءورىس مالعا تولادى، – دەدىم.

اكەم ۇندەمەدى. بالكىم، ول مەنىڭ ءسوزىمدى شالا ەستىگەن بولار. بالكىم، مەنىڭ ءسوزىمنىڭ ەرتەڭ بولۋى مۇمكىن شىندىعىنا ەلەڭ ەتپەگەن شىعار. الدە، ءتور جايلاۋى – تەسىكتاسىنان ءوزىنىڭ جالىن قۇشقان جاستىعىن، ات جۇگىرتىپ، قۇس سالعان، كوكپار تارتقان، توي تويلاعان سەرى كۇندەرىن، جان اياماس دوستارىن، قۇربى-قۇرداستارىن ىزدەپ، كوڭىلى ۋاقىتتىڭ الىس ءبىر شالعايىن شارلاپ كەتتى مەن ەكەن، ايتەۋىر، ول ۇندەمەدى.

بىلەسىزدەر، 1990-جىلدارى كەلە-كەلە تۇيەنى،  ۇيىر-ءۇيىر جىلقىنى، وتار-وتار قويدى، تابىن-تابىن سيىردى بارتەردىڭ «بازارىنا» توعىتىپ «قىزىل ديرەكتورلار» قىرىپ سالدى. بيلىك اۋىلشارۋاشىلىعىن تۇرالاتىپ، سولاقاي ساياسات ۇستاندى. ۇيىسىپ وتىرعان ۇجىمداردى بىت-شىت قىلدى. اعايىن بىرىنەن ءبىرى بەزدى. كانىگى مالشىلار ورىسىنەن ايرىلدى. تەسىكتاس تا يەن قالدى...

الايدا مەن ارادا 15, جوق، 16 جىل وتكەندە اكە كوڭىلىن اۋلاپ ايتقان ءسوزىمنىڭ تەسىكتاس پەن قىزىلاۋىزدا قايتا تۇلەي باستاعان بۇگىنگى تىرشىلىك، ءومىر بەلگىسىمەن قاۋىشقانىن كورىپ قۋاندىم. اسىرەسە، قىزىلاۋىزدىڭ، قىزىلاۋىزداعى قونىستاردىڭ اجارى اشىلا ءتۇسىپتى. قايسىبىر جىلدارى قىزىلاۋىزدىڭ ورىسىنەن قاراڭ-قۇراڭ مال كورىنگەنىمەن، بۇرىنعى قۇتتى قونىستاردا جاربيعان ۇيلەر تۇرعان-دى، مال سوڭىندا جالباڭداپ جالشى جۇرگەن. «جالشى» دەگەنىم – وڭكەي ماسكۇنەم، اراقكەش. ىلدەبايلاپ ءبىر كۇنىن ءبىر كۇنگە جالعايتىن كەزدەيسوق بىرەۋلەر. مال يەسى از-مۇز اقى بەرىپ جايلاۋعا شىعارىپ قويعان. ءبىتتى. سونىمەن كۇنەلتۋدە. جالشىنىڭ اتى – جالشى. جالشىدا ومىرگە قۇشتارلىق، ءومىردى ءسۇيۋ، ادام بوپ قاتارعا قوسىلۋ، بايۋ، ءۇيلى-باراندى بولۋ دەگەن سەنىم، ءۇمىت، قۇلشىنىس اتىمەن جوق. مال يەسىن دە قۇداي اتقان. مال يەسى مال باقپايدى. مالدى قارا بازارعا ايداپ اپارىپ ساتۋدى عانا بىلەدى. مال يەسى مالىن سۇيمەگەن سوڭ، جالشى ونىڭ قويى مەن سيىرىن قايتسىن. ەسەبىن تاۋىپ ول دا مالدى ساتادى. ۇرلىق قىلادى. اراق ىشەدى. قىسقاسى، جايلاۋدىڭ كوركى مال مەن جالشى ەمەس، جايلاۋدىڭ كوركى – مال مەن مالشى. قامبار اتانىڭ، زەڭگى بابانىڭ، شوپان اتا مەن شەكشەك اتانىڭ تۇلىگىن جاقسى كورەتىن، مالدى سۇمەسىنەن تانيتىن، جان-جۇرەگى تاۋ مەن تاسقا بايلانعان ادام عانا جاز جايلاۋدىڭ، قىس قىستاۋدىڭ كوركىن كەلتىرە الادى. جايلاۋ مەن قىستاۋدىڭ قويناۋىنا جان بىتىرگەن ادامعا جايلاۋ مەن قىستاۋ مال بىتىرەدى. سونىڭ سولاي ەكەندىگىن قىزىلاۋىز بەن تەسىكتاستى جايلاپ وتىرعان جاس شوپانداردىڭ ومىرىنەن كورۋگە ابدەن بولادى. مالشىلاردىڭ دەنى «ارعى بەتتەن» باباقونىسىنا ورالعان جاستار ەكەن. جاس وتباسىلار قىزىلاۋىز-تەسىكتاس جايلاۋلارىنداعى قۇتتى قونىستاردا ءتۇتىن تۇتەتىپ، ىرىسقا كەنەلىپ، بەرەكەگە بەت تۇزەپ وتىر.

«ىرىسقا كەنەلىپ» دەۋىمە سەبەپ: اتالعان جايلاۋلىق جەرلەردىڭ ءشوبى قۇنارلى. جايلاۋدىڭ شوبىنە ءتىس باتىرعان مال قىستان جۇدەمەي شىعىپ، ءتول بەرەدى.

«بەرەكەگە بەت تۇزەپ وتىر» دەۋىمە سەبەپ: جايلاۋداعى ءورىستىڭ بولىنىسىنە جەرگىلىكتى بيلىك ارالاسىپ، ادىلدىكتى قالپىنا كەلتىرە باستاپتى. اناۋ ءبىر جىلدارى جايلاۋدى اركىم يەلەنىپ، قوقاڭداپ، قوجايىن بولعانسىپ، اتىس-شابىستىڭ ايقايى ەستىلىپ قالعان. ەندى بايقايمىن، جەر كوميسسياسىنىڭ پارمەندى جۇمىسى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ جەردى جەكەمەنشىككە بەرمەۋ، ساتپاۋ جونىندەگى زاڭعا قول قويۋى – «ۇستەم تاپ وكىلدەرىنىڭ» تالتاڭىنا تۇساۋ سالعانعا ۇقسايدى. جۇرتتىڭ كوزى  اشىلىپ، جايلاۋدى جازدا جايلاۋدىڭ قامىنا مىقتاپ كىرىسە باستاپتى. ال بۇنداي بەتالىستىڭ ءتۇبى قايىرلى بولارىنا كۇماندانبايمىز.

ءسوزىمىزدىڭ باس جاعىندا تاۋ مەن دالا ءشوبىنىڭ قۇنارى جونىندە ايتاتىن سابىرجاننىڭ ەسىمىن وقىرمان ەسىندە ۇستاپ وتىر دەپ ويلايمىن. سابىرجان – اساۋدىڭ الباستىسى. شۋ اساۋدى جۇگەن، نوقتاسىز ءمىنىپ جۇرە بەرەدى. باۋىرجان، ءتاۋىرجان دەگەن اعالارى، مەيىرجان، قايىرجان، قايرات، قانات دەگەن ىنىلەرى بار. اكەلەرى دە كەزىندە ۇجىمشاردىڭ قويىن، جىلقىسىن باققان ادام. شاكىروۆتەر. قۇجات جۇزىندە «شاكيروۆتەر» بولۋى دا مۇمكىن. وسى شاكىروۆتەر ەكى مىڭنىڭ ۇستىندەگى ەكى وتار قويى مەن ءۇيىر-ءۇيىر جىلقىلارىن 150-200 شاقىرىم جەردەن جايىپ كەپ، جاز شىعا تەسىكتاسقا جەتەدى.

– تالدىقورعان قالاسىنىڭ اۋەجاي الاڭى اياقتالعان تۇستاعى «نايمان زيراتتان» مالدى ايداپ وتىرىپ، اراعا ءۇش كۇن سالىپ تەسىكتاسقا جەتەمىز. تەسىكتاستا تامىزدىڭ سوڭىنا دەيىن، كەي جىلدارى قىركۇيەكتىڭ ورتاسىنا دەيىن وتىرىپ، «نايمان زيراتتاعى» كوكتەۋ-كۇزەۋگە قايتامىز. ول جەردەگى بيدايى ورىلعان تاناپتارعا – دانگە قوي جايىپ، قاراشانى وتكەرەمىز دە، قۇمعا تۇسەمىز. قىستا قۇمدا بولامىز. ماتايدىڭ قۇمىندا «جالماڭقۇلاق» دەگەن جاپىراعى بۇلدىرگەننىڭ جاپىراعى سياقتى ءشوپ بار. ۇسكىرىك سوعىپ، اياز ۇرماي جالماڭقۇلاققا جان بىتپەيدى. قاتتى ءبىر ايازدان سوڭ، جالماڭقۇلاق پىسەدى. پىسكەن سوڭ وعان مال جابىسىپ قالادى. كۇيىنە كۇي قوسادى. قۇم قىستاعان قويدىڭ ءبارى ەگىزدەن تۋادى. قىس اياقتالا «نايمان زيراتقا» كەلىپ، مالدى تولدەتەمىز. مال تولدەپ بىتكەننەن كەيىن – قايتادان تەسىكتاس، – دەيدى سابىرجان.

مەن ىشىمنەن قۋانىپ، ويعا كەتتىم: مىنە، قازاق بابام مالدى وسىلاي باققان، وسى سابىرجان، ءتاۋىرجاندارشا باققان! جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە كوشىپ ءجۇرۋ دەگەن – كوشىپ-قونىپ، جۇرت جاڭارتىپ سابىلۋ عانا ەمەس، شارۋاشىلىقتاعى بەرىك ءداستۇردى بۇزىپ الماي، ۋاقىت ىرعاعىمەن بىرگە الىپ ءجۇرۋ دەگەن ءسوز. شاراۋشىلىقتى تابيعات اياسىندا ساقتاپ، تابيعي اينالىمدا ۇستاۋ دەگەن ءسوز. بۇل كەرەمەتتى ەندىگى قازاق بيلىگى، اسىرەسە، اۋىلشارۋاشىلىعىنا جاۋاپتى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر بەك جاقسى ءبىلۋى كەرەك. بىلمەسە، بابالار ىزىنەن اينىماي ءجۇرىپ كەلە جاتقان شاكىروۆتەردەن سۇراسىن.

قازاققا قازىر ازدى-كەم مال بىتە باستادى. بىراق  الاياق الپاۋىتتارعا جەرىن بەرىپ قويعان قازاق مالشىسى مەن ديحانى جەرىنە تولىق يەلىك ەتە الماي وتىر.  سوڭعى كوسمومونيتورينگ دەرەكتەرى بويىنشا، بىزدە 40 ميلليون گەكتار نەمەسە 400 مىڭ شارشى كيلومەتر جايىلىم دۇرىس پايدالانىلماي جاتقان كورىنەدى. ال 40 ميلليون گەكتار جەر 83 ملن حالقى بار گەرمانيانىڭ، 60 ملن ادام ءومىر سۇرەتىن يتاليانىڭ، 126 ملن جان سانى جايلاعان جاپونيانىڭ  تەرريتورياسىنان دا ۇلكەن. بۇل اۋماققا دامىعان، گۇلدەنگەن وڭتۇستىك كورەيانىڭ تورتەۋى، داڭقى شارتاراپقا كەتكەن شۆەيتساريانىڭ ونى سىيىپ كەتەدى! ال ءبىز وسىنداي مەملەكەتتەر ءومىر ءسۇرىپ جاتقان جەردىڭ كولەمىن بوس تاستاپ، الپاۋىتتاردان اسا الماي وتىرمىز. سوندىقتان جايلاۋلارعا كوشەيىك. ءسىزدىڭ جايلاۋىڭىز قايدا ەدى؟..

داۋرەن قۋات

Abai.kz