دانيار اشيمباەۆتىڭ «كازاحي زا نەزاۆيسيموست نە بوروليس» («ۆرەميا»، 26 ءساۋىر) اتتى ماقالاسىنا وراي

دانيار اشيمباەۆتىڭ «كازاحي زا نەزاۆيسيموست نە بوروليس» («ۆرەميا»، 26 ءساۋىر) اتتى ماقالاسىنا وراي

ءيا، ءبىر زارلى اقىننىڭ «ءۇي تۇبىنەن ءۇيىرلى قاسقىر ۇلىپ، سىرتتاندارىم قورادا جاتتى بۇعىپ» دەپ باستالىپ:
وتەر بۇل شاق اتاعا، بالاعا سىن،
اللا جەتىم-جەسىردى ايالاسىن.
اللا عانا اياسىن،
بىلەمىن تەك
ءيا، ءبىر زارلى اقىننىڭ «ءۇي تۇبىنەن ءۇيىرلى قاسقىر ۇلىپ، سىرتتاندارىم قورادا جاتتى بۇعىپ» دەپ باستالىپ:
وتەر بۇل شاق اتاعا، بالاعا سىن،
اللا جەتىم-جەسىردى ايالاسىن.
اللا عانا اياسىن،
بىلەمىن تەك
مىنا زامان قازاقتى اياماسىن، - دەپ اياقتالاتىن ولەڭى ەسكە تۇسەدى. سونشا زارلايتىنداي باسىڭا نە كۇن تۋدى، ەلىمىزدە تىنىشتىق، ۇرپەك سارى، اقكىرپىك دەيسىڭ بە، قىرعىش تۇمسىق جالپاق بەت، قىسىكوز دەيسىڭ بە، 130 الدە 140-تان استام ۇلت وكىلدەرى مارە-سارە عۇمىر كەشىپ جاتىر دەۋىڭىز دە مۇمكىن-اۋ. دۇپ-دۇرىس. بىراق قازاقستانداعى كەيبىر باسىلىمداردىڭ، اسىرەسە «ۆرەميا»، «سۆوبودا سلوۆا»، «تسەنترال ازيا مونيتور» سياقتى ورىسشا گازەتتەردىڭ سوڭعى كەزدەگى نەبىر بۇيرەكتەن سيراق شىعاراتىن ماتەريالدارىن وقىپ وتىرىپ، امالسىزدان «اپىر-اي، مىنالار ءبىر بالەنى باستاعان جوق پا؟»، «مىناۋ دەگەن قازاقتى ءبىر-بىرىنە وشىكتىرۋ، قازاق اراسىنا ىرىتكى سالۋدىڭ، الاۋىزدىق تۋعىزۋدىڭ ارەكەتى ەمەس پە، بۇنىڭ اقىرى نە بولار ەكەن» دەگەن ۇرەي بويىڭدى بيلەيتىنىن قايتەرسىڭ.
جالپى، ءورىستىلدى كەيبىر باسى­لىم­داردىڭ «قازاقستاندا ورىس تىلىنە قىسىم كورسەتىلۋدە»، «ورىستار كوشىپ كەتۋدە»، «ءبارىمىزدى قازاقشا سويلەۋگە كۇشتەپ كون­دىرمەك» دەگەن سىڭايدا كولگىرسي بايبالام سالاتىنى، بىرەسە وزگە ۇلتتاردىڭ ەندىگى كۇنى نە بولار دەپ وتىرىك مۇلايىمسيتىندەرى تالاي جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلەدى. ايتىپ-ايتىپ قويار دەيتىنبىز. بىراق جاعداي ونان سايىن ءورشىپ بارا جاتقان سياقتى. «ۆرەميا» گازەتىنىڭ بيىلعى 26 ساۋىردەگى سانىندا دانيار اشيمباەۆتىڭ «كازاحي زا نەزاۆيسيموست نە بوروليس» دەگەن «تۇجىرىمىن» تاقىرىپ ەتىپ العان «پىكىر» شىقتى.
وسى اشيمباەۆ سياقتىلار «ۇلتتىق پاتريوتيزم»، «ۇلتتىق سالت-ءداستۇر»، «ۇلت­تىق يدەيا» دەگەندى ەستىسە، كىرپىدەي جيىرىلا قالاتىنى نەسى دەيسىز عوي؟! ماسەلە، ولاردىڭ قاي مەكتەپتە، قاي تىلدە، قاي ورتادا وسكەنىنە تىكەلەي قاتىستى. بۇل جەردە ونىڭ گازەتكە بىلدىرگەن «پىكىرلەرىنىڭ» ءوزى، ينتەللەكتۋالدىق قارىمى قارعانىڭ ادىمىنداي قىسقا، وي-ءورىسىنىڭ «تەرەڭدىگى» توبىقتان اسپايتىن، ياعني قازاقشا ايتقاندا، باسشىلىققا دا، قوسشىلىققا دا كەلمەيتىن جايداق ءسوز تىركەستەرى ەكەنىن اڭعارتىپ الادى. ياعني «تروتۋارنوە كراسنوبايستۆو» نەمەسە كوشە بالاسىنىڭ سوزۋارلىعى دەۋگە كەلىڭكىرەي مە، قالاي؟! ايتپەسە، ونىڭ «... بەز ادمينيستراتيۆنوگو رەسۋرسا ۋ ناس نيكتو پوبەديت نە موجەت - بۋد تى تريجدى كوسموناۆت، دۆاجدى گەروي ي چەتىرەجدى ميلليونەر» دەپ زاۋلاتا جونەلۋىنىڭ ءوزى-اق سول كوشەۋي سوزۋارلىقتىڭ بىلگىشى عانا ەكەنىن كورسەتىپ تۇرعان جوق پا؟! ودان ارمەن ول ءبىزدىڭ ادامدارعا «ۆاجنى رەگالي - دوكتور ناۋك، اكادەميك ۆوسەمنادتساتي اكادەمي، پوچەتنىي گراجدانين، زاسلۋجەننىي دونور...» - دەپ سايقىمازاق بوزبالانىڭ ستيلىمەن تاعى شۇبىرتا جونەلەدى. ءبىز بۇل الگى اشيمباەۆتىڭ تۋعان ءتىلى، ءدىنى، ءدىلى، سالت-داستۇرگە قاتىستى ۇلتتىق نامىسى تۋرالى ايتقىمىز كەپ وتىرعان جوق، اتاعى جەر جارعان عۇلاما ساياساتكەرلەر دە ەڭ الدىمەن ءوز ۇلتىنىڭ سونداي كەمەل تۇلعالارىنىڭ الدىنداعى جاۋاپكەر ادام رەتىندە سەزىنۋدەن باستايتىنى عىلىمدا دا، تاجىريبەدە دە دالەلدەنگەن ەدى عوي دەپ سۇراعالى وتىرعان جوقپىز. ءبىزدى اشىندىراتىنى، ونىڭ ايتۋىنشا قازاقتاردىڭ «ناتسيونالنوە ۆوزروجدەنيە»، ياعني «ۇلتتىعىمىزدى قايتا قالپىنا كەلتىرەيىك» دەۋى ەش ماعىناسىز نارسە دەگەن «دانىشپاندىعى». ونىڭ ويىنشا، قازاقتا قالپىنا كەلتىرەتىن ەشنارسە دە جوق، ياعني بولماعان. ويتكەنى ولاردا كوشپەندىلەر مادەنيەتى عانا بار. «سوعان قاراماستان، - دەيدى ول، - تاريحشىلار قازاقتار قالالار سالعان، دوڭعالاقتى ويلاپ تاپقان»، - دەپ جازادى دەي كەلىپ، وعان «پاروۆوي دۆيگاتەلدى» دە جاساپتى-مىس دەگەندى ءوزى قوسىپ، كەكەتپەك بولادى. ياعني دانيارلار قازاق ەشقانداي قالا سالماعان دەپ سەنەدى، دوڭعالاقتى ويلاپ تاپقان، ەڭ العاش اتقا باس ۇيرەتىپ مىنگەن دە قازاقتىڭ ارعى اتالارى دەگەنگە سەنبەيدى، سەنگىسى دە كەلمەيدى. دانيار سياقتى «وركەنيەتتىلەر» سوناۋ ەۋروپاعا مادەنيەت پەن ونەر اپارعان ەدىل پاتشا دا، قالىڭ قىتايدى ۋىسىندا ۇستاعان عۇندار دا ەمەس، ياعني قازاقتىڭ ارعى اتالارى ەمەس، كەرىسىنشە كيەۆسكايا رۋس دەۋى دە مۇمكىن. بىراق دانياردىڭ الگىندەي «اسفالتنىي پارەنەك» لەكسيكونىمەن ءدىلمارسىپ، كيىز ءۇي مەن «موبيلنىي تەلەفوندى» سالىس­تىرىپ سويلەپ تۇرعانىنا قاراپ، ءبىر جاعىنان وسىندايلاردى ايايسىڭ دا. ويتكەنى ولار رەسەي تاريحشىلارىنىڭ تەك ورىس حالقىن، تەك رەسەيدى ەڭ ۇلى مەملەكەت ەتىپ كورسەتىپ، بۇكىل تاريحتىڭ بوتقاسىن شىعارعان جازبالارىنان كوبىرەك «ءبىلىم العاندار». ويتكەنى بىلەتىنى تەك ورىس تاريحشىلارىنىڭ جازبالارى. ولار ەدىگەنى، ودان بەرىدە ماسكەۋدىڭ قاق تورىنە تۋ تىككەن مامايدى، يۆان گروزنىيمەن شايقاسقان نارىكتىڭ ۇلى شورانى بىلمەگەنى بىلاي تۇرسىن، ءال ءفارابيدىڭ الەمدىك عىلىمعا قانداي ۇلەس قوسقانىن دا مويىنداي قويۋى ەكىتالاي.ولارعا بيرۋني جەردىڭ كۇندى اينالاتىنىن كوپەرنيكتەن 500 جىل بۇرىن اشقان دەسەڭ، وعان دا سەنبەي، ءوزىڭدى كۇلكىگە اينالدىرعىسى كەلۋى دە مۇمكىن. جالپى، ولاردىڭ ۇلتشىل-پاتريوتتاردى جۇرتقا جەككورىنىشتى ەتىپ كورسەتۋگە ۇمتىلىسىنىڭ ءوزى ورەلەرىنىڭ تايىزدىعى. قازىر كوپتەگەن ەلدەردە ۇلتشىل پاتريوتتاردىڭ بەدەلى ارتىپ كەلەدى. كەشە عانا رف-عا پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان پۋتين دە ۇلتشىل-ءپاتريوتيزمدى كوزىر قىلعانىن كوزىمىز كوردى. جيرينوۆسكي ساياسي ساحناعا شىققالى بەرى ورىسشىل-ۇلتشىلدىقتى كوككە تۋ ەتىپ كوتەرىپ ءجۇر. دانيار قازاق ينتەلليگەنتسياسى، اسىرەسە ولاردىڭ ۇلتشىل-پاتريوتتىعى تۋرالى نە ايتپايدى دەيسىز. ونىڭ ءبارىن كەلتىرمەي-اق قويالىق. بىراق «ۆرەميا» ءتىلشىسىنىڭ وراعىتىپ-وراعىتىپ كەلىپ، اقىرى «تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستىڭ بولماعانى بۇگىنگى ءناتسيوناليزمنىڭ بوي كورسەتۋىنە اكەلدى دەپ ەسەپتەيسىڭ بە؟» دەگەندەي ارانداتۋشىلىق سۇراق قويىپ، دانيار-قازاقتىڭ اۋزىنا ءسوز سالىپ بەرۋى «بىرلىگى جاراسقان ەلدىڭ» گازەتىنىڭ ءجۋرناليسى قوياتىن ساۋال ما؟ بىرىنشىدەن، ول بۇل جەردە «ناتسيوناليزم» ءسوزىن جاعىمدى رايدا ەمەس، كەرىسىنشە قازىرگى قازاقتار اراسىنداعى كەلەڭسىز قىلىق رەتىندە ايتىپ وتىر. ەكىنشىدەن، ۇلتشىلدىق ونشا قاۋىپتى، قورقىنىشتى كوزقاراس ەمەس. ول ءاربىر وركەنيەتتى ەلدە - فرانتسيادا، انگليادا، گەرمانيادا، ت.ب. ءبارىن دە بار، زاڭ رۇقسات ەتەتىن قوعامدىق قوزعالىس، پارتيا. ول الەم ۇرەيلەنىپ وتىرعان شوۆينيزم نەمەسە سيونيزمنەن وتكەن قاتەرلى نارسە ەمەس. ول - ۇلتجاندىلىق، ۇلتشىلدىق، ياعني ءوز ۇلتىن سۇيۋشىلىك قانا. مىنە، وسى جەردە دانيار-قازاق تاعى دا كوسىلە جونەلەدى. دانياردىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە قازاقستانداعى ەڭ قيىن پروبلەما «شالا-كازاح» پروبلەماسى ەكەن. بۇگىندە ۇلتتى تۇنەكتەن «مراكوبەسيە» جانە «مامبەتيزمنەن» ساقتاپ تۇرعان شالا-قازاقتار ەكەن. سوندا قازاقشا تازا سويلەيتىن، ۇلتىم، ءتىلىم، جۇرتىم، ءدىنىم ەرتەڭ نە كۇيگە تۇسەر ەكەن دەپ وزەگى ورتەنىپ جۇرگەن ازاماتتار ەلدى تۇنەكتە، ناداندىقتا، دانيارشا ايتقاندا، «مراكوبەسيە» مەن «مامبەتيزمدە» ۇستاعىسى كەلەتىندەر بولعانى عوي. مەن سياقتى ءورىستىلدى، مەن سياقتى «تسيۆيليزوۆاننىي» بولمادىڭ دەپ ءوز قانداستارىن ءدال بۇلايشا كەمسىتۋ، وزگەنىڭ ىعىنا ءدال بۇلايشا جىعىلۋ ءورىستىلدى قازاقتاردان باسقالاردا بار ما، جوق پا، بىلمەيمىز. بىراق ءبىر چەچەن نە ءبىر وزبەك نەمەسە ءازىربايجان پالەنباي مىڭ تيراجبەن شىعاتىن گازەت بەتىندە ءوز ۇلتى تۋرالى ءدال وسىلاي سويلەۋى مۇمكىن ەمەس. جاپونيادا انا ءتىلىن بىلمەسە بىرگە تۋعان باۋىرىن دا جاپون دەپ ەسەپتەمەيتىنىن، تەك قازاقستاندا عانا دانيارلار اۋزىنا كەلگەنىن ايتا بەرۋگە ىرىق بەرىلىپ قويعانىن بىلمەيدى دەپ پە ەدىڭىز؟ بىلەدى. بيلىك باسىندا تەك قازاقتار وتىر، ياعني «مونوناتسيونالنايا ۆلاست» دەپ كۇيىنەدى دانيار. اۋ، بالەنىڭ ءبارىن بىلگەندە ول رەسەيدىڭ ۇكىمەت باسىندا، نە گوسدۋماسىندا رف قۇرامىنداعى ۇلتتاردىڭ كوبىنىڭ بىردە-ءبىر وكىلى جوق ەكەنىن، قالىڭ قازاق تۇراتىن ورىنبور، ساراتوۆ، استراحان وبلىستارىندا بىردە ءبىر قازاق مەكتەبى نە بىردە-ءبىر قازاق بالاباقشاسى دا جوق ەكەنىن بىلمەي مە؟ دانيار مىرزا رەسەيدىڭ بۇنىسى قالاي دەپ ويلانىپ كورىپ پە؟! قايدام... ەكىنشىدەن، دانيار ايتىپ وتىرعان بيلىكتەگىلەردىڭ كوبى ناعىز ورىستىلدىلەر، ياعني، وسى دانياردىڭ و جاق، بۇ جاعىنداعىلار.
دانياردى تىڭداپ وتىرساڭ، ونىڭ اتا-باباسى قازاق دەگەن وتارشىلداردىڭ اياۋسىز ەزگىسىندە كۇن كەشكەن ەكەن دەپ قالاسىز. ول قازاقتىڭ جوعىن جوقتاپ، ۇلتتىق ساناسىن وياتامىن دەپ جۇرگەندەردىڭ ءبارى قولىنا نە ىسقىرىق، نە «ۇلكەن دوڭگەلەك ءمور» تيمەي قالعان، بۇيرىق-جارلىققا قول قويۋعا حاقى جوق، بۇرىن ارىز-شاعىم، وسەك-اياڭ جازۋمەن شۇعىلدانعان، كوپشىلىگى قازاق فيلولوگياسىنىڭ ماماندارى دەيدى. ءسىرا، «وبرۋسەۆشي ينورودەتس ۆ بولشەي ستەپەني شوۆينيست، چەم سام رۋسسكي» دەگەن ءسوزدىڭ جانى بار-اۋ. ايتپەسە دانيار ۇلتشىل-پاتريوتتاردى «بۇلار تاريحىمىزدا كولونيزاتور (وتارلاۋشى. - م.ك.) دەپ جۇرگەندەردەن دە زياندى رول اتقارعان ادامدار» دەمەس ەدى عوي. زاڭعار اقىن مۇحتار شاحانوۆ «شىرىگەن جۇمىرتقالار» دەپ وسى دانيار سياقتىلاردى ايتتى ما ەكەن، كىم ءبىلسىن، بىراق كەيبىر ورىستىلدىلەر بۇگىنگى قازاققا كەز-كەلگەن كولونيزاتوردان دا، شوۆينيستەن دە قاۋىپتى بولىپ بارا ما دەپ قورقامىز. ويتكەنى قازىر جالپى قازاقتى «شالا كازاح»، «مامبەت كازاح»، ناتسيوناليست، «تازا كازاح»، «تەنگريست كازاح»، «يسلاميست كازاح» دەپ، «ءبولىپ ال دا بيلەي بەر» ساياساتىن جۇرگىزۋشى جىمىسقىلاردىڭ ايتاعىنا ەرەتىندەر كوبەيىپ بارادى. ال ءورىستىلدى «ۆرەميا» سياقتى گازەتتەر وسىنداي «پىكىرلەر»، ايتقىش دانيارلاردى سويلەتىپ قوياتىن جاڭا ءتاسىلدى جاقسى پايدالانىپ ءجۇر.
جالپى، كەيبىر كوسموپوليت، نيگيليستەر قانشا جەردەن وزدەرىن «ساۋاتتى» قىپ كورسەتپەك بولعانىمەن ولاردىڭ ويىنىڭ تايىزدىعى، ءتىپتى سويلەگەن سوزدەرى لوگيكادان ماقۇرىم، الگىندە ايتقانىمىزداي، ءجاي عانا «تروتۋارنوە كراسنوبايستۆو» ەكەنى قىلتيادى دا تۇرادى. ايتپەسە، ۇلتشىل-پاتريوتتاردىڭ «ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز» دەگەنىن دە مازاق قىپ، «ءبىزدىڭ مادەنيەتىمىز» دەگەن نە ول؟ ەندەشە بانكتەردى جاۋىپ، موبيلنيكتەردى (ۇيالى تەلەفونداردى - م.ك.) لاقتىرىپ تاستاپ، ءبارىمىز قايتادان كيىز ۇيلەرگە كوشىپ بارايىق»، - دەپ ىرجالاقتاپ ءدىلمارسۋىنا قاراپ، دانياردى كىم دەۋگە بولادى. باياعىدا ۇلى ادەبيەتشى پيسارەۆ: «ورىستىڭ رافاەل ءسانتيى بولعاننان گورى ورىستىڭ ەتىكشىسى بولعان دۇرىس» دەگەن ەكەن. سول ايتقانداي، لوگيكاسىنىڭ ءتۇرى وسىنداي دانيار سياقتىلارعا ايتار ءسوزدىڭ دە وبالى بار.
ءوز باسىم ءبىر ۇلتتىڭ ەكىنشى ءبىر ۇلتتى كەمسىتىپ، نادان، اقىماق دەپ، انەكدوتتىڭ وبەكتىسى ەتىپ مازاققا اينالدىرۋىن جان-تانىممەن جەك كورەمىن. ونداي ورەسكەل ادەت تەك ورىستاردا عانا بار. بۇل اۋرۋ ولاردا كەشەگى كەڭەس وداعى كەزىندە «ۆەليكي رۋسسكي نارود» دەگەن ەسەرلىك اۋرۋمەن اۋىرۋدان باستاپ پايدا بولدى. ورىستار سول كەزدە ارمياندى، قازاقتى، وزبەكتى كەمسىتكەن نەشە ءتۇرلى انەكدوتتار شىعاردى. اسىرەسە، چۋكچالار بۇل مازاقتىڭ باستى كەيىپكەرىنە اينالدى. ءوزى ءپىر تۇتاتىنداردان اسىپ دانيار قايدا بارسىن، ۇلتتىق مادەنيەت، ۇلتتىق سانا، ۇلتشىل-پاتريوتيزم دەگەندەردىڭ بارىنە سايقىمازاق تىلمەن الگىندەي نەشە ءتۇرلى «سوققىلار» بەرىپ كەلىپ، ول دا ءوزىنىڭ «عىلىمي-فيلوسوفيالىق»، «انتيمامبەتتىك»، «وركەنيەتتىلىك»، «بىلىمدىلىك» پىكىرلەرىن: «يا بى ۆسە ەتي ناتسيونالنىە يزىس­كانيا ۆىرازيل تاك. پرەدستاۆتە: سەۆەرنىە ولەني پروحوديات ستاديۋ ناتسيونالنوگو ۆوزروجدەنيا، پىتايۋتسيا ۆوسستانوۆيت يسكوننىە تراديتسي ولەنەۆودستۆا ي اكتيۆنو ۆەدۋت انتيچۋكوتسكۋيۋ دەكولونيزاتسيۋ، نە پونيمايا، چتو ولەنەۆودستۆو ياۆلياەتسيا تراديتسيەي چۋكچەي، ا نە ولەنەي»، - دەگەن «دانىشپاندىقپەن» اياقتايدى. ەندەشە وسى جەردە بۇعىنىڭ ورنىنا قويدى، چۋكچانىڭ ورنىنا قازاقتى قويىپ كورسەڭىز، اشيمبايدىڭ تۇلكىكوز نەمەرەسى (الدە جيەنى) نە ايتقىسى كەلىپ وتىرعانىن بىردەن تۇسىنەسىز. ال نەبىر ءبىلىمدى تاريحشىلاردىڭ، ءتىپتى سانالى ورىس عالىمدارىنىڭ وزدەرىنىڭ ايتۋىنشا دا، قازاق وتار-وتار قوي ايداپ، اۋىزدىعىمەن الىسقان تۇلپاردى تاقىمىندا ويناتقان زاماندا سولتۇستىكتەگى كورشىلەرىمىز جالاڭاش تانىنە تەرى جامىلىپ، قولىنا تاياق الىپ ورماندا اڭ قۋالاپ جۇرگەن. شوشقا باعۋدى دا كەيىن ۇيرەنىپتى. ەندەشە، بۇگىندە بۇرىنعى تازا ورىس قالپىمىزعا، ۇلتتىق داستۇرىمىزگە قايتا ورالايىق دەپ جۇرگەن ورىس ۇلتشىلدارىنا اشيمباەۆ نە ايتار ەدى. ول چۋكچانىڭ ورنىنا ورىستى، بۇعىنىڭ ورنىنا شوشقانى مىسالعا كەلتىرۋگە جۇرەگى داۋالار ما ەدى؟ ەكىنشىدەن، اشيمباەۆ «مامبەت» دەگەن قانداي قازاق، «شالا كازاحتار» ءبىزدى قۇتقارماق بولىپ جۇرگەن «مامبەتيزم» دەگەن قاۋىپ - قانداي قاۋىپ؟ الدە بۇل بەلگىسىز ءبىر «شىرىگەن جۇمىرتقالاردىڭ» شىرىك ءسوزى مە؟ قالاي دەسەڭ دە، ءورىستىلدى گازەتتەر سوڭعى ۋاقىتتا قازاقتى «ناعىز قازاق»، «شالا قازاق» دەپ جىككە بولەتىن وسىنداي ماتەريالدار جاريالاۋدى جيىلەتتى. ولار وسىلايشا قازاقتىڭ اراسىندا جوق نارسەنى بار ەتىپ، سوعان الدەكىمدەرگە تورەلىك ايتقىزعان بولادى. جانە سول قۋلىعىمىزدى قازاقتار تۇسىنبەي وتىر دەپ ويلاي ما، الدە ءويتىپ-ءبۇيتىپ قازاقتاردىڭ اراسىنا وت سالا بەرەيىك دەي مە، ول جاعى جۇمباق. ولار، اسىرەسە قازاقتىڭ ۇلتشىل-پاتريوت ازاماتتارىنىڭ قازاعىم، ۇلتىم، ءتىلىم، ءدىنىم دەگەن ءاربىر ءىس-ارەكەتىن قوعامعا قاتەر توندىرەتىن ارەكەتتەر دەپ كورسەتۋگە تىرىسادى. جانە قازاقستاندا عانا ءورىستىلدى گازەتتەر ۇلتشىل-پاتريوت دەگەن ءسوزدى سونشالىقتى قورقىنىشتى نارسە ەتىپ كورسەتۋگە تىرىسۋدا. بۇل قايتكەندە، ۇلتىم، قازاعىم دەگەن ازاماتتاردىڭ اۋزىن اشتىرماۋدىڭ قيتۇرقى ءتاسىلى. ولار وسى ءبىر شولاق قۋلىقتارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن «قازاقشا قاقپايتىن» ورىستىلدىلەردى كوپ سويلەتەدى، ياعني قازاقتى قازاقتىڭ ءوز اۋزىمەن ۇرعىزادى. ايتەۋىر، وسىنىڭ ءبارى قازاق اراسىنا ىرىتكى سالۋ، الاۋىزدىق تۋعىزۋ ءۇشىن جاسالىپ جاتقانىنا ءوز باسىم كۇماندانبايمىن.
ەندى، تاعى ءبىر دۇنيەگە - «سۆوبودا سلوۆا» گازەتىندە اننا رۋدەنكو دەگەننىڭ «قازاق بىرلىگىن» ويلاپ، وزدەرى ايتىپ وتىرعان «ۆزرىۆووپاسنايا تەماتيكاعا» تاعى دا وزدەرى ايتقانداي، «وستوروجنو» كەلگەن تۇرىنە كوز سالىپ كورىڭىزشى (15 ناۋرىز، 2012). ول دا قازاقشا ونشا «قاقپايتىن»، ورىسشامەن اۋىزدانعان «Web- يزداتەل» دجانيبەك سۋلەەۆكە بىلايشا سۇراق قويادى:
«ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا مى نابليۋداەم وبوس­ترەنيە پروتيۆورەچي مەجدۋ تاك نازىۆاەمىمي «ناگىز-كازاحامي» ي «شالا-كازاحامي».
اننا رۋدەنكو قازاقتار اراسىنداعى مۇنداي «وبوسترەنيەنى» - ۋشىعۋدى قايدان كورىپ، قايسىسىنا اراشا ءتۇسىپتى؟ الدە، قازاقتار «ناعىز قازاق»، «شالا قازاق» بولىپ قىرىلىسىپ جاتقاندا اراعا اسكەر، پوليتسيا ءتۇسىپ توقتاتقانىنا كۋا بولىپ پا؟ ورىس گازەتتەرىندە ءبىر-بىرىنە ەگىز قوزىداي ۇقساس وسىنداي «ماسەلەلەر» كوتەرىلۋى كەزدەيسوقتىق دەپ ەسى دۇرىس ادامدى الدارقاتۋ ەش مۇمكىن ەمەس. وسىنىڭ ءبارى ءورىستىلدى جۋرناليستەردىڭ قازاقتىڭ اۋىزبىرلىگىن، تاتۋلىعىن ويلاعاننان، قازاقتاردىڭ اراسىندا الدەبىر ارازدىق، ءتىپتى قاقتىعىستار تۋىپ كەتۋى مۇمكىن-اۋ دەگەن ۋايىم-قايعىسىنان تۋعان دەسەڭىز كۇلكىگە قالاسىز. تاريحتان بەلگىلى مىناداي تاجىريبە بار: وتارشىل ەلدەر وزدەرىنىڭ وتارشىلدىق مۇددەسىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جانە سول ەلدەگى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىن باسۋ ءۇشىن سونداعى رۋلىق-تايپالىق بولىنۋشىلىكتى پايدالانادى. ال وتارشىلدىق جۇيە كۇيرەپ، وتار ەلدەر تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن يمپەرياليستەر ءوز ۇستەمدىگىن ودان ءارى ساقتاۋ ءۇشىن ەندى سول ەلدىڭ ءوز ىشىندە ءارتۇرلى تىلدىك، ءدىني، جەرشىلدىك الاۋىزدىقتاردى ويلاپ تابادى. مۇندايدا الگى بۇرىنعى وتار ەلدىڭ تۋعان تىلىنەن، ۇلتتىق ساناسىنان الىستاپ كەتكەن ازدى-كوپتى ساۋاتى بار كوسموپوليت، نيگيليست ازاماتتارى پايدالانىلادى. قازىر الاش اراسىندا ءترايباليزمنىڭ بوي كورسەتۋىنە دە كەيبىر وتارشىلداردىڭ جەل بەرىپ، ۋشىقتىرىپ وتىرعانى سەبەپ بولۋى دا مۇمكىن. ولاي دەيتىنىمىز، قازاق قازاق بولعالى رۋ مەن رۋ، ءجۇز بەن ءجۇز بولىپ قىرقىسىپتى نەمەسە سوعىسىپتى دەگەن ءبىراۋىز دەرەك جوق تاريحتا.
ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز بىرەۋ: قازاق جەرىنىڭ اسىن ءىشىپ، اۋاسىن جۇتىپ، بۇكىل يگىلىك-بايلىعىن قازاقتىڭ وزىنەن ارتىق پايدالانىپ، وسى ەلدە تىرشىلىك ەتىپ وتىرعان كەيبىر ورىس باۋىرلار شىنىمەن باۋىر، شىنىمەن بىرلىگى جاراسقان، شىنىمەن تاتۋ-ءتاتتى ءومىردى قالايتىنى راس بولسا، ەڭ الدىمەن ولار سول كيەلى ەل ىشىندەگى، قازاق ۇلتىن بىرەسە اناۋ شالاسى، مىناۋ تازاسى دەپ كوسەمسۋدەن، بىرەسە ورىس پەن ورىس ءتىلى قىسىم كورىپ جاتىر، ورىستار كوشىپ جاتىر دەگەن سياقتى شايتاني قۋلىقتاردان ادا بولۋى كەرەك.

«تۇركىستان» گازەتى