تەلەارنانىڭ باستى فاكتورى جەدەلدىگى بولسا، كەيىنگىسى - قولجەتىمدىلىگى. ال قولجەتىمدىلىكتىڭ ەڭ زاماناۋي ءادىسى - ينتەرنەت. تەلەارنالاردىڭ ۆەب سايتتارى ءۆيرتۋالدى ومىردەگى 9,4 ميلليون قازاقستاندىقتى وزىنە بىرىكتىرە الماي وتىر. كورەرمەندەر بىلاي تۇرسىن، قازاقستاندىق ينتەرنەت قولدانۋشىلار دا رەسەيلىك تەلەارنالارعا جۇگىنۋدە. ونىڭ سەبەبى - قازاقستاندىق تەلەارنا سايتتارىنىڭ قولدانۋشىلار كوڭىلىنەن شىقپاۋىندا.

قازاقستان ۇلتتىق تەلەار­ناسىنىڭ kaztrk.kz, حابار اگەنتتىگىنىڭ khabar.kz سايت­تارى - ەڭ كوپ كۇش جۇمسال­عانداردىڭ قاتارىندا. Kaztrk.kz 2 تىلدە كەمشىلىكسىز كورىنسە، khabar.kz 3 تىلدە جۇمىس ىستەيدى. Khabar.kz-ءتىڭ العاشقى بەتىنىڭ ەكرانعا ءبىرىنشى كورىنەتىن تۇسى تىم بوس. لو­گوتيپىنىڭ ءتۇسى تىم قويۋلانىپ كەتكەن. جوعارعى سلايدەر ىڭعايسىز ورنالاستىرىلعان. تەك سۋرەتتەر قويىلىپ، اينا­لاسى بوس قالعان. بۇل ورىنعا تەك «كۇننىڭ باستى جاڭالىعىن» قويىپ، ونىڭ اينالاسىن سول جايلى مالىمەتتەرمەن تولتىرۋ جاعىمدىراق بولار ەدى. نەمەسە سلايدەردى اۆتواۋىستىرىپ، ونىڭ ءبىر جاعىن الماسىپ جاتقان سۋرەتپەن ۇيلەسەتىن وزگە ماتەريالدى قويعان دۇرىس بولار ەدى. بۇل تۇرعىدا kaztrk.kz وڭتايلى شەشىم تاپقان. بىراق مۇنداعى سۋرەتتەر تىم ۇلكەن. ال وڭ جاق بولىكتەگى جازۋ وتە از بولعاندىقتان، تار­تىمسىز كورىنەدى. مۇنداي سلايدەر كوبىنە جارنامالىق سايتتاردا قولدانىلادى. ونىڭ تومەنگى تۇسىنداعى سلايدەر وتە ادەمى ورنالاستىرىلعان. باس مازىردەگى شامادان تىس ءىرى. «بالاپان» مەن «مادەنيەتكە» سىلتەمەنى باس مازىرگە بولەك ورنالاستىرىلعان ءجون. «سوڭ­عى جاڭالىقتارى» يدەو­لو­گيالىق تۇرعىدا جاقسى قابىل­دانعانمەن، ونداعى مالىمەتتەر شاشىراڭقى، اراسى الشاق. بەتتىڭ جارتىسىنداي جەردى الىپ جاتقان سايتتىڭ تومەنگى تۇسىنداعى «باس ءمازىر» كوشىرمەسىنىڭ قاجەتى جوق. Khabar.kz سايتى وتە جيناقى شىققان. ءار ماتەريالدىڭ بولىككە ءبولىنۋى قولدانۋشى ءۇشىن وتە قولايلى ءارى ادەمى كورىنەدى.
Elarna.kz سايتى وتە تار­تىمدى، جاستاردىڭ ارناسىنا ءتان ديزاينمەن جاسالعان. بىراق وتە شاشىراڭقى. سايت­تىڭ تارتىمدىلىعى - بلوگ­تارىندا. Khabar.kz پەن kaztrk.kz-تە دە جۇرگىزۋشىلەر مەن تەلەارنا قىزمەتكەرلەرىنىڭ بلوگى بار. بىراق elarna.kz ونى جارقىراتىپ كورسەتىپ تۇر. سايتقا كىرگەن قولدانۋشى تە­لەارنا سايتىنىڭ بار قۇن­دىلىعى بلوگتارى ەكەن دەپ ويلايدى. Hittv.kz سايتى ەرەكشە ديزاينمەن جاسالعان. ءبىر قاراعاندا، وتە قىزىق، تارتىمدى. بىراق سايت جاسالۋى جاسالىپ، كەيىن قارالماي قويعان سياقتى. ماسەلەن، ەڭ سوڭعى جاڭالىق 2010 جىلدىڭ شىلدەسىندە ەنگىزىلىپتى. ونلاين ترانسلياتسيا دەپ جازىلىپ قويعانمەن، ول دا جوق. سايتتىڭ تومەنگى جاعىندا دا ولقى­لىقتار بار. ءدال وسى ءمالى­مەتتەردى بەت كولەمىنىڭ تورتتەن بىرىنە سىيعىزۋعا بولار ەدى.
Almaty.tv سايتى مۇلدەم تارتىمسىز. وتە ەسكى ستيلدە جاسالعان سياقتى. ونلاين ترانسلياتسيا دا جوق. سايتقا كىرگەندە Joomla نەمەسە Wordpress سياقتى CMS-تەردىڭ ستاندارت شابلوندارى ەسكە تۇسەدى. ءبىرىنشى بەتكە ەشقانداي سلايدەر قويىلماعان، قارا، جاسىل جانە اق تۇستەر ۇيلەسىم تاپپاعان. سايتتا تىم بولماسا لوگونىڭ ارتىنا سۋرەت قويىل­ماعان. جالپى، سايت تىم قارا­بايىر، جاعىمسىز. مۇندا دا باس ءمازىر سايتتىڭ تومەنگى جا­عىندا قايتالانىپتى. بىراق سايت 2006 جىلى جاسالعانىن ەسكەرسەك، سول كەزگە لايىق. ودان بەرى التى جىل ءوتتى. نەگە سايت ءالى سول قالپى؟ سايت قول­دانۋشىسىنا الدىمەن 20% ديزاين، 60% ىڭعايلىلىق، 20% مالىمەتتىڭ ماڭىزدىلىعى اسەر ەتەدى.
Ktk.kz-ءتىڭ لوگوسى وتە ءساتتى شىققان. جانە سايتتىڭ قالعان بولىگى ونىمەن ادەمى ۇيلەسىم تاپقان. باس ءمازىردىڭ استىنداعى لەنتا دۇرىس قويىلعان. بىراق ول وتە ءجيى قولدانىلاتىن ءادىس بولعاندىقتان، كوپشىلىكتى وزىنە باۋراي المايدى. ونلاين ترانسلياتسيانىڭ بىرنەشە مۇمكىندىكتە كورسەتىلە الۋى وتە جاقسى. ونلاين تران­سلياتسيا­عا سىلتەمەنىڭ وتە ۇلكەن ەتىپ، ءبىر بەتكە ەكى رەت ورنا­لاسۋى ارتىقتاۋ. «Ktk جا­ڭا­لىقتارىنىڭ» اراسى بوس. قول­دانۋشىدا سايتقا مالىمەت جەتپەي قالعانداي اسەر قال­دىرادى. جاڭالىقتار لەنتاسى دا سولاي. ونىڭ وڭ جاعىنداعى ەكى سۋرەت تىم ۇلكەن. «باع­دارلامالار» مەن «كينو» وتە ادەمى ورنالاستىرىلعان. جانە ونىڭ جاڭالىقتاردان ءتو­مەنىرەك ورنالاسۋى ناعىز اق­پاراتتىق پورتالعا، تەلەارنا سايتىنا لايىق. «بەينە­مۇراعات» دۇرىس قويىلعانمەن، بەت بوس قالعان. ال 31 ارنانىڭ بەينەمۇراعاتى كاسىبي جا­سال­عان. مۇندا ينفورم­بيۋرونىڭ ءار سيۋجەتى ءبولىنىپ، ونىڭ ءتو­مەنگى تۇسىندا سيۋجەت ءماتىنى بەرىلگەن. 31.kz-ءتىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى الەۋمەتتىك جەلىلەردى سايتپەن بايلانىس­تىرۋىندا. وزگە ارنالار وعان اسا ءمان بەرمەگەن. سايتتىڭ فونىنا «Fatmagul» سۋرەتىنىڭ قويىلۋى وتە ناشار. سولاي قويىلۋى كەرەك بولعان كۇندە دە، ول سايتتىڭ جارتى بولىگىن الماۋى كەرەك. ونىڭ ەكى جا­عىنداعى ويۋ تۇك تە ادەمى ەمەس. كوزدى اۋىرتادى، پايدا­لانۋشىلاردى قاشىراتىن دا وسىلار. مۇندا دا باس ءمازىر ەكى رەت قويىلعان. بۇل ورەسكەل قاتە. دەگەنمەن ءدال وسى قالپىندا 31 ارنا ءوزىن ويىن-ساۋىق ارناسى رەتىندە كورسەتە بىلگەن.
رەيتينگكە كەلەر بولساق، ktk.kz-كە khabar.kz-تەن بەس ەسە، ال kaztrk.kz-تەن ءبىر جارىم ەسە كوپ ادام كىرەدى.
Kaztrk.kz-ءتى 1tv.ru-مەن سا­لىستىرىپ كورەلىك. بۇل ەكى ارنانىڭ ءرولى مەن ماڭىزى كىشكەنە جاقىن. 1tv.ru-دا جو­عارىدا ايتىلعان كەمشىلىكتەر جوق. 1tv.ru-دىڭ پلەەرى وتە جاقسى ءارى ىڭعايلى. Kaztrk.kz ءبىرىنشى بەتكە بار جاقسىسىن شىعارىپ قويعان. «مىنانى كور»، «مىنانى وقى» دەپ تىقپالاعان سياقتى. ول قول­دانۋشىلارعا ۇناي بەرمەيدى.
Khabar.kz-تە كوپ نارسەنى كورسەتەمىز دەپ، سايتتى تىم قيىنداتىپ جىبەرگەن. ين­تەرنەت قولدانۋشىعا ءسال قيىن­دىق تۇسە قالسا، ونى ۇستاپ قالۋ مۇمكىن ەمەس. نەگە ەكەنى بەل­گىسىز، ونلاين ترانسلياتسيا ار­قىلى كورۋ مۇمكىن ەمەس. «ءسىزدىڭ ورنالاسقان جەرى­ڭىز­دەگى شەكتەۋلەرگە بايلا­نىستى (اۆتورلىق قۇقىق) بەي­نەنى كورسەتۋ مۇمكىن ەمەس» دەگەن جازۋ شىعا بەرەدى.
قازاقستاندىق تەلەارنا سايتتارىنىڭ ەڭ باستى كەم­شىلىگى - ەڭ «ادەمى» دەپ ەسەپ­تەگەن دۇنيەلەرىن ءبىرىنشى بەتكە تىقپالاي بەرۋى. سول سە­بەپتى، ولاردىڭ كوپشىلىگى تار­تىمسىز، ىڭعايسىز، قولدا­نۋ­شىلارى دا از. قولدانۋشى ءۇشىن ءبىرىنشى رولدە اقپارات ەكەنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. تە­لەارنا سايتتارى، كىشكەنە بولسا دا، اقپاراتتىق پورتال تۇرىندە بولۋى ءتيىس. تەلەارنا سايتىنىڭ ۇلگىسى رەتىندە rbc.ru-دى ايتۋعا بولادى. ونىڭ ءبىرىنشى بەتى وتە ىڭعايلى جاسالعان. ولار ءۇشىن ەڭ باستى نارسە اقپارات، اقپارات بەرۋ ەكەندىگى ءبىر قاراعاندا بىلىنەدى. ارتىق ەشتەڭەسى جوق. سۋرەت جانە سلايد-پرەزەنتاتسيامەن ميدى اشىتپايدى. ەكى شەتكە از-ازداپ سۋرەت ورنالاستىرىپ، ورتاسىنداعى ۇلكەن بولىك تەك اقپاراتپەن تولتىرىلعان. سايتتاعى بار ادەمىلىك (سۋرەت، سلايد، گرافيكالىق سىزبالار، بەينە) جاڭالىقتىڭ ءبىرىن تاڭداعان سوڭ اشىلادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، rbc.ru سايتىنىڭ ديزاينى ادامعا كەرەك اقپاراتىن تابۋعا، ونى دۇرىس وقي الۋىنا كومەك­تەسەدى.
ايدوس ارىپباەۆ،
قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ستۋدەنتى