ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وقۋشىلاردى جاپپاي «اعىلشىنداندىرۋدى» باستاماق! جاقىندا عانا اياقتالعان ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدەن ەسەڭگىرەپ شىعىپ جاتقان مەكتەپ تۇلەكتەرى پاندەر تاپسىرمالارىنىڭ قيىنداتىلعانىنا، ماتەماتيكالىق تەڭەۋلەردى جانە باسقالارىن شەشىپ وتىرۋعا از ۋاقىت بولىنگەنىنە شاعىمدانعانى ەسىڭىزدە شىعار. بىراق ناعىز «قۋىرداقتىڭ كوكەسى» الدا ەكەن! الگى «ميدى اشىتاتىن» پاندەردى ەندى اعىلشىن تىلىندە تاپسىرۋعا تۋرا كەلۋى عاجاپ ەمەس: ويتكەنى ولاردى وقىتۋدى مينيسترلىك اعىلشىن تىلىنە كوشىرۋدىڭ قامىنا كىرىسىپتى.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى وقۋشىلاردى جاپپاي «اعىلشىنداندىرۋدى» باستاماق! جاقىندا عانا اياقتالعان ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋدەن ەسەڭگىرەپ شىعىپ جاتقان مەكتەپ تۇلەكتەرى پاندەر تاپسىرمالارىنىڭ قيىنداتىلعانىنا، ماتەماتيكالىق تەڭەۋلەردى جانە باسقالارىن شەشىپ وتىرۋعا از ۋاقىت بولىنگەنىنە شاعىمدانعانى ەسىڭىزدە شىعار. بىراق ناعىز «قۋىرداقتىڭ كوكەسى» الدا ەكەن! الگى «ميدى اشىتاتىن» پاندەردى ەندى اعىلشىن تىلىندە تاپسىرۋعا تۋرا كەلۋى عاجاپ ەمەس: ويتكەنى ولاردى وقىتۋدى مينيسترلىك اعىلشىن تىلىنە كوشىرۋدىڭ قامىنا كىرىسىپتى.

اتىنان ات ۇركەتىن ءۇش ءارىپ - «ۇبت»-نىڭ قورىتىندىلارىن جاريا ەتىپ، وتكىر ساۋالدارعا جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن كەشە، پارلامەنت ماجىلىسىندەگى «ۇكىمەت ساعاتىنا» ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ب.جۇماعۇلوۆ شاقىرىلدى. جيىندى جۇرگىزگەن ۆيتسە-سپيكەر بايانداماعا 20 مينۋت ۋاقىت كەسىلگەنىن ەسكەرتكەن بولاتىن. «بىلدەي مينيسترگە 20 مينۋت ازدىق ەتەدى» دەپ جاۋاپ قاتتى مينيستر. سوسىن توگە جونەلدى.
- ءۇش تىلدە وقىتۋدى ەنگىزۋ ماسەلەسى وتە-وتە ماڭىزدى، - باقىتجان تۇرسىنۇلى، - مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەنۋگە باسىمدىق بەرىلەدى. قازاق ءتىلى - ۇلتىمىزدىڭ رۋحى، رۋحاني بايلىعى! ونى ءبىلۋ - ءار قازاقستاندىق ازاماتتىڭ بورىشى دەپ بىلەمىز. ەلباسى «2020 جىلى بارلىق مەكتەپ بىتىرۋشىلەر مەملەكەتتىك ءتىلدى 100 پايىز بىلۋگە ءتيىس» دەگەن مىندەت قويدى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ماقساتى - وسى مىندەتكە قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ.
راس، بۇل جەردە مينيستر قازاق ءتىلىنىڭ ءورىسىن كەڭەيتەر قانداي شارالار ىسكە اسىرىلاتىندىعىن تاراتىپ ايتپادى. ىلە-شالا «ورىس ءتىلى - ءبىزدىڭ ورتاق بايلىعىمىز. ونى جوعالتپاۋىمىز كەرەك» دەپ، ءبىر نىقتاپ قويدى. سوسىن «يننوۆاتسيا، عىلىمعا، تەحنولوگيا مەن بيزنەسكە جول اشاتىن» اعىلشىن ءتىلىنىڭ جايىنا كوشتى: «ونى وقىپ، ۇيرەنۋىمىز قاجەت. قازىردىڭ وزىندە 33 مەكتەپتە ءبىرىنشى سىنىپتان باستاپ، اعىلشىن ءتىلى وقىتىلادى. كەلەسى جىلعى قىركۇيەكتەن باستاپ، بۇل تاجىريبە قازاقستاننىڭ بارلىق مەكتەپتەرىنە ەنگىزىلەتىن بولادى! كەزەڭ-كەزەڭمەن كەيبىر پاندەردى اعىلشىن تىلىندە وقىتۋ باستالادى» دەپ مالىمدەدى ب.جۇماعۇلوۆ. مۇنى ەستىپ، و.اسانقازى سىندى قالاۋلىلار مەكتەپ بىتىرۋشىلەردىڭ ءالى كوبى مەملەكەتتىك تىلدە «مەن بىلمەس» بولىپ تۇرعاندا، «اعىلشىننىڭ سويىلىن سوعۋدىڭ» قاجەتى جوقتىعىن ءبىلدىرىپ، نارازىلىقتارىن ايتتى. بىراق بۇل باقىتجان جۇماعۇلوۆتىڭ ارىنىن توقتاتا المايتىنعا ۇقسايدى.
مينيستر مايرا ايسينانىڭ سۇراعىنا دا توسىلمادى. دەپۋتات حانىم «ۇبت وتكىزۋ الدىندا سەيفۋللين اتىنداعى اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتە مەكتەپ بىتىرۋشىلەردى، اسىرەسە، قىز بالالاردى قولايسىز تەكسەرۋ فاكتىلەرى» تۋرالى سۇراعان. كەيبىر اتا-انالار وسى تەستىلەۋ تاپسىرۋ قوسىنىندا قىز بالالاردى شەشىندىرۋ، كوكىرەكشەسىنىڭ استىنا ءۇڭىلۋ سىندى وقيعالار بولعاندىعىن ايتقان ەكەن. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ باسشىسى دەرەكتەردى مويىندادى.
- بۇل ەندى اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءبىرىنشى بەتىندە شىققان ماسەلەلەر، - دەدى ول. - قازاقتا جاقسى ماقال بار: «ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى» دەگەن. بۇل - اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتە بولعان بىرەگەي جاعداي، ءۇش-ءتورت بالانى قاراۋدى سارىارقا اۋدانىنىڭ ىشكى ىستەر قىزمەتكەرلەرى «شاش ال دەسە، باس ال» جاعدايعا اينالدىرعان. 150-دەي ورتالىقتا تەستىلەۋ ءوتتى، باسقالارىندا مۇنداي جاعداي بولعان ەمەس.
باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءوز ۆەدومستۆوسىن­داعى بۇعان جول بەرگەندەر ەندىگى جازالانعاندىعىن حابارلادى: «بۇل كەلەڭسىزدىككە وراي مەنىڭ ورىنباسارىمنان باستاپ، كوميتەت توراعاسى يرساليەۆ، تاعى باسقا ازاماتتاردىڭ بارىنە سوگىس جاريالاندى. سول ۇبت تاپسىرۋ پۋنكتىنىڭ باسشىسى جۇمىسىنان بوساتىلدى. سودان كەيىن مەن ءوز كوللەگاما، ىشكى ىستەر مينيسترىنە «وسىنداي جاعداي بولدى، سىزدەر دە قاراڭىزدار!» دەپ حات جازىپ جىبەردىم»
ايتكەنمەن ءمينيستردىڭ جۋرناليستەرگە وكپەسى «قارا قازانداي» كورىنەدى: «بۇل جاعدايدى مىنا اقپارات قۇرالدارى ءىلىپ الىپ، جالپى قوعامدا: «قازاقستان بالالارىنىڭ ءبارىن تىمىسكىلەپ جاتىر!» دەگەن تولقۋ تۋعىزدى. بۇل وتە دۇرىس وي ەمەس! بۇل ءبىر كەز بولعان نارسە. ونى تۇزەتتىك. ونى ايتا بەرگەن دۇرىس بولمايدى» دەپ رەنجىدى مينيستر.

باقىتجان تۇرسىنۇلى بيىل 117 مىڭ بالا ۇبت-عا قاتىسقاندىعىن، 70,9 پايىزى ورتاشا بالل جيناعانىن حابارلادى. بۇل بىلتىرعىعا قاراعاندا، 16 پايىزعا تومەن. «ونىڭ سەبەبىن سۇراساڭىز، بيىل ۇيىمداستىرۋ جۇمىسى وتە جاقسى ءجۇردى. ەكىنشىدەن، ءبىز جىلدا تەستىلىك تاپسىرمالاردى 30 پايىزعا اۋىستىرىپ، جاڭارتىپ وتىرۋىمىز كەرەك. وكىنىشكە قاراي، بۇل بۇعان دەيىن جاسالمادى. سوندىقتان بيىل وقۋشىلار وزدەرىنىڭ «قالتاسىندا» جوق سۇراقتاردىڭ پايدا بولعانىنا قاتتى تاڭعالدى! بىراق بارلىق سۇراقتار - مەملەكەتتىك ستاندارتتار اياسىندا» دەدى بعم باسشىسى.
مينيستر مىرزا بيىلعى ۇبت-نىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق دەڭگەيى وتە جوعارى بولعانىن شەگەلەۋمەن بىرگە، بۇعان دەيىنگى ۇبت-لاردا «حالتۋرا» بولعاندىعىن بىلدىرە كەتتى: «مەن سىزدەرگە بىرنەشە مىسال كەلتىرەيىن. ماسەلەن، دارىندى بالالار مەكتەبى، فيزيكالىق-ماتەماتيكالىق مەكتەپ بار. الماتى وسى كورسەتكىش بويىنشا ۇنەمى سوڭعى دەرلىك ورىندا. ال ۇبت-نى 450 ادام عانا تاپسىرعان شال­عايداعى ەلدى مەكەندە ورتاشا بالل 100, ناقتى ايت­ساق، 97 بولعان! سوندا بىزدە اۋىلدىق جەردە بارلىق پاندەردى ءتورت پەن بەسكە بىلەتىن بولىپ شىعادى عوي؟!» دەي كەلە، ول بيىل «ءبارى اشىق، ۇيىمداستى­رىلعان تۇردە» وتكەندىگىن، ءارى ۇبت-2012 ناتيجەلەرى «وقۋشىلاردى وقىتۋ ءتاسىل­دەرىن قايتا قاراۋعا نەگىز بەرەتىندىگىن» ايتتى.
«التىن بەلگىدەن» ۇمىتكەرلەردىڭ قاتارى دا جىل ساناپ وسۋدە ەكەن. «بيىلعى جىلى 5 مىڭ 800 بولدى. «تابالدىرىقتىق» مەجەدەن 1 400-ءى ءوتتى. بۇل 20 پايىزدان ءسال استامى عانا» دەگەن ب.جۇماعۇلوۆ «ۇبت كورسەتكىشتەرى بار شىندىقتى ناقتى كورسەتتى» دەگەندى قايتالادى.
ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اتا-انالارعا دا رەنجۋلى: «مەن سىزدەرگە جەرگىلىكتى جەرلەردە قانشا جونسىزدىكتەر بولعانىن ايتپاي جۇرگەم، - دەدى ول، - ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا اتا-انالار، تۋىستارى اينەكتەردى سىندىرىپ تاستاعان، ساعات 12-دەن كەشكى 4-كە دەيىن ءوز بالالارىمەن بىرگە وتىرىپ، ۇبت تاپسىرمالارىن شەشكەن! مۇنداي جاعدايلار جىل سايىن قايتالانۋدا».
بعم باسشىسىن مۇعالىمدەردىڭ تىرلىگى دە اشىنتادى ەكەن: «جەرگىلىكتى مەكتەپتەردىڭ بارلىق مۇعالىمدەرى ءوز وقۋشىلارىنا جاردەمدەسەدى. بۇرىن ۇبت ناتيجەلەرى مەكتەپتىڭ، اۋدان مەن وبلىستىڭ رەيتينگىنە كىرەتىن. وتكەن جىلى ءساۋىر ايىندا ەل پرەزيدەنتى بۇل كورسەتكىشتى رەيتينگكە قوسۋعا تۇپكىلىكتى تۇردە تىيىم سالدى. سوعان قاراماستان، ءاربىر اۋدان مەن وبلىس كەز كەلگەن جولمەن بىتىرۋشىلەردى «تابالدىرىقتان» الىپ وتۋگە تىرىسادى» دەپ كەيىدى باقىتجان تۇرسىنۇلى.
- سىزدەر اگرارلىق ۋنيۆەرسيتەتتەگى جالعىز جاعدايدى ايتا بەرەسىزدەر، ال اتا-انالاردىڭ، اۋىل مۇعالىمدەرىنىڭ زاڭ بۇزۋىنىڭ الگىندەي ونداعان-جۇزدەگەن جاعدايلارى اۋدانداردا بولدى. بۇل باقىلاۋسىز ءجۇردى، اسىرەسە، قىزىلوردا، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارىندا. وتكەن جىلى اتا-انالار كوشەگە شىعىپ، «ماسكەۋ - الماتى» باعىتىنداعى پويىزدىڭ جولىن جاۋىپ تاستاعان: تەمىر جولعا جاتىپ العان! بۇل - ناعىز بەتىمەن جىبەرۋشىلىك! وتكەن جىلى وسىنىسى ءۇشىن ءتورت ادام ءارتۇرلى تۇرمەلىك جازالارعا كەسىلدى» دەدى ب.جۇماعۇلوۆ.
دەپۋتاتتار كوللەدج تۇلەكتەرىن دە تەستىلەۋ تاپسىرۋعا مىندەتتەۋدىڭ دۇرىستىعىنا كۇمان كەلتىرگەن. بىراق بۇعان جاۋاپ رەتىندە بعم باسشىسى قازاقستاندىق كوللەدجەردىڭ نارىقتى ساپاسىن ماماندارمەن تولتىرىپ جاتقاندىعىن ايتىپ، شورت كەستى. «ول ول ما، كوللەدجدەرگە ەڭ جاقسى بالالار بارا بەرمەيدى!» دەدى مينيستر.

باقىتجان جۇماعۇلوۆ بۇل شۋلاردىڭ ارتىندا ۇلكەن لوببي تۇرعاندىعىنا سەنىمدى: «بۇلاردىڭ ارتىندا وراسان زور قارجى تۇر، مەن سىزدەرگە ايتايىن. مەنىڭ وپپونەنتتەرىم - نەگىزىنەن، جاقسى قاراجاتى بار ادامدار! ءبىز ەڭ كەم دەگەندە 21-22 ميلليارد تەڭگە مۇددەگە ءتيىپ كەتتىك. بۇلار - جەكە مەنشىك كوللەدجدەرى بار، ءوزىنىڭ جەكە ۋنيۆەرسيتەتىن اشىپ العان تۇلعالار!» دەپ مالىمدەگەن باقىتجان جۇماعۇلوۆ بۇل باعىتتاعى جۇمىستى، كوللەدجدەردىڭ ساپاسىز مامان قاپتاتۋىمەن كۇرەستى ورىستەتە بەرەتىندىگىن ەسكەرتتى.
ەلدوس سەنباي

"ايقىن" گازەتى