باقانىمنان ايىرىلدىم!

قىساستىقپەن كۇن كەشكەن كوشتە دە، ەرەگەسكەنمەن وشتە دە سەنىمدى سەرىگىم ەدى. باقانىم باردا باعىتىم بەكەم، تۋ ارقام تۇتاس ەدى. باقانىمنان ايىرىلعان سوڭ، اسپان استى ايدالادا اڭىراپ قالعان، قياندا قاڭعىرىپ قالعان كۇيدىڭ كەبىندەگى سەندەلىستى ەندى سەزىنگەن سياقتىمىن...

قانشاما جىل رەداكتسيانىڭ شاڭىراعىنا تىرەۋ بولعان قوس اشا قارا باقان قاپىدا سىندى. اشاسىنىڭ ءبىر باسى بولاتتان قۇيىلعان، ەكىنشىسى اسىلدان جاسالعان ەسىلىم ەدى... قاق ورتاسىنان مورت وپىرىلدى! ەندى كۇلدىرەۋىشكە كۇش تۇسسە، كۇلدىرەگەن كيىزدەي كۇنىمىز نە بولار ەكەن؟!

***

شيرەك عاسىردا باقانمەن بىرگە قانشاما گازەت شىعاردىق: ءومىرى ۇزاقتاۋ بولعان ون ەكىسى ەستە. ءبىر-ەكى سانىنان سوڭ جابىلعانى ەسەپتە جوق. سول گازەتتەردىڭ بارلىعىنىڭ باسى-قاسىندا باقان بولدى. شاڭىراعىن تىرەدى، ۋىلجىعان ۋىقتارىنا ءال بەردى. «باقانسىز شاڭىراق كوتەرىلمەيدى» دەيتىن ەجەلگى كوشپەلى قازاقتىڭ ءسوزىن بۇگىنگى كۇنى تۇراقتى ماتەلگە اينالدىرعان بىزدەن باسقا بىرەۋ بار ما ەكەن؟

باقان ءتۇيدىرىپ كەتكەن تاعى ءبىر بۇرىنعى ءتامسىل وكسىك كەپتەلگەن تاماعىما تۇتىلىپ قالعانداي: «قارىنداستان ايىرىلعان جامان ەكەن، ەكى كوزگە مولدىرەپ جاس كەلەدى»...

***

ءيا، مەن جىلاپ ءجۇرمىن. باقانىمدى قارا جەردىڭ قوينىنا ماپەلەپ قويعان كۇنى ەڭكىلدەپ جىلاعام. ءالى جىلاپ ءجۇرمىن. اناۋ ءبىر جىلدارى شەشەم 58-ىندە كەتكەندە، وسىلاي جىلاعام. ودان كەيىن ەگىلگەنىم ەسىمدە جوق: 59-ىندا كەتكەن باقانتايىمنىڭ قازاسى شەشەمنەن كەم بولمادى...

كەشە تاعى دا جىلادىم. رەداكتسياعا كەلسەم، اياداي ەكى بولمە اڭىراپ تۇر. تۋراسى – قاڭىراپ تۇر. سۇپ-سۋىق! ادام بالاسى باس سۇقپاعان مولاداي.

باقانىم قالانى جاياۋ ارالاپ ءجۇرىپ، ەڭ ارزانىن «سۆەتوفور» بازارىنان تاپتىم دەپ، ارباڭ-گۇربىڭ الىپ كەلگەن قارا شاۋگىمى ادەتتە سارق-سارق قايناپ تۇرۋشى ەدى: ەندى باسىن بۇتىنا تىعىپ جاتقان قارا مىسىقتاي مەلشيىپ تۇر. بۇرىشتاعى «قىرىق جىلعى» ستولىندا وقىرماننىڭ اشىلماعان حاتتارى ءۇيىلىپ جاتىر. حات يەلەرى باقاننىڭ كىم ەكەنىن، ومىردەن كىم كەتكەنىن بىلەر مە ەكەن؟!

كوپتەن كىسىنىڭ قولىن كورمەگەن كومپيۋتەرىن شاڭ باسىپتى. ەندى وعان وتىرار وعىلاندى قايدان تابام؟ كىم ماعان باقان بولا الادى؟

قارا تەرىن سۇرتەتىن سارجاعال ورامالى ورىندىعىنىڭ ارقالىعىندا ءىلۋلى تۇر ەكەن: ءبىر شەتىن جاس جۋعان بەتىمە باستىم... باقىتتىڭ ءيىسى سەزىلدى... «باقىتسىز قالعان وسىلاي ءىلۋلى تۇرسىن، تەرىمدى ءسۇرتىپ جۇرەرمىن...» دەدىم ءوز ىشىمنەن.

وتكەن اپتادان قالعان ىدىس-اياقتى جۋىپ ءجۇرىپ: «ەرەكە، ەندى جىلاماي كور...» دەدىم ءوز-وزىمە تاعى دا ىشتەي. پلاستيك پاكەتتە كوگەرىپ كەتكەن جارتى باتەردى ۇساتىپ، باقىتتىڭ تەرەزەسىن تورۋىلدايتىن كوگەرشىندەرگە قوقىمىن كولبەي شاشتىم. باقان سويتەتىن. بۇل بەيكۇنا ماقۇلىقتار ماقۇرىم شىعار: كىمنىڭ قولىنان قوقىم شاشىلعانىندا شاتاعى بار ما؟ بىراق بۇرىندارى رەداكتسيادا كوگەرگەن نان قالمايتىن: كيەسى ۇرادى دەپ، دارىدەن باستاپ، داكەگە دەيىن جۇرەتىن سومكەسىنە سالىپ اكەتۋشى ەدى...

***

بۇگىن استىڭعى قاباتتاعى اسحانادان جىلىمشى كوجەنى جاپادان-جالعىز سوراپتاپ وتىرىپ، تاعى دا كوڭىلىم بوسادى. قاسىعىما دەيىن ءسۇرتىپ بەرەتىن. «تۇكىرىكتەپ ءسۇرتتىم...» دەيتىن ءازىلى ەسىمە ءتۇسىپ، وكسىكتىڭ اراسىندا ەزۋ تارتتىم.

ەكەۋىمىز جۇمىستا جەر قوپارارداي بوپ ءجۇرۋشى ەدىك – جالعىز قالىپپىن. كەنجەتاي بەت قاتتاۋعا سەيسەنبى اۋعاندا، قوناعا كەلەدى. وعان: «ءاي، ماڭقا، ءۇي-ءىشىڭ امان با؟!» دەيتىن اپاسى الدىنان شىقپايدى ەندى...

ازامات ءتيىستى تاپسىرمانى ءتۇرتىپ الىپ، جالاقىسى بىزدەن ءتاۋىر جەردەگى ەكىنشى جۇمىسىنا كەتكەن. كەنجە ەكەۋىنە ويتپەسكە امال جوق – گازەتتەن تۇسەتىن جارىماس جالاقىعا بالا-شاعا اسىراۋ مۇمكىن ەمەستىڭ مۇقتاجى مەڭدەگەن... «ايسۇلۋعا سالەم ايت!» دەپ، قاتىن-بالاسىن تۇگەندەپ جۇرەتىن ازاماتتىڭ جۇمىستاعى جاناشىرى جوق ەندى...

قورباڭداپ كەلىپ، گازەتتىڭ ەسەبىن، جيىرما-وتىز مىڭنان اسپايتىن اقشاسىن بەرىپ كەتەتىن ەرىك باۋىرى اپكەسىن الەك بوپ ىزدەسە – تاپپايدى... «باقىت اپايدىڭ جەتىسىنە سويىلاتىن قويعا زاكاز بەردىم...» دەگەن ءسوزى داتكە قۋات قانا...

سارسەنبىنىڭ ساسكەسىندە بەت وقۋعا كەلەتىن ايمان قۇربىسى بۇگىن ەسىكتى جىلاپ اشارىن سەزىپ وتىرمىن... سوڭعى جىلدارى ءبىر-بىرىنە باۋىر باسقان قوس قۇربى ەدى – سىڭارىنان ايىرىلعان ايماندى باسۋ ءسوز ساباسىنا تۇسىرە الار ما ەكەن؟

ەكى اي اۋىرىپ جاتقاندا، ايتەۋىر ءبىر كەلەدى عوي دەگەن سەنىم باقىتتىڭ جوعىن سەزدىرمەيتىن. جىپسىگەن ءجۇزى جادىراپ، انە-مىنە كىرىپ كەلەردەي ەدى... ەندى باقان بولمايدى... سەنە المايمىن... ەشقاشان كەلمەيتىن بولدى. ءوزىم كومىپ كەتكەن كەڭسايدىڭ تويىمسىز توپىراعىن ءتۇرىپ تاستاپ، قويناۋىنان قايتىپ كەلگەن ەشكىم جوق...

***

باقىت تۋراشىل تۋعان تۇلعا. اناۋ-مىناۋ جالتاقويدى ءبىر سوزىمەن جالپ ەتكىزەر مىنەزدى ەدى. بىردە ءبىر اعامىز گازەتكە سۇحبات بەرەتىن بولدى. بولدى دەيمىن-اۋ، بەرمەسىنە باقىت بولدىرمادى. سونىڭ الدىندا بيلىكتەن تەپەرىش كوردىم دەپ، ءوزى كەلگەن جاققا رەنىشىن ءسوز اراسىندا سەزدىرىپ جۇرگەن. باقان سول اعاسىن شاقىرىپ الدى. شايىن قۇيىپ بەردى، رەداكتسيانىڭ جۇگىرمەكتەرىنەن تىققان-مىققان ءتاتتى-ءماتتىسىن الدىنا قويدى. سۇحبات باستالدى. كورشى بولمەنىڭ اشىق ەسىگىنەن اڭدىپ وتىرمىن: نازارباەۆتىڭ اتى اتالعان باقىتگۇلدىڭ سۇراعىنان اناۋىڭ الاي قاشادى، بۇلاي بۇلتارادى. بيلىكتى جالپىلاما جاداعاي قامشىلاپ وتپەك نيەتى بار. ال «دات» پەن باقانعا بىلش ەتكىزگەن باتىل ءسوز كەرەك.

ءبىر كەزدە باقىتتىڭ شىدامى تاۋسىلدى-اۋ دەيمىن: «ەي، اعا، جاۋاپتى ىرباڭداتپاي تۋرا ايتپايمىسىز، ايتپەسە بيلىگىڭە قايتپايمىسىز!» – دەپ سالدى.

اناۋ ساسىپ قالدى. «توڭىرەگىن توپەسەك، نۇرەكەڭ ەشقايدا قاشا المايدى؟!» دەپ، تاعى سول ىرباڭىنا سالا باستاپ ەدى: «ءاي، اعا، 20 جىل بولدى ءسىز سياقتىلار توڭىرەگىن شيىرلاعانعا! ءسىزدىڭ نەمەرەڭىز دە نۇرەكەڭنىڭ نوقتاسىن كيدى، ەندى نەنى كۇتىپ ءجۇرسىز؟!» – دەپ، سۇحباتتى كىلت ءۇزدى. اناۋ اعاسى ءۇن-ءتۇنسىز شىعىپ كەتتى. بىراق سول سۇحباتتىڭ گازەتكە شىققان ۇلگىسىندە نۇرسۇلتاننىڭ نۇسقاسى ءسوز استارىنان سەزىلگەنىنە رازى بولعان اعاسى ەرتەڭگىسىن باقىتقا العىسىن ايتىپ كەتتى...

***

كەڭسايدىڭ توبەسىندە دە، كەيىننەن جانازا استا دا الدەنەشە رەت ايتىلعان ءسوز: «باقىتگۇل ولگەن جوق...» دەگەن بولدى. كوڭىل جۇباتۋعا جاقسى ءسوز. ءيا، 23 جىلدا الدەنەشە ءۇزىلىپ شىققان 960 ءنومىردىڭ ارقايسىسىندا تاسقا باسىلعان اتى قالدى. ەندى ەشكىمگە كەرەكسىز مەدال-ماراپاتى ۇيىندە ءۇيىلىپ جاتىر.

مەن سوتتالىپ، بەس جىلعا گازەت ىسىمەن اينالىسۋعا تىيىم سالىنعاندا، ءتىپتى كوررەكتور بولۋعا دا قاقىم قالماعاندا: «ەر-اعا، رەداكتوردىڭ اتىنا مەنى جاز، زاتى «دات» بوپ قالسا – بولعانى دا...» دەپ، ءتۇبىرى «جاۋ» سوزىنەن شىعاتىن جاۋاپكەرشىلىكتى موينىنا الدى. جاۋدىڭ كىم ەكەنى ءمالىم – ءبىزدى كۇنى-ءتۇنى اڭدىعان اقوردانىڭ بيلىگى. 2006 جىلعى «تاسجارعاننان» باستاپ باس رەداكتور بولدى. ون بەس جىلعى ول جازۋ ارحيۆتە شاڭ باسىپ جاتقان گازەتتەردە ساقتاۋلى.

بىراق اكە مەن شەشەدەن شاقا شاعىندا ايىرىلىپ، اپكەسىنىڭ باۋىرىندا وسكەن، ارتىندا قالعان جالعىز شىڭعىسىن «اپاڭ ءتىرى» دەپ قالاي سەندىرەسىڭ؟ اقيقاتتى قايتىپ الدايسىڭ؟ ۋنيۆەردەگى وقۋىنا كەتەتىن بالاسىنا ۇيقىسىنان ەرتە تۇرىپ، بوتقاسىن كىم ءپىسىرىپ بەرەدى؟ ونىڭ ماڭدايىنان سىيپاپ: «اعامنان قالعان تۇياعىم-اۋ!» دەپ، كىم قۇشىرلانا قۇشاقتايدى؟

***

كولدەنەڭ كىسىگە كورسەتپەي كوز جاسقا ءالى دە الدەنەشە ەرىك بەرەتىن شىعارمىن. ماعان ەندى كىم باقان بولادى؟ ۇجىمنىڭ شاڭىراعىنا باقانداي قارا باقان تابىلماس...

بىلمەسكە باقان كىم ەدى؟

ادامي وجدانى وزىقتىڭ ورىنى ولقى بوپ قالادى. قاشان دا سولاي بولعان. باقيلىق باقىتىم ماعان وسىنى تاعى ءبىر دالەلدەپ كەتتى.

البەتتە، ورىنداۋشى تابىلار، جۇمىسشى جالقى بولمايدى. بىراق مەن ءۇشىن باقان سىڭار تۋعان سۇڭعىلا. ەركەگى ەز بوپ كەتكەن دۇنيەدە ايەل باسىمەن ەردىڭ ەسەسىن ەتەگىمەن قىمتاپ قالعان ۇرعاشىلار بولعان. قابانبايدىڭ تۋ سىرتىندا گاۋھار ارۋ اتتانداپ، ارۋاقتارىن شاقىرىپ، جاۋعا شاپقان. باقان سول تۇرپاتتىڭ تۇلعاسى، سول گاۋھاردىڭ گوزال سىنىعى!

***

...ەرتەڭ گازەت شىققان سوڭ، «سۆەتوفورعا» بارايىن دەپ وتىرمىن: جۇمىستاعى ەلەكتر پەش كۇيىپ كەتىپتى، ءتىپتى قايتىپ جاسىرايىن، اجەتكە قاجەت قاعاز دا تاۋسىلعان ەكەن...

(جالعاسى بار)

ەرمۇرات باپي

قازاقستان جۋرناليستەر وداعى سىيلىعىنىڭ، قازاقستان پاتريوتتارى "الماس قىلىش" سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان جۋرناليستەر وداعى "التىن مەدالىنىڭ", سوروس قورىنىڭ جۋرناليستيكا سالاسىنداعى "باتىلدىعى مەن تاباندىلىعى ءۇشىن" سىيلىقتارىنىڭ يەگەرى، «دات» مەديا-جوباسىمەن شىعاتىن «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى باقىتگۇل ماكىمباي ومىردەن وزدى.

رەداكتسيا ۇجىمى قازاقستان تاۋەلسىز جۋرناليستيكاسىنداعى اتى التىن ارىپپەن جازىلاتىن سۇيىكتى رەداكتورىنىڭ مەزگىلسىز قايتىس بولۋىنا بايلانىستى، مارقۇمنىڭ تۋعان-تۋىستارىنا، «دات» گازەتتەر سەرياسىندا ءار جىلدارى قىزمەت ىستەگەن ارىپتەستەرى مەن قازاقستاندىق جۋرناليستەر قاۋىمىنا كوڭىل ايتادى.

قوش، باقان! باقۇل بول، باقىتگۇل!

*اردا ارۋدىڭ قازاسىنا قاتىستى ماتەريالدار گازەتتىڭ 2-4, 8-9 بەتىندە.

«DAT». 23.09.2021.

Abai.kz