بەيبىت قويشىباەۆ. جازۋشىلارعا ادىلەتتى شىعارماشىلىق وداق قاجەت
Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ «جازۋشىلارعا ادىلەتتى شىعارماشىلىق وداق قاجەت» دەگەن تاقىرىپتاعى جازۋشىلار وداعى مەن قالامگەرلەردىڭ شىعارماشىلىق ۇيىنە قاتىستى جازىلعان ماقالاسىن بەرە وتىرىپ، ماقالادا ايتىلعان ماسەلەلەرگە بايلانىستى قارسى تاراپتىڭ ايتارى بولسا، جاريالاۋعا قاشان دا دايىن ەكەنىن ەسكەرتەدى.
Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ دوكتريناسىنا سايكەس، پورتال قانداي دا ءبىر ماسەلەلەردە ەش قاي جاققا دا بۇيرەگى بۇرىپ، بۇرا تارتپايدى. سوندىقتان ارقاشاندا ءتۇرلى ماسەلەدە ءار تاراپتىڭ ءسوزىن بەرۋگە دايىن.
«اباي-اقپارات»
بۇل ماقالا «جاس الاش» گازەتى ءۇشىن (رەداكتسيانىڭ تاپسىرماسىمەن!) جازىلعان ەدى، بىراق، وكىنىشكە قاراي، گازەت بەتىنەن ازىرگە وعان ورىن بولىنەر ەمەس...
"جاس الاش" گازەتiنiڭ 26 ءساۋiر كۇنگi سانىنداعى «جازۋشىلار قۇرىلتايى جارعىعا سايكەس وتەدi» دەگەن جاۋاپ-ماقالادا 16 جىل بويى «تاقتا» وتىرعان توپ «قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سەكرەتارياتى» دەگەن اتپەن: «بiر كەزدەرi «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تiستەگەننiڭ اۋزىندا» كەتە جازداعان ۇيىم عيماراتتارى قارا شاڭىراق قاراۋىنا قايتارىلدى»، - دەپ، جىلدان جىلعا ۇزبەي ايتىپ كەلە جاتقان وتىرىگىن (جاساندى سىلتاۋىن) تاعى قايتالاپتى.
Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى جازۋشى بەيبىت قويشىباەۆتىڭ «جازۋشىلارعا ادىلەتتى شىعارماشىلىق وداق قاجەت» دەگەن تاقىرىپتاعى جازۋشىلار وداعى مەن قالامگەرلەردىڭ شىعارماشىلىق ۇيىنە قاتىستى جازىلعان ماقالاسىن بەرە وتىرىپ، ماقالادا ايتىلعان ماسەلەلەرگە بايلانىستى قارسى تاراپتىڭ ايتارى بولسا، جاريالاۋعا قاشان دا دايىن ەكەنىن ەسكەرتەدى.
Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ دوكتريناسىنا سايكەس، پورتال قانداي دا ءبىر ماسەلەلەردە ەش قاي جاققا دا بۇيرەگى بۇرىپ، بۇرا تارتپايدى. سوندىقتان ارقاشاندا ءتۇرلى ماسەلەدە ءار تاراپتىڭ ءسوزىن بەرۋگە دايىن.
«اباي-اقپارات»
بۇل ماقالا «جاس الاش» گازەتى ءۇشىن (رەداكتسيانىڭ تاپسىرماسىمەن!) جازىلعان ەدى، بىراق، وكىنىشكە قاراي، گازەت بەتىنەن ازىرگە وعان ورىن بولىنەر ەمەس...
"جاس الاش" گازەتiنiڭ 26 ءساۋiر كۇنگi سانىنداعى «جازۋشىلار قۇرىلتايى جارعىعا سايكەس وتەدi» دەگەن جاۋاپ-ماقالادا 16 جىل بويى «تاقتا» وتىرعان توپ «قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سەكرەتارياتى» دەگەن اتپەن: «بiر كەزدەرi «ۇستاعاننىڭ قولىندا، تiستەگەننiڭ اۋزىندا» كەتە جازداعان ۇيىم عيماراتتارى قارا شاڭىراق قاراۋىنا قايتارىلدى»، - دەپ، جىلدان جىلعا ۇزبەي ايتىپ كەلە جاتقان وتىرىگىن (جاساندى سىلتاۋىن) تاعى قايتالاپتى.
قاجەتتى شەگىنىس. 2010 جىلعى 22 قىركۇيەكتە ادەبي باسىلىمداردىڭ 75 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەيتويلىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. وعان جازۋشىلاردان گورى ادەبيەتسۇيەر قاۋىم، ستۋدەنتتەر كوبىرەك قاتىسقان. سول جيىندا قالامگەرلەردىڭ «دۇنيە-مۇلكىنە باس-كوز بولىپ وتىراتىن قۇرمەتتى توراعا» قاجەت ەكەندىگى ءسوز بولىپ، الدەقانداي شەشىم قابىلدانعانى جايىندا ەستىلگەن. ارتىنشا باسپاسوزدە نارازىلىق بىلدىرىلە باستادى. سوعان بايلانىستى، الگى مەرەكەلىك كونفەرەنتسيادان ايدان استام ۋاقىت وتكەندە، ءدال ايتقاندا 2010 جىلعى 29 قازاندا «قازاق ادەبيەتى» گازەتى جازۋشىلار ۇيىمى باسشىسىنىڭ كىرىسپە ماقالاسى مەن كونفەرەنتسيانىڭ ەسەبىن بەردى. سودان بىلگەنىمىز، ۇيىم باسشىسى: «كەشەگى ءبولىنىپ، تالاۋعا تۇسكەن دۇنيە ءبىز كەلگەندە «گوسكوميمۋششەستۆو» دەگەن مەكەمەنىڭ قاۋلىسىمەن قايدا، كىمگە بەرىلىپ كەتكەنىن قالاي ۇمىتا قويدىڭىزدار؟ «جازۋشىلار وداعى شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك. ال «ليتفوند» شارۋاشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك» دەگەن «پىشاق ءجۇزى» ءبولىسىنىڭ اقىرى ۇيىم باسىنا قانداي قاتەر ءتوندىرىپ، داۋدىڭ سوڭى ءۇش جارىم جىلدىق سوتقا تىرەلگەنىن نەگە ۇمىتۋىمىز كەرەك. ...شىعارماشىلىق بيلىك دەگەن نە؟ شىعارماشىلىق بيلىكتى قاراپ وتىرسام، جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسىندا مىنا قاعاز بەن قالامنان وزگە ەشتەڭە قالماعان. قالعانىنىڭ ءبارىن «ليتفوند» الىپ قويعان. «ليتفوند» ءوز كەزەگىندە جەكە-دارا قوعامدىق ۇيىم بولىپ، ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسىن شىعارتىپ، مەنشىكتىڭ ءبارىن تولىق ءوزىنىڭ يەلىگىنە الىپ قويعان. سولاردىڭ ءبارىن قايتارۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەتتى»، - دەپ قىنجىلعان ەكەن.
بايقاعان بولارسىزدار، بۇگىنگى باسشىلىق بيلىككە كەلگەندە «گوسكوميمۋششەستۆو» دەگەن مەكەمەنىڭ (ال ول - مەملەكەتتىك مەنشىكتى باسقاراتىن ۇكىمەتتىك قۇرىلىم!) قاۋلىسىمەن... «ليتفوند» (جازۋشىلاردىڭ «ادەبي قور» قوعامدىق بىرلەستىگى) ...مەنشىكتىڭ (ۇيىم باسشىسى ايتقان «ءبولىنىپ، تالاۋعا تۇسكەن دۇنيەنىڭ») ءبارىن تولىق ءوزىنىڭ يەلىگىنە الىپ قويعان»، «سولاردىڭ ءبارىن قايتارۋ ءۇشىن قانشاما ۋاقىت كەتتى»، «داۋدىڭ سوڭى ءۇش جارىم جىلدىق سوتقا تىرەلگەن». انىقتاي كەتەيىك: بۇل باسشىلىق ۇيىمدى باسقارۋعا 1996 جىلدىڭ جازىندا كەلدى، دەمەك، سودان باستاپ 3,5 جىلىن، ياعني 2000 جىلعا دەيىنگى ۋاقىتىن سوتتاسۋعا جۇمساعان...
تاعى دا قاجەتتى شەگىنىس. 1990 جىلى سسسر ادەبي قورىنىڭ پلەنۋمى ءوزىنىڭ قۇرامىنداعى رەسپۋبليكالىق بولىمشەلەردى شارۋاشىلىق ەسەپكە كوشىرۋ كەرەك دەپ شەشتى. سوعان سايكەس ءتيىستى ءبولۋ بالانسىن جاساپ، الماتىداعى شىعارماشىلىق ءۇيدى سسسر ادەبي قورى ءوزىنىڭ قازاق بولىمشەسىنىڭ مەنشىگىنە بەردى. شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ شارۋاشىلىق ەسەپپەن جۇمىس ىستەۋگە كىرىسۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزۋ ءۇشىن، سول جىل بويى ورتالىقتان بۇرىنعىسىنشا قارجىلاندىرىپ تۇردى. الايدا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ باسشىلارى و.سۇلەيمەنوۆ، س.مۇراتبەكوۆ، ءا.ءاشىموۆ، ق.تۇرسىنقۇلوۆ (بۇل كىسى وداق حاتشىسى رەتىندە سسسر ادەبي قورى قازاق بولىمشەسىنىڭ دە جۇمىسىنا جاۋاپ بەرەتىن), سسسر ادەبي قورى قازاق بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى س.ءجۇنىسوۆ شىعارماشىلىق ءۇيدى ءوزىن-ءوزى قارجىلاندىرۋ دارەجەسىنە جەتكىزۋ جايىن ويلاي قويمادى. سوندىقتان، ماسكەۋدەن ءتۇسىپ تۇرعان قارجى 1991 جىلى ءبىرجولا دوعارىلعاندا، شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ كۇللى تىرشىلىگىن بەتىمەن جىبەردى. جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتى دا سان قيلى جالعا الۋشىلارعا تولدى...
1991 جىلعى قىركۇيەكتەگى سەزدە تۇڭعىش رەت تىكەلەي داۋىس بەرۋ جولىمەن ءبىرىنشى حاتشى بولىپ ق.نايمانباەۆ سايلاندى. ول وداقتى قيىن احۋالدان قۇتقارۋ ءۇشىن، اكىمشىلىك جولمەن ءىرى وزگەرىستەر جاسادى: عيماراتتى جالعا الۋشىلاردىڭ بىرەۋىنە عانا توقتالىپ، باسقالارىن الاستادى. سوسىن وداق عيماراتىنىڭ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋگە ەڭ قولايلى بولىگىن (ادەبيەتشىلەر ءۇيىن) جانە تايمانوۆ كوشەسىندەگى شىعارماشىلىق ءۇيدى الگى كوممەرسانتتىڭ قاراۋىنا بەردى. 1991 جىلعى قازاندا وتكەن 1-پلەنۋمدا باسقارما حاتشىسى بولىپ ت.ابدىكوۆ پەن ب.قويشىباەۆ سايلاندى. دۇنيە-مۇلىكتى سول كوممەرتسيالىق مەكەمەگە 1991 جىلعى قازاندا ب.شاحانوۆ باستاعان (قۇرامىندا جاڭا حاتشى ب.قويشىباەۆ بار) كوميسسيا وتكىزدى. كوپ ۇزاماي، قالامگەرلەردىڭ ۇتىلعانى بەلگىلى بولدى، جازۋشىلاردىڭ نارازىلىعى كۇشەيدى. وداق، الايدا، كوممەرسانتتاردى مۇلىكتى قايتارۋعا كوندىرە المادى. بىراق سوتقا جۇگىنۋدەن قاشتى. سوندا، اقىرى، شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ زاڭدى قوجايىنى رەتىندە، ادەبي قور (باسقارما توراعاسى ب.قويشىباەۆ، ديرەكتور ن.تولەۋپوۆ) ءوز مۇددەسىن قۇقىقتىق جولمەن قورعاۋعا شىقتى...
ءبىر جارىم جىلداي ۋاقىتقا سوزىلعان سوتتاسۋ ناتيجەسىندە ادەبي قور جەڭىسكە جەتتى. شىعارماشىلىق ۇيدەن كوممەرسانتتاردى الاستايتىن ۋاقىت بەلگىلەندى. بىراق ونى جوعارعى اربيتراجدىق سوت بۇزدى. بۇل 1994 جىلدىڭ مامىرى ەدى. سودان كەيىن جوعارعى تورەلىك سوتتىڭ ارنايى بريگاداسى زاڭدى قاقپاقىلداۋمەن، قايتكەندە ادەبي قوردىڭ تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرماۋ جولىن قيىستىرۋمەن سەگىز اي بويى شۇعىلداندى. بۇل ىسكە جازۋشىلار اراسىنداعى استىرتىن ارەكەت-قيمىلدىڭ شەبەرلەرى دە اتسالىستى. سولاردىڭ تىكەلەي جاردەمىمەن كوممەرسانتتار باس پروكۋراتۋرا ارقىلى ادەبي قوردىڭ زاڭدى تۇلعالىق مارتەبەسىن جويۋعا تىرىستى. ادەبي قوردىڭ جارعىسىن تىركەگەن ادىلەت مينيسترلىگىنە 1994 جىلدىڭ جازىندا باس پروكۋراتۋرا نارازىلىق جولدادى. سوعان بايلانىستى ادەبي قور سول جىلدىڭ تامىزىندا توتەنشە سەزد شاقىردى، جارعىسىن زاڭناماعا سايكەستەندىرەتىن تولىقتىرۋلار مەن تۇزەتۋلەر جاساپ، قايتا تىركەۋدەن وتكىزدى.
جوعارعى سوت سۋدياسى ودان سوڭ دا ءىستى ساعىزشا سوزا قاراپ، اقىرى الدەبىر ىلىك تاپقانداي بولدى دا، ادەبي قوردىڭ تالاپ-ارىزىن قاناعاتتاندىرۋسىز قالدىردى. سوسىن ونى سوت شەشىمدەرىنىڭ زاڭدىلىعىن قاداعالايتىن القا بۇزدى. اقىرى، كوممەرسانتتار شىعارماشىلىق ۇيدەن 1995 جىلعى 14 ماۋسىمدا ماجبۇرلەۋ جولىمەن شىعارىپ جىبەرىلدى...
شىعارماشىلىق ءۇيدى قالامگەرلەردىڭ وزدەرى باسقارۋعا كىرىستى. جازۋشىلاردىڭ كاسىپكەرلىك قىزمەتكە دە بەيىمدەلۋىنە تولىق مۇمكىندىك جاساۋ ماقساتىندا ادەبي قور شارۋاشىلىق جۇرگىزۋشى ءىرى سۋبەكت دارەجەسىنە جەتۋگە ۇمتىلدى. كوزدەگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، جازۋشىلار وداعى مەن ادەبي قور اراسىندا 25.01.1995 ج. قىزمەتتەستىك تۋرالى كەلىسىمشارت جاسالدى. وندا جازۋشىلار وداعى شىعارماشىلىق، قوعامدىق-ساياسي ماسەلەلەرمەن، ال ادەبي قور ونىڭ قارجىلىق تىنىس-تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن شارۋاشىلىق ماسەلەلەرىمەن شۇعىلداناتىن بولىپ كەلىسىلدى. ۇكىمەتتىڭ ءتيىستى ۆەدومستۆوسىنىڭ شەشىمىمەن جازۋشىلار وداعىنىڭ عيماراتى 5.04.1996 ج. ادەبي قوردىڭ بالانسىنا بەرىلدى. سودان عيماراتتى سۇلىكشە سورعان كوممەرسانتتاردان ارىلۋ قاجەتتىگى كۇن تارتىبىنە شىقتى.
تاريحي قۇندى ەسكەرتكىشتەر قاتارىنداعى عيماراتتىڭ ۇلكەن بولىگىنە كوممەرسانتتاردىڭ قوجالىق ەتۋىن بۇرىس دەپ ساناعان قالالىق پروكۋراتۋرا مەملەكەت مۇددەسى تۇرعىسىنان سوتقا تالاپ-ارىز ءتۇسىردى. قالالىق سوت جازۋشىلار وداعى مەن كوممەرتسيالىق ۇيىم اراسىنداعى ادەبيەتشىلەر ءۇيى جايىندا جاسالعان كەلىسىمشارتتى زاڭسىز دەپ تاپتى. ەندى سوت شەشىمىنە سايكەس، كوممەرسانتتاردى ادەبيەتشىلەر ۇيىنەن ماجبۇرلەپ شىعارىپ جىبەرۋ عانا قالعان ەدى.
الايدا تاپ وسى كەزدە - 1996 جىلعى 29 ماۋسىمدا وداق بيلىگىنە كەلگەن جاڭا باسشىلىق (ن.ورازالين، ت.مەدەتبەكوۆ، ع.قۇلاحمەتوۆ، كەيىنىرەك ق.تۇرسىنقۇلوۆ) كوممەرسانتتاردى جوعارىدا ايتىلعان سوت شەشىمىنە سايكەس ادەبيەتشىلەر ءۇيى عيماراتىنان ماجبۇرلەپ شىعارىپ جىبەرۋدى قاجەت ەتپەدى. ءتىپتى، جازۋشىلار وداعى مەن ادەبي قور اراسىنداعى قىزمەتتەستىك تۋرالى كەلىسىمشارتتى دا ەلەڭ قىلمادى. جازۋشىلار مەنشىگىن قورعاۋ جولىندا باستان كەشىلگەن سوت مارافونى كەزىندە كوممەرسانتتارعا استىرتىن قولداۋ كورسەتىپ، ادەبي قوردى جويۋعا قۇپيا ارەكەتتەنگەن ازاماتتار ەندى مۇلدەم اشىق كەتتى. ۇزاماي سولاردىڭ اسىرە بەلسەندىلىگى ورتاق ىسكە وتە زالالدى ناتيجە بەردى: 1996 جىلعى 2 جەلتوقساندا جوعارى سوت سۋدياسى ادەبي قور جارعىسىنىڭ 1992 جىلى تىركەۋدەن، 1994 جىلى قايتا تىركەۋدەن ءوتۋىنىڭ دە كۇشى جويىلسىن دەگەن شەشىم شىعاردى. بۇل شەشىمدى جوعارى سوت القاسى 1996 جىلعى 26 جەلتوقساندا ءوز قاۋلىسىمەن بۇزعان بولاتىن، الايدا الگى سۋديا وزىنەن جوعارى تۇرعان القا قاۋلىسىن ەلەڭ قىلماي، 1997 جىلعى 10 قاڭتارداعى ۇيعارىمىمەن ادەبي قوردى مۇلدەم جويۋعا پارمەن بەردى. ال باستىقتارى ونى تۇزەۋدى ويىنا دا المادى. زاڭ مەن زاڭنامانى وسىنشا ورەسكەل بۇزۋشىلىقتى، سوتتاعى سىبايلاستىققا جول بەرۋشىلىكتى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆ «ءىستى ءادىل قارامايتىن سۋديالار نە ساۋاتسىز، نەمەسە وزدەرىنىڭ بەلگىلى ءبىر مۇددەلەرى بار» دەپ باعالاعان-دى، سونىڭ ءبىر مىسالى جوعارىدا ايتىلعان ءجايت ەكەنى انىق ەدى...
ءتۇيىن. جازۋشىلار وداعى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى ايلارىندا بيۋدجەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلمايتىن قوعامدىق ۇيىم رەتىندە قايتا قۇرىلعان. كەڭەس كەزىندە جاقسى ءومىر ءسۇرىپ، وكىمەتتىڭ الاقانىندا جۇرگەن، ماسىل ومىرگە داعدىلانىپ قالعان جازۋشىلاردىڭ بىرقاتارى بۇعان كوندىگە المادى. جاڭاشا تىرشىلىككە بەيىمدەلۋدىڭ ورنىنا، رەفورما جاساۋعا تىرىسقان ارەكەتتەردىڭ بارىنە قايتكەندە كەدەرگى كەلتىرۋمەن، ءتىپتى، قولدارىنان كەلگەنشە جوققا شىعارۋمەن اينالىستى. اقىرى، وسى كۇنگى باسشىلىق وزىنە دەيىن ىستەلگەن ءىستى كەرى تۇگەل كەتىرىپ، كەلەڭسىز كونتررەفورمانى «وتە ءساتتى» جۇزەگە اسىردى.
شاعىن تالداۋ. بىرەر سۇراق تۋادى. جازۋشىلار وداعىنىڭ 1996 جىلى سايلانعان جاڭا باسشىسى «ءۇش جارىم جىل» كىممەن سوتتاستى؟ جوعارىداعى ماتىنگە قاراعاندا، - ارينە، «ليتفوندپەن». الايدا ول «ليتفوندتى» 1997 جىلدىڭ قاڭتارىندا جوعارعى سوت سۋدياسىنىڭ شەشىمىمەن جويىپ جىبەرگەن ەدى عوي؟! وسى جەردە تاعى ءبىراز ساۋال تىلگە ورالادى: بۇل باستىق «ليتفوندتى» جويۋعا نەگە قۇشتار بولدى ەكەن؟ ەڭ باستىسى، «ليتفوندتىڭ» مۇشەلەرى دە، جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەلەرى دە كادىمگى قالامگەرلەردىڭ وزدەرى ەمەس پە ەدى! ەندەشە، جازۋشىلار وداعىنا جاڭا باسشى كەلگەندە، تاپ سول جازۋشىلاردىڭ ەكىنشى ۇيىمى (ادەبي قور) وعان قالايشا جاۋ بولىپ كورىندى؟ قازاقستان ادەبي قورىن جويعاننان كەيىن، حالىقارالىق ادەبي قورى باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولۋعا ونىڭ قالايشا ۇيالماي-قىزارماي ءداتى باردى؟! جاڭا باسشىنىڭ «شىعارماشىلىق بيلىك» دەگەندى وتە تار اۋقىمدا - مىندەتتى تۇردە مەنشىككە بيلىك جاساۋ دەپ ۇققانىنا نە دەيمىز؟ شىنداپ كەلگەندە، مەنشىككە مىندەتتى تۇردە بيلىك جاساۋدى قالاسا، ونداي تىلەگىن ادەبي قوردى ساقتاي وتىرىپ تا (1. سول ەكى ۇيىم اراسىنداعى قىزمەتتەستىك جونىندەگى كەلىسىمشارتتى باسشىلىققا الىپ; 2. ودان كەيىنگى قادام رەتىندە - ادەبي قور توراعالىعىن قوسا الىپ جۇرۋگە ءوزىن سايلاتىپ تا) جۇزەگە اسىرۋىنا بولار ەدى عوي؟ نەلىكتەن بۇلاي بولدى؟
بار پالە - جاڭا باسشىلىقتىڭ ادىلەتتىلىكتى، شىندىقتى، زاڭدىلىقتى سىيلاماۋىندا، ءبارىن كۇشپەن شەشەتىنىنە سەنگەندىگىندە. تاپ سولاي ەتكەندىگىنىڭ سالدارىنان ساۋ باسىنا ساقينا تىلەپ الدى. ويتكەنى، كوممەرسانتتاردان دۇنيە-مۇلىكتى قايتارىپ العان ادەبي قوردى (تالاپ-ارىز يەسى بولىپ تابىلاتىن قۋىنۋشى ادەبي قوردى) جويۋ - كوممەرسانتتار مەن جازۋشىلار وداعى اراسىنداعى بۇرىنعى بۇزىلعان كەلىسىمشارتتى قايتادان كۇشىنە كىرگىزدى. سوندىقتان دا وداق الدەقاشان بىتكەن ءىستى قايتا قوزداتۋعا ءماجبۇر بولدى. جاڭا باسشى كوممەرسانتتارمەن جاڭا كەلىسىمشارت جاسادى. سوعان قاراماستان، ول ءوزىنىڭ قۇقىقتىق ساۋاتسىزدىعى مەن استامشىلىعىنان جىبەرگەن قاتەلىگى مەن كىناسىن بۇگىپ، بار ايىپتى وزىنەن بۇرىنعىلارعا جابا بەرۋدى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قولايلى كورۋدە. جانە بۇل تاراپتا ناتيجەسىز دە ەمەس، ويتكەنى قالامگەر-بۇقارا ينەرتتى، بەيتاراپ...
قورىتىندى. جاڭا باسشى مەن ونىڭ كومانداسى 1996 جىلى وداقتى باسقارۋعا كەلگەندە: 1) ادەبي قوردىڭ مەنشىگىندەگى شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ ديرەكتورى ا.مەكەباەۆ ونىڭ جۇمىسىن رىنوك تالاپتارىنا ساي جولعا قويۋ ارەكەتىن جاساپ جاتقان; 2) جازۋشىلار وداعى عيماراتىنىڭ ۇلكەن بولىگىن يەلەنىپ وتىرعان كوممەرسانتتاردى كەتىرۋ ءۇشىن ادەبي قور تاراپىنان مۇمكىن بولعان زاڭدىق شارالار جاسالعان بولاتىن: ا) عيمارات ادەبي قور بالانسىنا الىنعان (مۇنداي ارەكەت ارقىلى كوممەرسانتتاردىڭ جازۋشىلار وداعىنان قارجىلىق-مۇلىكتىك وتەم تالاپ ەتە المايتىنىن كورسەتۋ كوزدەلگەن-ءدى; ءا) عيماراتتى كوممەرسانتتاردىڭ پايدالانۋى جونىندەگى كەلىسىمشارت سوت شەشىمىمەن كۇشىن جويعان.
وكىنىشكە قاراي، جاسالعان ءىستى جالعاستىرۋدىڭ ورنىنا، جاڭا باسشى مەن ونىڭ كومانداسى 1996 جىلى بيلىككە كەلگەن بەتتە قۇقىقتىق تۇرعىدا ساۋاتسىز ارەكەتتەر جاسادى: 1) جازۋشىلار وداعى مەن ادەبي قور اراسىنداعى قىزمەتتەستىك تۋرالى 25.01.1995 ج. كەلىسىمشارتتى زاڭدى قۇجات دەپ سانامادى; 2) ءتۇرلى استىرتىن جانە اشىق بايلانىستارىن ىسكە قوسىپ، ادەبي قوردى زاڭدى تۇلعا رەتىندە جويدى; 3) قىزمەتىن جاماندى-جاقسىلى جولعا قويا باستاعان شىعارماشىلىق ءۇيدىڭ ديرەكتورى ا.مەكەباەۆتان قۇجاتتارىن سىپىرىپ الدى دا، عيماراتتى ءىس جۇزىندە جاۋىپ قويدى.
جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ادەبي قوردى زاڭدى تۇلعالىق مارتەبەسىنەن ايىرعاننان كەيىن، جازۋشىلار وداعى كوممەرسانتتارمەن بەتپە-بەت قالدى. ودان كەيىنگى ءجايتتى جاڭا باسشىنىڭ نامىسىن جىرتۋشى ءبىر ازامات 2010 جىلعى مەرەكەلىك كونفەرەنتسيادان كەيىن جازىلعان ماقالاسىندا: «...وداقتىڭ عيماراتىن، قولدى بولعان باسقا دا مۇلكىن قايتارام دەپ ورازاليندەر تابانىنان تاۋسىلىپ 6 جىل سوتتاسىپ، كىنالى توپتىڭ كەسىرىنەن سوت شىعىنىنا 4 ميلليونداي تەڭگە تولەپ (بۇل جازۋشى قاۋىمنىڭ اقشاسى عوي، ءالى دە سوتقا جۇگىنىپ، وداق باسشىلارى تىم ليبەرالدىق تانىتا بەرمەي، ايىپتىدان ءوندىرىپ الۋعا بولاتىن شىعار) 49 رەت سوتقا باردى»، - دەپ جازدى. بار پالەنى 1996 جىلعا دەيىنگى باسشىلىققا جاساندى تۇردە ءۇيىپ-توگۋمەن شۇعىلداندى. ءىس جۇزىندە سول كورسەتكەن شىعىندارى مەن ولاردىڭ ورنىن تولتىرۋ جونىندەگى ۇسىنىسى قۇقىقتىق ساۋاتىنىڭ كەمشىندىگى سالدارىنان «تابانىنان تاۋسىلىپ 6 جىل سوتتاسقان» بۇگىنگى «كونتررەۆوليۋتسيونەر» «ورازاليندەرگە» باعىتتالۋى ءتيىس ەكەنىن جاسىردى. ويتكەنى ونىسى قازىرگى باسشىلىقتى ابدەن قاناعاتتاندىراتىن ەدى.
1996 جىلعا دەيىنگى باسشىلىق قالامگەرلەر ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسىنا رەۆوليۋتسيالىق رەفورمالار جاساعان، ءسويتىپ، راس، قاتەلىكتەر دە جىبەرگەن. دەگەنمەن ءوز كەمشىلىكتەرىن قولدارىنان كەلگەنىنشە تۇزەتىپ كەتكەن بولاتىن. ال 1996 جىلدان بەرى بيلىكتەگىلەر - جاڭا باستىق پەن ونىڭ كومانداسى - ۇيىم جۇمىسىنا كەرى رەفورما، كونتررەۆوليۋتسيا جاساۋمەن اينالىستى. قۇقىقتىق تۇرعىدا بىلىمسىزدىكتەن جاساعان ارەكەتتەرى سالدارىنان «49 رەت سوتقا باردى»، «سوت شىعىنىنا 4 ميلليونداي تەڭگە تولەدى»، باسقا دا ەرسىلىكتەر ىستەدى، ەندەشە، قالامگەرلەر، الگى «وداق جاناشىرى» ايتقانداي «ليبەرالدىق تانىتا بەرمەي»، «جازۋشى قاۋىمنىڭ اقشاسىن» سول جوسىقسىز ارەكەتتەر جاساعان «ايىپتىدان ءوندىرىپ الۋ» جايىن ويلانعاندارى ءجون بولار ەدى.
جارعى حاقىندا. 1991 جىلعى سەزد جازۋشىلار وداعىنىڭ بولاشاق جارعىسىنىڭ نەگىزگى نوبايلارىن ء(بىرىنشى حاتشىنى بالامالى جولمەن سەزدە تىكەلەي داۋىس بەرۋ ارقىلى سايلاۋ، سەزدى بەس جىلدا ءبىر وتكىزۋ) بەلگىلەدى دە، تولىق ءماتىنىن قابىلداۋدى سەزدە سايلانعان باسقارماعا تاپسىردى. جارعى ءماتىنى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن، 1991 جىلعى جەلتوقساننىڭ ەكىنشى جارتىسىندا وتكەن باسقارما پلەنۋمىندا قابىلداندى. سوندا بەلگىلەنگەن ءتارتىپ 1996 جىلعى سەزدە جارعىعا تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ جولىمەن ەمەس، ورەسكەل تۇردە جاڭا جارعى قابىلداۋ ارقىلى بۇزىلدى. ءسويتىپ، جاڭا جارعى بويىنشا - سول سەزدە باسقارما مۇشەلەرى بولسىن دەپ مىنبەدەن وقىلعان تىزىمگە دەلەگاتتار اشىق داۋىس بەردى دە، ءبىرىنشى حاتشىنى باسقارمانىڭ جاسىرىن داۋىسپەن سايلاۋىنا قالدىرىپ، تاراپ كەتتى. سەزد ءتورت جىلدا ءبىر وتەدى دەپ بەلگىلەندى. الايدا جاڭا جارعىنىڭ تاپ وسى مەرزىمدىك شارتى ءبىر دە ءبىر ساقتالعان ەمەس. 2000 جىلى وتۋگە ءتيىس سەزد ەكى جىل اسىرىلىپ، تەك 2002 جىلى ارەڭ بولدى. ودان، 2006 جىلى كۇتىلگەن سەزد 2007 جىلى ءوتتى. سودان كەيىنگى ءتورت جىلدىق مەرزىم بىلتىر تۋعان، ياعني تاعى ءبىر جىل اسىپ كەتتى. الايدا، قىزىعى، «قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سەكرەتارياتى» «جاس الاشقا» 26 ساۋىردە: «ۇيىم جارعىسىنا سايكەس قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ سەزi (قۇرىلتايى) كەمiندە 5 جىلدا بiر رەت شاقىرىلادى»، - دەپتى. بۇل جارعى گازەت-جۋرنالداردىڭ «قۇرىلعانىنا 75 جىل تولۋىنا وراي وتكەن مەرەيتويلىق كونفەرەنتسيانىڭ كۇن تارتiبiندەگi ەكiنشi ماسەلە» بولىپ قارالعاندا «بەكىتىلگەن» ەكەن. كۇشتى ارتىمەن ديىرمەن تارتادى دەگەن وسى-اۋ. ءىسىڭ بۇرىس بولسا دا، قاعازىڭ دۇرىس بولسىن... ەرىكسىز قىنجىلىس بىلدىرۋگە تۋرا كەلەدى.
«قازاق ادەبيەتىندە» 29.10.2010 ج. بەرىلگەن ماتەريالدارعا قاراعاندا، اتالمىش كونفەرەنتسيا اۋقىمىندا وتكەن كۇدىكتى جيىندا (سەزدىڭ قۇقىعىنا جاتاتىن جارعىلىق ماسەلەنى قاراۋ جاريالى كۇن تارتىبىندە كوزدەلمەگەنمەن، جازۋشىلار وداعى باسىلىمدارىنىڭ يۋبيلەيلىك كونفەرەنتسياسىنا - وداق مۇشەلەرىنەن گورى ادەبي باسىلىمداردىڭ بىلايعى وقىرماندارى - ستۋدەنتتەر جانە وزگە جاناشىرلار كوبىرەك جينالعان جيىنعا قويىپ، ونى قۇددى ۇيىم جۇمىسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ارنايى شاقىرىلعان جازۋشىلار كونفەرەنتسياسى تارىزدەندىرىپ جالعاستىرعان كوزبوياۋشىلىق سول جينالىستىڭ مارتەبەسىنە بىردەن سەنبەستىك تۋعىزادى) «وداقتىڭ قۇرمەتتى توراعاسى» لاۋازىمى تاعايىندالعان. وسىناۋ «قۇرمەتتى توراعالىققا» قۇمارتۋشىلىقتىڭ استارى قاۋىمدا سول شاقتا كوپ ءسوز ەتىلدى. ونىڭ سەبەبى دە بار ەدى. باستىقتار ادەبي قوردى جويىپ، ونىڭ قاراماعىنداعى شىعارماشىلىق ءۇيدى ون شاقتى جىل بويى قاڭىراتقان دا، اقىرى، ۇكىمەتتىڭ كومەگىمەن جوندەۋدەن وتكىزگەن. بىراق، ونىڭ جۇمىس ىستەۋىن ۇيىمداستىرۋدى جازۋشىلارعا بەرمەدى. ودان گورى، عيماراتتى الدەبىرەۋلەرگە جالعا وتكىزۋدى قولايلى ءام ءتيىمدى كوردى. قانداي قۇجات جاسالدى - قۇپيا. بۇگىندە قالامگەرلەر شىعارماشىلىق مۇددەلەرىنە وراي وندا بارىپ تۇرا المايدى: ول شەتەلدىكتەردىڭ ءۇش جۇلدىزدى قوناقۇيى، اۋلا سالىپ قورشاپ العان، كۇزەتى بار. جانىنداعى باق ەگىلگەن اۋماقتىڭ كىمگە قىزمەت ەتىپ جاتقانى دا قۇپيا. انىعى - باستىقتارىمىز جازۋشىلار وداعى مۇشەلەرىنە بۇل جايىندا ەسەپ بەرمەدى، شارۋاشىلىق ماسەلەسىن بىردە-ءبىر رەت اشىق تالقىعا سالىپ كورگەن ەمەس. بىراق «شىعارماشىلىق بيلىك دەگەندى» - تەك قانا قۇپيا كوممەرتسيالىق جۇمىس دەپ بىلەتىنى كوزگە ۇرادى. سوندىقتان دا، الگى كۇدىكتى جيىندا سويلەگەندەردىڭ پىكىرىنە قاراعاندا - «ءوزى تىرنەكتەپ جيناعان»، بىراق قۇپيا استارلارى بار «دۇنيە-مۇلىكتى باقىلاپ تۇراتىن»، «ۆەتو قويۋعا حاقى بار» «قۇرمەتتى توراعا» لاۋازىمى وتە قاجەت بوپ تۇرعان بولىپ شىقتى.
شاماسى، (سەزد ەمەس، ارنايى شاقىرىلعان ۇيىمدىق كونفەرەنتسيا ەمەس) سول كۇماندى جيىن اتىنان ادىپتەلىپ، جارعىنىڭ ادەبيەت چينوۆنيكتەرى تاراپىنان استىرتىن تولىقتىرىلعان، تۇزەتىلگەن - تيىسىنشە، بەس جىلدىق مەرزىمدى دە ەنگىزە قويعان نۇسقاسى رەسمي تىركەۋدەن وتكىزىلگەن. ياعني، «قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسىنىڭ سەكرەتارياتى» دەپ اتالاتىن توپتىڭ جارعى ماسەلەسىن سەزدىڭ تالقىلاۋىنا سالماعان ارەكەتى بۇزىق بولعانمەن، جاساپ العان قۇجاتى - «تۇزىك». تىركەۋشى مەكەمەنىڭ ءتىلىن تابا بىلسەڭ - ءبارىن قالامگەر قاۋىمنىڭ سىرتىنان جاساي بەرۋگە بولادى، ويتكەنى قالىڭ جازۋشى - توبىر، توعىشار توپ... سوندىقتان دا وسىنداي ۇستانىمعا سەنىمدى وداق چينوۆنيكتەرى 26 ساۋىردەگى اتالمىش مالىمدەمەسىن جاساپ وتىر. ولار ەندى «ءارتۇرلi اقپارات قۇرالدارىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ اتىنا سىڭارجاق پiكiرلەر ايتىپ، قوعامدىق پiكiر ارقىلى الاۋىزدىق تۋدىرۋعا تىرىسىپ جۇرگەن»، «قالامگەرلەر قاۋىمىنىڭ تۇتاستىعىنا سىزات تۇسiرگiسi كەلەتiن» «ءتۇرلi پيعىلداردى» ەلەمەيدى. وندايلارمەن ارنايى پىكىرلەسىپ، بىتىمگە كەلۋگە دە تىرىسپايدى. يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى: ەرتەڭ اتقارىلىپ جاتقان «ۇلان-عايىر ىستەر ءتىزىمىن» جاريالايدى. ءسويتىپ، «قوعامدىق ۇيىمدى بولشەكتەمەكشىلەردىڭ» اۋزىنا «قۇم قۇيادى»...
بۇدان كەيىن قاي قالامگەر قانداي وي تۇيەدى؟ دەموكراتيانى پەردە ەتىپ، اسقان شەبەرلىكپەن ءوزارا كىرىگىپ-ۇيىسقان، سىبايلاستىقتىڭ قىر-سىرىن جەتە مەڭگەرگەن از عانا توپتىڭ وزدەرىن 16 جىلدان بەرى قولجاۋلىعىنا اينالدىرىپ كەلە جاتقانىن قالىڭ جازۋشى اعايىن قالاي پارىقتايدى؟ الدە وزدەرىن مۇنداي «ازاپقا» سالۋدى قاجەت ەتپەي مە؟ ادىلەتسىزدىكتىڭ دە ومىرشەڭ بولاتىنىنا تاڭىرقاپ قويا سالا ما؟ وتىرىك ورلەي بەرسىن، ەسەسىنە - ۇيىم «تۇتاستىعى» ساقتالادى... ال سىن ايتۋشىلار - «تۇتاستىققا سىزات تۇسiرگiسi كەلەتiندەر». شىنىمەن سولاي ما؟ قالىپتاستىرىلعان جاعدايعا كوندىگىپ جۇرە بەرەمىز بە؟ الدە شىن تۇتاستىقتىڭ شىنايى پىكىر الماسۋلاردا، ادىلەتتى شەشىمدەر قابىلداي بىلۋدە ەكەنىن ەستە ۇستاپ، ءوزىمىزدى ءوزىمىز وركەنيەتكە ساي تارتىپكە كەلتىرۋگە بىلەك سىبانا كىرىسەمىز بە؟!
مەنىڭشە، ادەبي تورەلەردىڭ ماسەلەنى اسىقشا ۇيىرە الۋى بۇدان بىلاي ءبىزدى الداي بەرمەۋگە ءتيىس. بىزگە ادىلەتتى شىعارماشىلىق وداق قاجەت. حالىققا رياسىز قىزمەت ەتەتىن جازۋشىلار وداعى كەرەك.
«اباي-اقپارات»
