ماسكەۋدە مىڭداعان حالىق رەسەي پرەزيدەنتi ۆ.پۋتيندi جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتسا دا، ونىڭ كورشiلەرگە ىقپالى كۇشتi. اسiرەسە، قازاقستانعا. كۇش جيناپ العان پۋتين قازاقستانعا دەگەنiن iستەتiپ وتىر. ەۋرازيالىق وداقتى جەلەۋ ەتiپ، بiرتە-بiرتە ءوز ەلiنiڭ شەكاراسىن كەڭەيتiپ كەلەدi. سوڭعى ۋاقىتتاردا تiپتi بەلسەندi. بiراق بiزدiڭ اڭگiمەنiڭ توركiنi وسى بولعانىمەن، القيسساسى باسقا.

ماسكەۋدە مىڭداعان حالىق رەسەي پرەزيدەنتi ۆ.پۋتيندi جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جاتسا دا، ونىڭ كورشiلەرگە ىقپالى كۇشتi. اسiرەسە، قازاقستانعا. كۇش جيناپ العان پۋتين قازاقستانعا دەگەنiن iستەتiپ وتىر. ەۋرازيالىق وداقتى جەلەۋ ەتiپ، بiرتە-بiرتە ءوز ەلiنiڭ شەكاراسىن كەڭەيتiپ كەلەدi. سوڭعى ۋاقىتتاردا تiپتi بەلسەندi. بiراق بiزدiڭ اڭگiمەنiڭ توركiنi وسى بولعانىمەن، القيسساسى باسقا.

جاقىندا قازاقستانداعى "ساياسي شەشiمدەر ينستيتۋتى" الەۋمەتتiك ساۋالناما جۇرگiزiپتi. ساۋالناماعا قازاقستاننىڭ 14 وبلىس ورتالىعىنداعى، الماتى جانە استاناداعى حالىقتىڭ 2 500-گە جۋىق تۇرعىنى قاتىس­قان. سويتسە، ولاردىڭ 61,2 پايىزى پۋتيننiڭ جۇرگiزiپ وتىرعان ساياساتىن قولدايدى ەكەن. 30,9 پايىزى - ەكiۇشتى جاۋاپ قاتسا، 6,8 پايىزى قارسىلىق بiلدiرگەن. پۋتيننiڭ ساياساتىنا ءتانتi بولعاندار ونىڭ ەلi ءۇشiن جاساپ جاتقان يگi iستەرiن باعالايتىنىن ايتىپتى. ارينە، پۋتين بiز سياقتى حالىقتاردى ءوز ەلiنiڭ مۇددەسi ءۇشiن پايدالانىپ، پايداسىن حالقىنىڭ يگi­لiگiنە جاراتىپ جاتىر. بiراق ماسەلە مۇندا ەمەس. بار ماسەلە بۇل ساۋالنامانىڭ نە ءۇشiن، قانداي ماقساتپەن جۇرگiزiلگەنiندە. نەگە باسقانىڭ ساياساتى تۋرالى ەمەس، پۋتيننiڭ ساياساتى تۋرالى ساۋالناما جۇرگiزiلگەن؟ نە ءۇشiن ول كارiموۆ نەمەسە وباما، نە باسقا ەمەس؟ جانە بۇل مالiمەت پۋتيننiڭ قازاقستانعا ساپارىنان كەيiن بiردەن پايدا بولدى. بۇل ۇلكەن كۇمان تۋدىرادى. بiز وسى ينستيتۋتتىڭ قىزمەتكەرiنە حابارلاستىق. ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل ارادا ساياسي ماسەلە جوق. ول ينستيتۋتتىڭ ارقاشان حالىقتىڭ الەۋمەتiك جاعدايى بويىنشا ساۋالناما جۇرگiزiپ وتىراتىندىعىن ايتادى. بiراق بiز وسىنداي الەۋمەتتiك جاعداي تۋرالى ساۋالناما مەن پۋتيننiڭ ساياساتى تۋرالى ساۋالنامانىڭ ەكەۋi ەكiتۇرلi ماسەلە ەكەنiن ەسكەرتكەنiمiزدە ول پۋتيننiڭ قايتا پرەزيدەنت بولۋىنىڭ 100 كۇن تولعانىنا وراي جاسالعانىن ايتتى. بۇدان نەنi بايقاۋعا بولادى؟ پۋتيننiڭ قازاقستان ءۇشiن ىقپالدى، باستى ادامداردىڭ بiرi ەكەنiن. ونى قولداۋ­شى، اسپەتتەۋشiلەردiڭ ەلiمiزدە جەتiپ-ارتىلاتىنىن بايقايمىز. وسى ماسەلە توڭiرەگiندە بiز بiرقاتار ازاماتتاردىڭ پiكiرiن بiلگەن ەدiك. ساياساتتانۋشى ءازiمباي عالي بىلاي دەيدi: "قازiر پۋتينگە ۇلكەن جەڭiس كەرەك. ويتكەنi پۋتيننiڭ ىقپالى ءوز ەلiنiڭ iشiندە ازايىپ كەلەدi. شەرۋلەر كوبەيiپ، ءباسپاسوزدiڭ باسىم كوپشiلiگi اشىق قارسى شىعۋدا. سوندىقتان وعان قىسقا مەرزiمدە سالتاناتپەن اياقتالاتىن جەڭiس كەرەك. سونداي جەڭiس نىساناسى گرۋزيا ەمەس، باسقا ەمەس ول - قازاقستان. بiردە بiر وق جۇمساماي ۇستاپ الادى. بiر جاعىنان قازاقستانعا دەگەن قوقان-لوققى، قىسىم كۇشەيiپ كەلەدi دەسەك تە، ەكiنشi جاعىنان قازاقستاننىڭ بiردەن كەلiسiم بەرۋi قيىنداۋ سياقتى. قازاقستان تاراپى اسىقپايدى بۇل ارادا. ەۋرازيالىق وداقتى قازiر قۇرايىق دەگەندە نازارباەۆتىڭ قارسى بولعانىن ايتا كەتسەك بولادى. نەگiزi قازاقستاندا رەسەيدiڭ ىقپال اگەنتتەرi كۇشتi. مەنiڭ ويىمشا، جاڭاعى ساۋالنامانى جۇرگiزگەن - سونداي ينستيتۋتتاردىڭ بiرi. ساياسي شەشiمدەر ينستيتۋتى، كيسي دەگەن سياقتىلار رەسەيدiڭ ىقپال اگەنتتەرi رولiن وينايدى. جانە ورىس گازەتتەرi دە سونداي. نەگiزi يدەيا بويىنشا ولار بiزدiڭ ستراتەگيالىق، تاكتيكالىق ماسەلەلەردi, بiزدiڭ مۇددەلەردi قورعاۋ كەرەك ەدi. بiراق بiرقاتار iرi شەنەۋنiكتەر، قايراتكەرلەر، رەسەيدiڭ سويىلىن سوعادى. بارا-بارا سونداي الەۋمەتتiك ساۋالناما ارقىلى "قازاققا ەگەمەندiك كەرەگi جوق" دەگەندi تاراتىپ، وعان سەندiرiپ جاتسا، تاڭعالمايمىز. ال قازاقستاندىقتار ەۋرازيالىق وداقتى، پۋتيندi قولدايدى دەگەنگە سەنبەيمiن. قازاقتىڭ ينتەلليگەنتسياسى بۇعان قارسى".  "بiرiنشiدەن، بۇل پۋتيننiڭ قازاقستاندىقتاردىڭ، نازارباەۆتىڭ يى­عىنا مiنiپ العانىن ايقىن كورسەتەدi, - دەيدi اقىن سوفى سماتاەۆ. - ول ايتقانىن iستەتەدi. ايداعانىنا جۇگiزەدi. ونىڭ ارەكەتتەرiن قازاقستاندىقتاردىڭ قۇقىعىن تاپتاۋ دەپ باعالاعان ءجون. كەيiنگi ۋاقىتتا پۋتينگە جەر بەرۋ ماسەلەسi شىقتى. توپىرلاتىپ، راكەتا قالدىقتارىن ءتۇسiرۋ، گەپتيل مايىن اعىزۋ ول - حالقىمىزدىڭ دەنساۋلىعىنا قاۋiپتi نارسە. قوستاناي مەن اقتوبەنi جالعا بەرۋ دەگەنگە دە قارسىمىن. ەكiن­شiدەن، ەكونوميكالىق كەڭiستiك دەگەنiمiز - جويىلىپ، جوعالىپ كەتكەن وداققا تىعىپ جiبەرۋدiڭ ەڭ قاتەرلi باسپالداعى. بۇعان ۇلت بولىپ قارسى بولۋ كەرەك. جوعارىعا قاراي بەرۋدi توقتاتۋ كەرەك. ولار بiزدi تىڭدامايدى. ويتكەنi ولار وزدەرiنە پايدالى، تيiمدi جاعىن ويلايدى. رەسەيگە قوسىلاتىن بولسا، وزدەرiنiڭ ۇرلاپ العان، جىمقىرىپ كەتكەن بايلىقتارىن ساقتاپ قالاتىنىن بiلەدi. بiزدi رەسەي قوسىپ السا، بiر عانا گۋبەرنيا ەتiپ ۇلتتىق، سالت-سانامىزدان داستۇرiمiزدەن ايىرادى. سوندىقتان مۇنى ءبارiمiز ۇعىنىپ، جان-ءتانi­مiزبەن، جۇرەگiمiزبەن سەزiپ، قارسى تۇرۋىمىز كەرەك". ۇلت جاناشىرى، پروفەسسور امان­گەلدi ايتالى بارلىق جەردە رەسەيدiڭ ىقپالى ءجۇرiپ تۇرعانىن ايتادى. Iشكi ساياساتتا دا، سىرتقى ساياساتتا دا. "جالپى رەسەيدiڭ يمپەريالىق ساياساتى بۇرىننان سوزىلىپ كەلە جاتقان تامىرى تەرەڭ، تاجiريبەسi مول ساياسات، - دەيدi ول. - بۇل ساياساتتان رەسەي ەشۋاقىتتا باس تارتپايدى. جاقىندا رەسەيدiڭ وزiندە دە الەۋمەتتiك زەرتتەۋلەر جۇرگiزگەندە ولاردىڭ يمپەريالىق سانادان ارىلا الماعانىن كورسەتiپتi. بۇگiنگi كۇنi سول يمپەريالىق ساياساتتىڭ بiر كورiنiسi قازاقستاندا دا بايقالىپ جاتىر. سول ساياسات iسكە اسۋدا. ونىڭ بiرi - كەدەندiك وداق. وسى وداق رەسەيدiڭ پيعىلىن جاڭعىرتۋدىڭ جولى. پۋتين بۇعان اسا ءمان بەرەدi. جاقىندا رەسەيدiڭ عالىمى مىناداي وي ايتتى: "بۇل تاۋەلسiز مەملەكەتتەر وزدەرi ەڭبەكتەپ كەلiپ رەسەيگە قوسىلدى. وزدەرi كەلدi. ەندi ولار قايدا بارادى؟" مiنە، رەسەيدiڭ تەك قانا ساياساتكەرلەرi ەمەس ينتەلليگەنتسياسى دا پۋتيننiڭ ساياساتىن قولداپ وتىر. ارينە، بۇل بiزدiڭ مەملەكەت ءۇشiن قىراعىلىقتى قاجەت ەتەدi. ولاردىڭ بۇل پيعىلى بارلىق سالادان كورiنەدi. جاقىندا بiر اسكەري ماماننىڭ ساراپتاماسىن كوزiم شالدى. رەسەيدiڭ اسكەري تەحنيكاسى باتىس مەم­لەكەتتەرiنiكiنەن ساپالى ەمەس ەكەن. بiراق باعاسى وتە جوعارى. ساپاسى جامان، باعاسى جوعارى بولعانمەن، قازاقستان سياقتى ەلدەرگە سول تەحنيكاسىن وتiكiزiپ وتىر. سونداي-اق بiز رەسەيدە وفيتسەرلەر دايىندايمىز. 700-گە جۋىق كۋرسانت رەسەيدە بiلiم الۋدا. ولاردىڭ بارلىعىن رەسەي پاتريوتيزمi رۋحىندا تاربيەلەپ جاتىر. سوندا ولار ەلگە كەلگەندە قانداي بولادى؟ كەيبiرi سول رەسەيدە قالعىسى كەلەدi ەكەن. مiنە، بiزدiڭ قاي سالانى المايىق، ەكونوميكا، كادر دايىنداۋ، بiلiم سالاسى، نە باس­قا سالادا بولسىن رەسەيگە تاۋەلدiمiز. تاۋەلسiزدiكتi الۋ بار دا، جاريالاۋ بار دا، تاۋەلسiزدiككە تولىق قول جەتكiزۋ بار. بiز الۋىن الدىق، جاريالادىق. ال تاۋەلسiزدiككە تولىق قول جەتكiزە الماي كەلەمiز". قازاقستانعا پۋتيننiڭ ىقپالى بۇرىنعىدان ارتقانى وسىدان انىق بايقالدى. تiپتi iشكi ساياساتتا دا ول ۇلكەن ءرول وينايتىنىن كورە الامىز. يمپەريالىق پيعىلى زور پۋتين "اگەنتتەرi" ارقىلى بiرتە-بiرتە قازاقتى ورىس جاساعىسى كەلەتiن سياقتى ما، قالاي ءوزi?

dumka_k.o@mail.ru 

دۋمان ۇسەنحان

"جاس الاش" گازەتى