قازىرگى تاڭدا يسلام جانە جالپى ءدىن قۇبىلىسى تۋرالى «تازا يسلام»، «ءداستۇرلى يسلام» جانە «بايسالدى يسلام» ۇعىمدارى ارقىلى بەرىلگەن «قالىپتى تاڭبالار» مەن «قورىتىندىلار» ءتۇرلى دەڭگەيدە، ءار ءتۇرلى دارەجەدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا وتە ءجيى ايتىلىپ جاتىر. وعان قوسا «ەكسترەميستىك، تەرروريستىك» ارەكەتتەردى انىقتاۋ جانە ونى ساراپتايتىن ورتالىقتار دا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇمىستارىن باستاپ كەتتى.  كەز كەلگەن ينستانتسيالاردىڭ ىشكى ساياسات بولىمدەرىنىڭ دە نەگىزگى اينالىساتىن باستى شارۋاسى ءدىن بولىپ قالىپتاسىپ ۇلگەردى.الايدا، مەملەكەتتىك، سونىمەن قاتار، قوعامدىق ينتيتۋتتاردىڭ بۇل ماسەلە زايىرلىلىق ۇستانىمىمەن ۇندەسە مە جوق پا دەپ باس قاتىرىپ جاتقان مەتودولوگيالىق تالداۋلاردى ازىرگە كورە المادىم.  سونىمەن ءدىن قازاقستاندا باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. بۇل ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا دا سولاي بولىپ تۇر. كەرەك دەسەڭىز الەمدىك پروبلەما بولىپ تابىلاتىن «دىندەر ارالىق تەپە تەڭدىكتەر مەن ۇيلەسىمدىلىكتەرگە دە» ءداستۇرلى تۇرعىدا ءدىن وكىلدەرىن استاناعا جيناپ، پىكىر الىسىپ وي سالىپ جاتىرمىز. بۇل قۇبىلىستارعا كەلىڭدەر جاۋاپ ىزدەيىك دەگەن نيەتتىڭ ءوزى وتە جاقسى. بىراق...بىراق ول ءىستىڭ مەحانيزمى تۋرالى سۇرلەۋ بار ما. سوندىقتان شەشىلمەيتىن پروبلەمالار قاتارىندا عاسىرلار بويى كەلە جاتىر ەمەس پە. بۇگىن ءدىن نەلىكتەن باستى نازاردا تۇر؟ ءبىرىنشى جاۋابى ءدىن الەمدە ساياساتتىڭ باستى قۇرالىنا اينالدى.

قازىرگى تاڭدا يسلام جانە جالپى ءدىن قۇبىلىسى تۋرالى «تازا يسلام»، «ءداستۇرلى يسلام» جانە «بايسالدى يسلام» ۇعىمدارى ارقىلى بەرىلگەن «قالىپتى تاڭبالار» مەن «قورىتىندىلار» ءتۇرلى دەڭگەيدە، ءار ءتۇرلى دارەجەدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا وتە ءجيى ايتىلىپ جاتىر. وعان قوسا «ەكسترەميستىك، تەرروريستىك» ارەكەتتەردى انىقتاۋ جانە ونى ساراپتايتىن ورتالىقتار دا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جۇمىستارىن باستاپ كەتتى.  كەز كەلگەن ينستانتسيالاردىڭ ىشكى ساياسات بولىمدەرىنىڭ دە نەگىزگى اينالىساتىن باستى شارۋاسى ءدىن بولىپ قالىپتاسىپ ۇلگەردى.الايدا، مەملەكەتتىك، سونىمەن قاتار، قوعامدىق ينتيتۋتتاردىڭ بۇل ماسەلە زايىرلىلىق ۇستانىمىمەن ۇندەسە مە جوق پا دەپ باس قاتىرىپ جاتقان مەتودولوگيالىق تالداۋلاردى ازىرگە كورە المادىم.  سونىمەن ءدىن قازاقستاندا باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا ەڭ ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى. بۇل ىشكى جانە سىرتقى ساياساتتا دا سولاي بولىپ تۇر. كەرەك دەسەڭىز الەمدىك پروبلەما بولىپ تابىلاتىن «دىندەر ارالىق تەپە تەڭدىكتەر مەن ۇيلەسىمدىلىكتەرگە دە» ءداستۇرلى تۇرعىدا ءدىن وكىلدەرىن استاناعا جيناپ، پىكىر الىسىپ وي سالىپ جاتىرمىز. بۇل قۇبىلىستارعا كەلىڭدەر جاۋاپ ىزدەيىك دەگەن نيەتتىڭ ءوزى وتە جاقسى. بىراق...بىراق ول ءىستىڭ مەحانيزمى تۋرالى سۇرلەۋ بار ما. سوندىقتان شەشىلمەيتىن پروبلەمالار قاتارىندا عاسىرلار بويى كەلە جاتىر ەمەس پە. بۇگىن ءدىن نەلىكتەن باستى نازاردا تۇر؟ ءبىرىنشى جاۋابى ءدىن الەمدە ساياساتتىڭ باستى قۇرالىنا اينالدى. بۇل ترانتسەندەنتتىلىك تۇرعىدان، ال ەندى يممانەنتتىلىك تۇرعىسىنان دا جاۋابى دا وتە قاراپايىم. ەگەر ءدىن ءوز فۋنكتسياسىن جۇزەگە اسىرسا، ەڭ بولماعاندا نەگىزگى جورالارىن ورىنداي بىلسە، قوعامدا ءدىن باستى نازارعا الىنباس ەدى. بۇل احۋال ەكى سەبەپتەن تۋىنداۋى مۇمكىن. ءبىرىنشىسى، ءدىني تىرشىلىك، ياعني، ءدىن - وي-سانا، سەزىم جانە ءىس تۇرعىسىنان ءوزىن جاڭعىرتا الماسا، وندا ءدىن ءوز تىرشىلىگىنىڭ ماڭىزدى بولىگىن جوعالتادى. ەكىنشىسى، ءدىن وتە جاندى، بەلسەندى بولعانىمەن، ونىڭ وركەن جايۋىنا جانە دامۋىنا قانداي دا ءبىر سەبەپتەر كەدەرگى بولعاندىقتان، ءدىن شەكتەلىپ، تۇنشىعىپ، ءوز فۋنكتسياسىن جۇزەگە اسىرا الماي وتىر. مىنە قازاقستاندا وسى ەكى جاعدايدىڭ دا ىزدەرى مەن كورىنىستەرى بار.

سونىمەن بۇگىنگى قازاقستاندا عىلىمي تۇرعىدان شەشىلۋى قاجەت كوپ سالالى ءدىني ماسەلەلەر بار. كەشە كەڭەستىك جۇيە تاريح بەتىنەن جويىلعاندا، وسى كەڭىستىكتە ءدىن - وشكەنىمىزدى جاندىرىپ، جوعىمىزدى تۇگەندەيدى دەگەن قۇلشىنىسپەن ءۇمىتتىڭ كوزى رەتىندە ۇلكەن قۇبىلىسقا اينالدى. ءدىن - مادەنيەتىمىزدى، سالت ءداستۇرىمىزدى، سانامىزدى، جان سارايىمىزدى قالىپقا سالاتىن جول. ەندى قاراڭىز، ءدىننىڭ ءوزى ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن جىبەرىلگەن قۇدايلىق ينستيتۋت بولسا، وندا ءدىن قالاي ماسەلە بولادى؟

ءدىننىڭ ءوزى، ارينە ەشقاشان پروبلەما بولمايدى. بىراق ءدىن قوعامدا تانىمدىق، عىلىمي، يدەيالىق جانە پراكتيكالىق تۇرعىدان وزىندىك فۋنكتسيونالدىق تەپە-تەڭدىكتى قامتاماسىز ەتە الماسا، باسقا قولايسىز جاعدايلارعا سەبەپ بولىپ، ءار ءتۇرلى توپتاردىڭ: ۇمىتتەردىڭ، قاناۋشىلىقتىڭ، وشتىك پەن دۇشپاندىقتىڭ وبەكتىسىنە اينالىپ كەتۋى مۇمكىن. ءدىن ماسەلەسىمەن ءار ءتۇرلى دەڭگەيدە شۇعىلدانىپ جۇرگەندەر بىرگە، بىرلىكتە جانە قاتار ءومىر ءسۇرۋ جولدارىن تابا المايتىن بولسا، ءدىن ءار دەڭگەيدە پروبلەما بولا باستايدى. نەگىزىنەن قوعامىمىزدا دىنگە قاتىستى ماسەلەلەردىڭ دەنى پسيحولوگيالىق جانە تانىمدىق سەبەپتەردەن تۋىنداپ وتىر. باستى ماسەلە مۇسىلمانداردىڭ ءدىني تانىمىندا جاتىر.

تانىم دەگەنىمىز كەڭ ماعانادا - بولمىستى تانىتاتىن، بار نارسەنى ويدا كەسكىندەپ، مۇسىندەيتىن اينا. بىراق، قۇبىلىس پەن ونىڭ تانىمى ءوزارا سايكەس كەلە مە؟ ياعني، ادام بولمىستى سول قالپىندا تاني الا ما؟

بولمىستىڭ تانىلۋى ءاردايىم بىرتەكتەس بولا بەرمەيدى. تانىمدى سيپاتى مەن انىقتاماسىنا قاراي ءدىني، فيلوسوفيالىق، عىلىمي، ونەر، تۇرمىستىق جانە وككۋلتتىك جانە تاعى باسقا دەپ بولۋگە بولادى. بۇل تانىمداردىڭ ءاربىرىنىڭ ادامنىڭ تىرشىلىگى مەن ومىرىندە وزىنە تيەسىلى ورنى مەن ءرولى بار. وسىلاردىڭ ىشىندەگى ءدىني تانىم - تابيعاتى مەن ۇستانىمى جاعىنان جوعارىداعى باسقا تانىمداردان ەرەكشە. ءدىننىڭ وزەگىن ايان  ياعني، قۇدايدان كەلگەن تانىم قۇرايدى. سوندىقتان دا ايان وزگەرمەيدى، ابسوليۋتتىك اقيقات رەتىندە قابىلدانادى. بىراق، بۇل قابىلداۋ - تولىعىمەن يمان، سەنىمگە تىكەلەي قاتىستى. اللانىڭ ايانى اقيقات. ويتكەنى، ابسوليۋت جانە وتە كەمەل بولمىستا كەمشىلىك جوق. مىنە، سوندىقتان دا اللانىڭ ايانىنىڭ دۇرىستىعى مەن بۇرىستىعى پىكىرتالاسقا ورىن جوق. دۇرىستىعىنا يمان ەتكەن سول دىندە قالادى، يمان ەتپەگەندەر دە ول دىننەن شىعادى. ويتكەنى، ءدىننىڭ نەگىزىندە ابسوليۋت رەتىندە قابىلدانعان تانىم بار. بۇل قۇبىلىس كەز-كەلگەن دىندەر ءۇشىن ورتاق.

دىندە اللانىڭ ايانىمەن بىرگە ادامعا ءتان تانىمدار دا قاتار ءومىر سۇرەدى. بۇلار، نەگىزىنەن اللانىڭ ايانىنىڭ تۇسىندىرمەلەرى. دىندە ءار ءتۇرلى مازحابتار مەن تاريقاتتاردىڭ بولۋىنىڭ سەبەبى - ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە ءار ءتۇرلى پىكىرلەر مەن تۇسىنىكتەردىڭ بولۋى دەر ەدىك. بۇل ايىرماشىلىقتار اللانىڭ ايانىنىڭ ءار ءتۇرلى تۇسىندىرىلۋىنەن تۋىندايدى. سوندىقتان ءبىر دىندە، اللانىڭ ايانىنا نەگىزدەلگەن ءار ءتۇرلى تۇسىنىكتەر مەن قۇلشىلىق فورمالارى كەزدەسەدى. بۇل - تابيعي نارسە.

يسلام دىندە سۋننيلىك، شيلىك سياقتى دوگمالىق-دوكترينالىق مازحابتار مەن حانافيلىك، شافيلىك، حانباليلىك سياقتى قۇقىقتىق مازحابتار جانە وسى مازحابتاردىڭ نەگىزىندە دە ءار ءتۇرلى ناقشبانديا، كادريا، ياساۋيا، ماۋلاۋيا، مالاميا، حالۋاتيا، بايراميا، ريفايا، سۋلايمانيا سەكىلدى تاريقاتتاردىڭ بارلىعى قۇرانعا نەگىزدەلگەن. بۇلاردىڭ ايىرماشىلىقتارى مەن ەرەكشەلىكتەرى قۇراننىڭ ۇستانىمدارى مەن ۇكىمدەرىنىڭ ءتۇرلى-ءتۇرلى تۇسىندىرىلۋىنەن تۋىندايدى. كەيىنگى كەزدەرى بۇلارعا لوكالدىق جانە گلوبالدىق يدەولوگيالىق تۇجىرىمدار قوسىلدى. سوندىقتان ايىرماشىلىقتار، دىندەگى ادامعا ءتان تانىمداردان كەلىپ شىعادى. ال كەيىنگى قوسىلعان تانىمدىق اسپەكتىگە ءدىن مەن ءداستۇردىڭ ايماقتىق تايتالاسى دا كىرەدى. ال ادامعا، مۇسىلمانعا بىردەي، ءبىر ستاندارتتا تانىمدى كۇشتەپ تانۋعا بولمايدى. بۇل - قۇراندىق ۇستانىم. سولاي بولسا دا الەمدە قازىر «يبراحيمي دىندەر» نەمەسە «دىندەرارالىق تۇتاستانۋ» يدەياسى دا تاڭىلىپ كەلەدى. يسلام وركەنيەتىندەگى تافسير، حاديس، فيقح جانە قالام سياقتى ىلىمدەر دە نەگىزىنەن ادامنىڭ وي-ءورىسى مەن ءىس-ارەكەتتەردىڭ جەمىسى جانە ادامعا ءتان تانىمداردان قۇرالعان، قالىپتاسقان. ال بۇل تانىمداردىڭ دۇرىستىعى مەن بۇرىستىعى ماسەلەسى توڭىرەگىندە پىكىرتالاس جۇرگىزۋگە بولادى. ويتكەنى، بۇل تانىمدار ادامعا ءتان بولعاندىقتان وزگەرمەيتىن تانىمدار ەمەس. ءاربىر اعىمنىڭ وكىلدەرى وزدەرىنىڭ مۇراتى مەن اللانىڭ ماقساتىن ءبىر دەپ بىلەدى. سوندىقتان وسى تۇسىنىكتەر مەن يلانعان ۇكىمدەرى - ولار ءۇشىن تۋرا جول، شاريعا. مىنە، ءدىني تانىمدى باسقا تانىمداردان ەرەكشەلەپ تۇرعان ەڭ ماڭىزدى سيپات. دەي تۇرعانمەن قازىر مۇسىلمان الەمىندە جاڭا تافسير جاڭا تۇجىرىم شىعا قويعان جوق. شىقسا دا باتىسقا قاراي ەلىكتىرىپ يسلامدى حريتيان الەمى ارقىلى تۇسىندىرگىسى كەلىپ تۇرادى. سوندىقتان پىكىرتالاس يسلام نەگىزىندە ەمەس، باتىس پەن شىعىس اراسىنداعى تايتالاسقا بارىپ تىرەلە بەرەدى. ال باتىسقا سول كەرەك. مۇسىلماندار ءوزارا ورتاق كوزقاراسقا كەلە الماي، ماڭگىگە جىكتەلە بەرەدى.

ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە ءار ءتۇرلى سەنىمدەردىڭ بولۋى ادامنىڭ تابيعاتىنان ەكەنىن، ودان قۇتىلۋدىڭ مۇمكىن ەمەستىگىن ءبىلۋىمىز كەرەك جانە ەكىنشى جاعىنان ءبىر عانا اقيقاتتىڭ بار ەكەنىنە سەنىمىمىز بولۋى كەرەك. نەگىزىندە اقيقات بىرەۋ، اللا ءبىر. بۇل جاعدايدا ءپليۋراليزمدى قابىلداساق، اللانىڭ ءبىلۋى مەن ءبىلىنۋى ماسەلەسى قايشىلىق تۋعىزۋى ىقتيمال. ءاربىر توپتىڭ اقيقات ولشەمى وزدەرىنىڭ قابىلداعان سەنىمى شەڭبەرىنىڭ ىشىندە. باسقا تۇسىندىرمەلەر مەن ۇكىمدەر ولار ءۇشىن قاتە نەمەسە دۇرىس جول ەمەس. بۇل - ءدىني تانىمنىڭ نەگىزگى تابيعاتى. مىنە وسى اقيقاتتى مۇسىلماندار بۇگىنگى كۇنى قابىلداعىسى كەلمەيدى. زورلىق، ۇستەمدىك ەتكىسى كەلەدى دە تۇرادى. ويتكەنى ولار بالالىق ءداۋىردى باسىنان وتكەرىپ جاتقاندىقتارىن دا سەزىنبەيدى. بۇل جەردە قۇراننىڭ ۇستانىمىن دا مويىنداعىسى كەلمەيدى. سەبەبى مەنىكى عانا دۇرىس دەگەن تانىم باسىم تۇرادى. بۇل اقىلدىڭ ەمەس، ناقىلدىڭ نەمەسە ءدىني تانىمنىڭ سيپاتى. ال يسلام الەمىندە قازىر عىلىمي ەمەس، ءدىني تانىم، اقىل ەمەس، قۇرعاق قاعيدالار بەلەڭ الىپ بارادى. ءدىني تانىمدا ۇكىمنىڭ - وزدەرى قابىلداعان اياننىڭ تۇسىندىرمەسىنە مويىنسۇنۋ ماجبۇرلىك. ولاي بولماعان جاعدايدا كۇدىك جايلايدى. بۇل سەنىمنىڭ ءالسىز ەكەندىگىن كورسەتەدى. نەگىزىندە، ادامداعى، قوعامداعى ءدىني تىرشىلىكتى، (تانستسەندەنتالدى) قۇدىرەتتى بولمىستان كەلگەن اياننىڭ ومىردەگى قولدانىسىنان كورە الامىز. ال، اياندى كۇندەلىكتى ومىردە قولدانۋ - ءدىن شەڭبەرىندەگى تۇسىندىرمەلەر مەن ادامنىڭ تانىمىنا قاتىستى. بۇل تۇرعىدان العاندا، ءدىني تىرشىلىكتە ايىرماشىلىقتار، ياعني، پليۋراليزم باسىم. بىراق، ادام كەمەل بولمىس ەمەس، سوندىقتان «ابسوليۋتتىك تانىم» يەسى بولا المايدى. ادامنىڭ ەڭ دۇرىس تانىمعا جەتۋ جولى - عىلىم. ال عىلىم دا ءبىر قالىپتى ەمەس، ءاردايىم وزگەرىپ، دامىپ وتىرۋىنىڭ ءوزى ادامنىڭ ابسوليۋتتىك تانىم يەسى بولا المايتىنىن كورسەتەدى.

دەگەنمەن، ادامنىڭ ۋاقىت وتكەن سايىن مۇرات ەتكەن تانىمعا جەتەتىنى راس. ال، ابسوليۋتتىك تانىم، ادام ءۇشىن ءاردايىم يدەال بولىپ قالا بەرەدى. اللانىڭ ءوزىن، ايانىن ءتۇسىنۋ، ۇعىنۋدا  دا ادامنىڭ پسيحولوگيالىق-گنوسەولوگيالىق احۋالى دا سولاي. ءبىر ماسەلە توڭىرەگىندە تانىمنىڭ ءتۇرلى بولۋىنىڭ سەبەبى - تانىمنىڭ وزگەرگىشتىگىنە قوسا، ادامدار اراسىندا تانىمعا جەتۋدەگى ەڭ باستى قابىلەتى بولىپ تابىلاتىن ويلاۋ مەن سانا قابىلەتىنىڭ دەڭگەيى جانە مادەنيەتتىڭ ارتۇرلىلىگى مەن كوپ قاباتتىلىعى. وسىنداي كوپتۇرلىلىكتى ء(پليۋراليزمدى) ءبىر تەكتىلىككە نەگىزدەۋ نەمەسە ءار ءتۇرلى كوزقاراس پەن تۇسىنىكتەردىڭ بەرۋىن عانا قوعامدا ۇستەم قىلۋ تەك دەسپوتيزممەن كۇشپەن، زورلىقپەن عانا جۇزەگە اسادى. بۇل شەشىم - ادامنىڭ ويلاۋ مەن سەنىم ەركىندىگىنە جاسالعان قيانات دەگەن ءسوز. بۇل ادام ءۇشىن ناعىز زۇلىمدىق.  اللانىڭ ءوزى قۇراندا «.....قالاسام، بارشا ادامزاتتى مۇسىلمان قىلار ەدىم» دەگەن اياتىن ۇمىتا بەرەمىز. اللانىڭ ورنىنا ءوزىمىزدى قويعىمىز كەلەدى. اللانىڭ اتىنان ارلاباي اق وپ وڭاي ۇكىم ايتا بەرەتىندى شىعاردىق. بۇرىن «قازاقتار باس باسىنا مۋفتي بولىپ ءجۇر دەۋشى ەدىم». ەندى قاراسام اللانىڭ ورنىنا ۇكىم بەرۋدى دە ار سانامايدى. اللانى مەڭگەرۋ، اقيقاتتى مەڭگەرۋ دەگەننىڭ ءوزى احلاقسىزدىق ەمەس پە ەدى.

وسى جەردە «اللانىڭ ايانىنىڭ ءوزى ءار ءتۇرلى ۇعىنىلسا، ءار ءتۇرلى تۇسىنىلسە، وندا سەنىم بىرلىگىن قالاي قامتاماسىز ەتۋگە بولادى؟» دەگەن ورىندى سۇراق تۋىنداۋى مۇمكىن. بۇنداي سەنىم بىرلىگى، كەز-كەلگەن دىندەگى وزگەرمەيتىن نەگىزگى تۇعىرلار مەن ۇعىمدارعا سەنۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى.  بۇل تۇعىرلار - يماننىڭ نەگىزدەرى بولىپ تابىلادى. وسى يمان نەگىزدەرىن قابىلداعاندار سول ءدىننىڭ وكىلى بولىپ قالا بەرەدى، قابىلداماعاندار دا بۇل دىننەن تىس قالادى. يسلام دىنىندە اللانىڭ بىرلىگىنە، پايعامبارلارىنا، كىتاپتارىنا، اقىرەت كۇنىنە، پەرىشتەلەرىنە سەنۋ، وسىلاردى قابىلداۋ يسلام دىنىندە بىرلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. قۇراندا، نيسا سۇرەسىنىڭ 136-اياتىندا سەنىم بىرلىگىنىڭ نەگىزى كورسەتىلگەن. وندا (ەي يمان ەتۋشىلەر، اللاعا، ونىڭ پايعامبارىنا، تۇسىرگەن كىتاپقا جانە ودان بۇرىن دا تۇسىرگەن كىتاپقا يمان كەلتىرىڭىز! ەگەر كىمدە-كىم قابىلداماي كۇپىرلىك ەتسە، وندا ول شىن مانىندە اداسۋدا» دەگەن ماعىنادا انىق ناقتىلانعان. ءمىنا وسى اياتتى دا ەلەمەي، كەيبىر باۋىرلارىمىزدى يسلام مۇحيتىنىڭ ىشىنەن اتىپ تاستاعىمىز كەلەدى. سوپىلاردى يسلامعا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايدى دەدىك. سول كەزدە ءدىني تانىم قۇبىلىسىن، ونىڭ تاريحي تاجىريبەسىن دە جوققا شىعارىپ وتىرعانىمىزدى بىلە بەرمەيمىز.

يمان، سەنىم بىرلىگىن قوسا ءار ءتۇرلى ءدىني تاجىريبەلەر مەن عيباداتتاردا دا بىرلىك بار. بۇل بىرلىك مازحابتار مەن تاريقاتتاردان كورىنەدى. مازحاب نەمەسە تاريحاتتار اللانىڭ ايانىنىڭ تۇسىندىرمەسىندە ەڭ ىقپالدى ءارى عۇلاما، كەمەل-ۇستازدىڭ ۋاعىزى مەن تالىمىنە مۇقتاج ادامدار توبىنىڭ تابيعي سۇرانىسىنان پايدا بولادى. دىندە، تاريحي پروتسەستەر نەگىزىندە پايدا بولعان وسىنداي ءدىني توپتار قوعامىنىڭ تالابىنا تۋعان قۇبىلىستار. قوعامدىق سانا مەن ءومىر شىندىعىنان قاشىپ قۇتىلا المايسىز. بۇلاردى جوق ساناۋ ءدىننىڭ ەرەكشەلىگىنە جانە ادامنىڭ تابيعاتىنا سىيمايتىن ءىس. سايىپ كەلگەندە تانىمعا نەگىزدەلگەن كەز-كەلگەن ءىس-ارەكەتتەر پليۋراليزم سيپاتىندا بولاتىندىعى انىق. سوندىقتان، بۇل ۇستانىمنىڭ ادام بالاسىنىڭ قاشىپ قۇتىلا المايتىن تاعدىرى ەكەندىگىن سەزىنگەن ابزال... وسى ۇستانىم - ءدىندارلار اراسىنداعى توزىمدىلىكتىڭ تولەرانتتىلىق نەگىزى. دىندەرارالىق توزىمدىلىك پەن ءوزارا قۇرمەتتە وسى ۇستانىمعا تىكەلەي قاتىستى.

«اباي-اقپارات»