ونەر ساياساتقا تاۋەلدi ەمەس. بۇلاي بولماسا، ونىڭ شىنايىلىعىنا، تازالىعىنا كۇمان بار. ونەر ساياساتتان تاۋەلسiز بولعاندىقتان دا، جالتاق بولماۋى كەرەك. ويتكەنi ونەر - مىڭ كۇندiك، ال ساياسات - بiر كۇندiك.
ال جەر باسىپ جۇرگەن ءار پەندەنiڭ iشكi ەسەبi, ءوز ساياساتى بولاتىنى انىق.
يران-عايىپتىڭ «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟» سپەكتاكلىن كورگەننەن سوڭ كورەرمەن ەكىۇشتى سەزىمدە قالارى ءسوزسىز. ءبىر جاعىنان العاندا، پەسا اباي، قۇنانباي، ۇلت بولاشاعى سىندى قازاققا قاستەرلى ۇعىمداردى قوزعايتىن سياقتى، ەكىنشى جاعىنان العاندا، وسىناۋ قاستەرلى ۇعىمداردىڭ ءبارى ءبىر قويىلىم بويىندا ساپىرىلىسىپ، شاتاسىپ، ءتۇپ ماعىناسىنان اجىراپ قالعانداي.
باسىنان باستايىق. ابايدىڭ ءسو­زىن تاقىرىپقا شىعارعان قويى­لىم­دا اباي بەينەسى جوق. ارينە، اباي ء(رولىن سومداعان ب.ايتجانوۆ) اتتى كەيىپكەر بار، بىراق ول قازاقتىڭ اتاقتى، ارقالى اقىنى، ءوز زامانىنىڭ ساليقالى، سالماقتى قايراتكەرى ەمەس، ىشىندەگى جالىن وتى ءالى باسىلماعان، ءسوزى ويىنىڭ الدىندا جۇرگەن، ءتىل مەن جاققا سۇيەنگەن ادام. ەلىنىڭ توبە ءبيى بولعان، ۇلت ءسوزىن ۇستاعان ابايدىڭ ساحنالىق بەينەسىن كورە الماي، پۇشايمان بولعانىمىز سونشالىق، ەكى اكتىلى پەسانىڭ سوڭىنا قاراي ەڭسەمىز ءتۇستى. ونىڭ ورنىنا ەكى اكتى بويىنا ساحنانىڭ انا باسى مەن مىنا باسىنا زىر ءجۇ­گىرىپ جۇرگەن، قولىنداعى قام­شى­سىن، قامشىسى جوق بولسا، ەكى قو­لىن سەرمەگەن، بىرەسە اشۋعا، ءبى­رە­سە سارىۋايىمعا بوي الدىرعان كا­دىۋلگى كوپتىڭ ءبىرى ءجۇردى اباي اتا­نىپ.
­قۇنانباي مەن اباي اراسىنداعى اكە مەن بالا تەكە-تىرەسىنىڭ ءوزى بۇگىنگى زامانعى شالا ساۋاتتى، تەرىس تاربيەلى ءتىلازار ۇل مەن اتاق-داڭقتى ۇلت پەن ۇرپاق مۇددەسىنەن جوعارى قويعان ۇستەم مىنەز اكە اراسىنداعى بىتپەس داۋ تۇرىندە عانا كورسەتىلگەنى قىنجىلتتى.
سول قويىلىمداعى قۇنانباي­دىڭ ء(رولىن سومداعان و.كەنەباي) اتى قۇنانباي بولماسا، زاتى باسقا كورىندى. ءدىنى - بۇرىس، ءسوزى - قيىس، پەيىلى - تار كەيىپكەر شىقتى ساحناعا. ءدىنىنىڭ بۇرىس بولاتىنى - قۇران وقىپ وتىرىپ، ءوزى ءۇي-ءىشى شارۋاسىنىڭ قامىن سۇراپ قويعانى، الايدا ۇستىنە كىسى كىرىپ كەلگەندە، الاڭسىز قۇرانىن وقىپ وتىر­عانداي كۇي تانىتىپ، كوپكە دەيىن كەلگەن ادامنىڭ سالەمىن الماي قويۋى.
ءسوزى قيىس بولاتىنى - وزىنە كوپ­شىك قويعان ورازباي مەن كۇن­تۋ­دىڭ جارامساق جىلتىر سوزدەرىن ۇيىپ تىڭداپ، باسقا ءسوزدى قۇلاققا ىلمەي­تىندىگىندە.
پەيىلى تار بولاتىنى - ابايعا قاراتا ايتىلعان «ەل دەگەنىڭ مىنا وراز­باي مەن كۇنتۋ! نە ەلمەن بولا­سىڭ، نە ەلدەن كەتەسىڭ!» دەگەن ءسوز­دەرىنەن بايقاسا كەرەك.
ەڭ سوراقىسى، يران-عاي­ىپ قۇ­نان­بايدى - قۇدايعا اينال­دىر­عى­سى كەلەدى. «قۇنانباي قۇداي ەمەس دەپ كىم ايتتى؟!» دەگەن ءسوزدى ورازباي مەن كۇنتۋدىڭ اۋزىنا سالعان اۆتور وسى رەپليكامەن-اق قازاق ادەبيەتىندەگى قۇنانباي قاجى بەينەسىن قارالادى. ودان دا سوراقىسى، قۇنانباي قاجى بۇل قويىلىمدا ءوزىن قۇدايعا تەڭەگەندەرگە «ءتايت!» دەمەيدى، كەرىسىنشە، ايتا ءتۇسسىن دەگەندەي، ءۇنسىز قۇپتاپ، ىممەن جاقتايدى.
سوندا اۆتور قۇنانبايدى قۇدايعا تەڭەۋ ارقىلى نەنى كوزدەپ وتىر؟ ونسىز دا يمانسىزدىقتىڭ ءتۇر-ءتۇرى قوعامدى ىشتەن ىرىتكەن زاماندا يران-عايىپ وعان تاعى ءبىر دەرتتى قولدان نەگە جۇقتىرماق؟ الدە «كەدەي باي بولسام، باي قۇداي بولسام» دەيدى دەگەن ءسوزدى مەڭزەگەنى مە؟ ولاي بولعاندا دا، بۇل شولاق ويدان تۋعان شەشىم.
قۇنانباي - قازاقتىڭ ارداقتى، اسىل تۇلعالارىنىڭ ءبىرى. بەلگىلى عالىم، زەرتتەۋشى تۇرسىن جۇرتباي قۇنانباي ءومىرىن زەرتتەپ، ونىڭ بىزگە اۋەزوۆتەن تانىس بەينەسىندەگى سوۆەتتىك كەزەڭدە قالىپتاسقان كەيبىر قايشىلىقتاردىڭ سەبەبىن اشىق كورسەتىپ بەردى. ونىڭ قودار مەن قامقاعا تاس اتقىزىپ ءولتىرۋى دە، شەكتەن تىس زۇلىمدىعى دا - اباي وبرازىن اسقاقتاتۋ ءۇشىن امالسىز جاسالعان كوركەمدىك ءتاسىل ەكەنىن دالەلدەدى.
ەندەشە، سوۆەتتىك ستەوروتيپتەن ارەڭ دەگەندە ارشىپ العان قۇنانباي قاجىنىڭ جارقىن بەينەسىن يران-عايىپ قايتادان بىلعاماق پا؟
نە ءۇشىن؟ كىم ءۇشىن؟
پەساداعى كورەرمەن كوڭىلىنە جاقىن بولۋى ءتيىس كەيىپكەردىڭ ءبىرى - ايگەرىم ء(رولىن سومداعان ك.تۇرعىنبەكقىزى) ەدى. بىراق اۆتور ابايدىڭ سۇيىكتى جارى، اۋەزوۆ سومداعان ءانشى ءارى سەرى كوڭىل ايگەرىمدى قازاقتىڭ قاراپايىم قىزعانشاق كەلىنشەگى ەتىپ قانا سومداۋعا شابىتى جەتكەندەي. دوكىر اكە زۇلىمدىعى ءبىر جاقتان، ازعىن اعايىن وزبىرلىعى ەكىنشى جاقتان ابايدى قوس بۇيىردەن سوققانى از سياقتى، قىزعانشاق ايەلى بەتتەن الىپ، اباي - نە اكەگە، نە سۇيىكتى جارعا، نە جاناشىر اعايىن-تۋىسقا جارىماعان بەيشاراداي ەسەڭگىرەگەن قالىپتا جۇرەدى دە قويادى پەسا بويىندا.
تۇرمىستىق كيكىلجىڭنەن كوز اشپاعان اباي ۇلتتىڭ مۇڭىن قاي ۋاقىتتا ويلاپ، حالىقتىڭ قامى ءۇشىن قاي ۋاقىتتا ارەكەت ەتكەن دەگەن ويدا قالاسىڭ قويىلىمنان سوڭ. بىراق اۆتوردى بۇل ماسەلە تولعاندىرماسا كەرەك. ونىڭ باس­تى ماقساتى ورىندالدى - «مەن ىشپەگەن ۋ بار ما؟» سپەكتاكلىندەگى اباي ءححى عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جاتقان زامانداس اقىنعا كوبىرەك ۇقسايدى...

دانا بەكتاسوۆا،
ستۋدەنت

«تۇركىستان» گازەتى