ەگەر 1776 جىلى 4 شىلدەدە فيلادەلفيادا 2-ءى كونتينەنتالدىق كونگرەسسپەن اقش-تىڭ تاۋەلسىزدىك دەكلوراتسياسى جاريالانسا، قازاقستان دا ءدال وسى كۇنى 25 قازاندا 1990 جىلى ەلىمىزدىڭ بۇدان ءارى تاۋەلسىز مەملەكەت بولىپ جوعارعى كەڭەستىڭ 12-ءى شاقىرىلىمىندا جاريالادى.

تاريحي قۇجات بۇكىل قازاق ەلىن تاريحي قادامدارعا باستاۋ الدى. اقش-قا 1776 جىلى تاۋەلسىز ءبىرتۇتاس مەملەكەتتىلىك قانشالىقتى اۋاداي قاجەت بولسا، ەلىمىزگە دە ۇلتتىق تاۋەلسىزدىك، ەگەمەندىلىك سونشالىقتى قاجەت بولدى...
بۇل دەكلوراتسيا اناۋ ايتقانداي، استە دە وڭاي جولمەن كەلە قويعان جوق. بارلىق كسرو-عا كىرەتىن ەلدەر ءوز ەگەمەندىكتەرىن قارشا بوراتىپ الىپ جاتقان كەزدە، ماسكەۋدەگى كسرو-ڭ جوعارعى كەڭەسى ەشبىر سەبەپسىز قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالايتىن باستامالارىن قۇقىقتىق ءحام اكىمشىلىكتىك قۇرالداردىڭ ءتۇرلى قۇيتىرعى جولدارىمەن توقتاتىپ وتىردى.

سول جىلدارى بۇكىل كسرو كەڭىستىگى تۇتاس ساياسي جانە ەكونوميكالىق حاوستىڭ شىرماۋىنا تۇسكەن اۋىر كەزەڭدى وتكەرىپ جاتقان بولاتىن. سوعان قاراماستان، ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا شەشۋشى تاريحي قادامداردى ارقالاپ، اۋىر جۇگىنە بارلىق ساياسي-بيۋروكراتيالىق ءادىس-امالدارىن، تاجىريبەسىن سالعان تۇڭعىش پرەزيدەنت، ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ ەرەن ەڭبەگى، قاجىرلى ارەكەتتەرى تۇبىندە، 25 قازاندا الماتىنىڭ كومسومولسكي كوشەسىندە ورنالاسقان بۇرىنعى جوعارعى كەڭەس عيماراتىندا «قازاقستان كسر-ڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلوراتسياسىن» جاريالاۋعا يتەرمەلەدى. ەلباسىنىڭ ەسىل ەڭبەگى، ماڭداي تەرى ەش كەتپەدى.

عاسىرلار بويى اڭساعان تاۋەلسىزدىك، ۇلت پەن جەر تۇتاستىعى، وركەنيەتتى جولعا دەربەس ەل رەتىندە قادام باسۋ ارمانى قازاق جەرىنە ورالدى. ەل تاۋەلسىزدىگىن قانتوگىسسىز ساياسي ديپلوماتيالىق ادىستەردىڭ كۇشىمەن الدى.

بۇلاي دەۋىمە، اقش-تىڭ مىسالىندا، 2-ءى كونتينەنتالدىق كونگرەسستىڭ الدىندا 1-ءى امەريكاندىق كونگرەسستىڭ دەكلوراتيۆتىك قۇجاتتارىن انگليا كورولى III گەورگ جانە بريتاندىق پارلامەنت ءۇزىلدى-كەسىلدى جوققا شىعارىپ، ارتى ۇلان-اسىر قانتوگىسكە، ءتۇرلى سانكتسيالارعا ۇلاسقان بولاتىن. باسىبايلىق اعىلشىن بيلىگى ۋىسىنان جاڭا ءداۋىردى قۇرعان بولاشاق امەريكاندىقتارعا تاۋەلسىزدىكتىڭ ءيىسىن يىسكەتپەۋگە بەل بۋدى. بىراق، تاريحي پروگرەسس، ساياسي پليۋراليزم، دەموكراتيالىق ويشىلدىق يدەيالار اقش-ى تاۋەلسىزدىك جولىندا كۇرەسىن توقتاتپادى. ۇلت ءوزىن-ءوزى انىقتاۋعا ۇمتىلدى، بۇل تابيعي قاعيدا...

قازاقستان دا كەشەگى توقسانىنشى جىلدارى ۇلت رەتىندە قالىپتاسقانىن، تاۋەلسىز بولاتىنىنا بەك سەنىمدى بولدى. تاۋەلسىزدىك جىلدارى قانداي جولمەن بولسىن كەشەگى كوك ەتىك پەن سۇر شينەل كيگەن كەڭەس زامانىنا ەكىنشى گارى ورالمايتىنداي، جاڭا قوعامعا ەڭسەسى بيىك الەم ەلدەرىمەن تىكەلەي قارىم-قاتىناس ورناتۋعا، ءوز پايداسى، ءوز ەرەجەسى، ءوز ماقسات-مۇراتى بولاتىن ۇلكەن قازاق ورداسىنا اينالۋىنا تالپىندى.

تاريحي ءسات وسى تاۋەلسىزدىك تۋرالى دەكلوراتسيانىڭ جاريالانۋىمەن تۋدى، ەلىمىز ءوز پرەزيدەنتىن، ۇكىمەتىن، پارلامەنتىن انىقتادى، ەلىمىزدىڭ بارلىق رەسۋرستارى مەن تابيعي بايلىقتارىنا جەكە ءوزى يە بولۋىنا تولىق قۇقىلى بولدى. سۇلتانماحمۇتشا ايتساق، «قاراڭعى قازاق كوگىنە، ورمەلەپ شىعىپ، كۇن بولام! قاراڭعىلىقتىڭ كوگىنە، كۇن بولماعاندا، كىم بولام؟» دەۋى، تەك جەكە ينديۆيد تۇرعىسىنان عانا تۇسىنبەي، ۇلت بولىپ تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلعان قوعام دەپ قابىلداۋىمىز شارت. قازاق ەلى تۇساۋلانعان قاراڭعىلىقتان جارقىن كوك اسپانىنا كۇن بولىپ سامعاۋعا ورمەلەدى، ۇرپاقتىڭ الدىندا ەڭ جوعارعى ميسسياسىن ورىندادى. ەلباسى مەن سول كەزدەگى قازاق جۇرتىنىڭ تاريحي ەڭبەگى دە وسىندا، بۇل اقيقاتتى تاريحتان ءوشىرىپ تاستاي المايمىز...
بارلىق قازاقستاندىقتاردى، ەلىمىزدى بۇگىنگى تاۋەلسىزدىك دەكلوراتسياسىنىڭ جاريالانعان كۇنىمەن قۇتتىقتايمىن!

ماقسات جاقاۋ

Abai.kz