قارلىعا يبراگيموۆا. اقىن قىزدارىمىزدىڭ بۇل «ايتىسىن» قالاي تۇسىنەمىز؟
تىنىشتىق بەر جۇرەگىمە،
قۇلاق اسپا تىلەگىمە.
سەزىم شوقتى تىعىپ قويعام،
جۇمىر جەردىڭ جۇرەگىنە.
كۇلىپ كەلەم، كۇلكىم ەمەس،
تەك ايتەۋىر سىلقىم ەلەس.
سەنى ويدان ارىلتپاقپىن،
بىراق، اتتەڭ، مۇمكىن ەمەس...
وزگەنى قايدام، ءوز باسىم ءانشى ءنابي ايمۇراتوۆ (مارقۇم) ورىندايتىن وسى ءبىر «مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءاندى قايتالاپ تىڭداي بەرەتىنمىن. وكىنىشتى سەزىم جايلى بولعاننان شىعار... جارىققا شىققان كۇننەن باستاپ بۇل ءان كوپشىلىكتىڭ قالتا تەلەفونىندا ءجۇردى. قازىر دە ۇمىتىلعان جوق. ءسوزىن نازگۇل بەردىقوجا جازعان. ءنابيدى ەسكە الۋ كەشىندە «مۇمكىن ەمەستى» «مۋزارت» ورىندادى. بۇگىندە «مۋزارتتىڭ» ايتۋىندا تىڭداپ ءجۇرمىز. جاقىندا قۇرالاي وماردىڭ سايتتاردىڭ بىرىندەگى سۇحباتىن وقىدىق. سۇحباتىندا ولەڭدەرى جايلى سىر شەرتە كەلىپ، قۇرالاي قالامداس قۇربىسى نازگۇل بەردىقوجا جايلى كەلەڭسىز ءبىر اڭگىمە ايتىپ قالىپتى. اڭگىمەنىڭ اۋانى ««مۇمكىن ەمەس» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان نازگۇل مەنىڭ جولدارىمدى ۇرلادى» دەگەنگە سايادى. العاشىندا تۇسىنبەي قالعانىمىز راس. قۇرالايعا حابارلاسىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىلۋگە اسىقتىق. ايتىپ بەرەيىن دەپ كەلىسكەنىمەن، قۇرالاي ارتىنان اينىپ قالدى. «باسپاسوزدە ءبىر رەت ايتتىم جەتەدى. ءوزىمنىڭ اتىمدى بۇلاي جارنامالاعىم كەلمەيدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ونىسىن. قۇرالايدىڭ سايتقا بەرگەن سۇحباتىن سوزبە-ءسوز كەلتىرەيىكشى.
تىنىشتىق بەر جۇرەگىمە،
قۇلاق اسپا تىلەگىمە.
سەزىم شوقتى تىعىپ قويعام،
جۇمىر جەردىڭ جۇرەگىنە.
كۇلىپ كەلەم، كۇلكىم ەمەس،
تەك ايتەۋىر سىلقىم ەلەس.
سەنى ويدان ارىلتپاقپىن،
بىراق، اتتەڭ، مۇمكىن ەمەس...
وزگەنى قايدام، ءوز باسىم ءانشى ءنابي ايمۇراتوۆ (مارقۇم) ورىندايتىن وسى ءبىر «مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءاندى قايتالاپ تىڭداي بەرەتىنمىن. وكىنىشتى سەزىم جايلى بولعاننان شىعار... جارىققا شىققان كۇننەن باستاپ بۇل ءان كوپشىلىكتىڭ قالتا تەلەفونىندا ءجۇردى. قازىر دە ۇمىتىلعان جوق. ءسوزىن نازگۇل بەردىقوجا جازعان. ءنابيدى ەسكە الۋ كەشىندە «مۇمكىن ەمەستى» «مۋزارت» ورىندادى. بۇگىندە «مۋزارتتىڭ» ايتۋىندا تىڭداپ ءجۇرمىز. جاقىندا قۇرالاي وماردىڭ سايتتاردىڭ بىرىندەگى سۇحباتىن وقىدىق. سۇحباتىندا ولەڭدەرى جايلى سىر شەرتە كەلىپ، قۇرالاي قالامداس قۇربىسى نازگۇل بەردىقوجا جايلى كەلەڭسىز ءبىر اڭگىمە ايتىپ قالىپتى. اڭگىمەنىڭ اۋانى ««مۇمكىن ەمەس» ءانىنىڭ ءسوزىن جازعان نازگۇل مەنىڭ جولدارىمدى ۇرلادى» دەگەنگە سايادى. العاشىندا تۇسىنبەي قالعانىمىز راس. قۇرالايعا حابارلاسىپ، ماسەلەنىڭ ءمان-جايىن بىلۋگە اسىقتىق. ايتىپ بەرەيىن دەپ كەلىسكەنىمەن، قۇرالاي ارتىنان اينىپ قالدى. «باسپاسوزدە ءبىر رەت ايتتىم جەتەدى. ءوزىمنىڭ اتىمدى بۇلاي جارنامالاعىم كەلمەيدى»، - دەپ ءتۇسىندىردى ونىسىن. قۇرالايدىڭ سايتقا بەرگەن سۇحباتىن سوزبە-ءسوز كەلتىرەيىكشى.
«كەيدە ءوز جولدارىڭدى، ۇيقاستارىڭدى وزگەنىڭ ولەڭىنەن كەزدەستىرىپ قالاتىن كەز دە بولادى... مەنەن «مۋزارت» توبىنىڭ ورىنداۋىنداعى «مۇمكىن ەمەس» ءانىنىڭ ءسوزىن سەن جازدىڭ با؟» دەپ سۇرايتىندار كوپ. وقىرماندارىمنىڭ بۇل سۇراقتى قويۋىندا نەگىز بار. ول ءاننىڭ ءسوزىن جازعان مەن ەمەس، نازگۇل بەردىقوجا. بىراق ءاننىڭ قايىرماسىندا مەنىڭ 3-4 جولىم جۇرگەنى راس. كەيبىرەۋلەر بۇل جولداردى مەن ۇرلادى دەپ ويلايدى. اننەن ۇرلايتىنداي ءسوزى بىتكەن سورلى اقىن ەمەس شىعارمىن. مەنىڭ ولەڭىم 2005 جىلى جازىلىپ، سول جىلى «ادەبيەت ايدىنى» گازەتىندە، 2006 جىلى «قازاق ادەبيەتى» مەن «جالىندا» جارىق كورگەن بولاتىن. ءان جارىققا شىققان سوڭ، نازگۇلگە ارنايى حابارلاسىپ، مەنىڭ ولەڭ جولدارىمدى رۇقساتسىز پايدالانعانىڭ ءۇشىن ەكى اي ىشىندە ءباسپاسوز بەتىندە كەشىرىم سۇرا دەدىم. ودان بەرى التى اي ءوتتى...»، - دەيدى قۇرالاي. قۇرالاي دا، نازگۇل دە قازىرگى جاستار پوەزياسىندا ەسىمدەرى اۋىزعا ىلىگىپ جۇرگەن اقىن قىزداردىڭ ءبىرى. مىناداي اڭگىمەدەن كەيىن ۇلكەندەردى بىلاي قويىپ، جاستار دا ءبىر-ءبىرىن «ۇرى» تۇتىپ، ءبىر-بىرىنەن كەشىرىم كۇتەتىن بولعانى ما سوندا دەپ ويلادىق. بۇل جونىندە نازگۇل بەردىقوجاعا حابارلاسقانىمىزدا مىناداي جاۋاپ ەستىدىك.
«مۇمكىن ەمەستىڭ» قايىرماسىن مەكتەپتە 11-سىنىپتا وقىپ جۇرگەندە جازعانمىن. شىعارعان كۇيدە قويىن داپتەرىمدە قالعان. كەيىن ينديرا ەلۋباەۆا ءان جازعان ەكەن، ءسوز جازىپ بەرشى دەپ ءوتىندى. قويىن داپتەرىمدە جۇرگەن «مۇمكىن ەمەس» دەگەن ءبىر شۋماق، ءاننىڭ قايىرماسى بولۋعا ۇيلەسىپ تۇر. شۋماقتارىن تولىقتىرىپ جىبەردىم دە، ءبىر اپتانىڭ ىشىندە ينديرانىڭ انىنە ءسوز جازدىم. ءاندى ءنابي ايمۇراتوۆ ورىنداعاننان كەيىن ماعان ءبىر كىسىلەر: «قايىرماداعى «كۇلىپ كەلەم كۇلكىم ەمەس» دەگەن جولدار قۇرالاي وماردىڭ ولەڭىندە كەزدەسەدى عوي»، - دەگەندى ايتتى. ول كەزدە مەن قۇرالايدىڭ ولەڭدەرىمەن تانىس ەمەس ەدىم. ويتكەنى ول ۋاقىتتا اۋىلدا، ارالدا جۇرگەم. قۇرالايدا كەزدەسەدى دەگەننەن كەيىن ءاننىڭ ءسوزىن دەرەۋ وزگەرتكىم كەلدى. كەيىن «ۇرلادى» دەگەن وسىنداي اڭگىمەلەر ايتىلاتىنىن ءبىلدىم. «بۇل جولدار سايكەستىكتەن شىقتى دەسەم ەشكىم سەنبەس. قۇرالايدى قايتالاعان بولمايىن، ۇيات بولادى عوي. ءسوزى تاۋسىلعان اقىن ەمەسپىن، قايىرماداعى ۇقساس ەكى-ءۇش جولدى وزگەرتە سالايىن»، - دەپ ينديراعا دا، نابيگە دە حابارلاستىم. «مەن ءاندى جازدىرىپ قويدىم. جارىققا شىعىپ تا ۇلگەردى. قالاي بولار ەكەن؟!»، - دەپ ءنابي ءبىراز قينالدى. مەن «وزگەرتكىم كەلەدى. ەرتەڭ ارقانداي اڭگىمەلەردىڭ ايتىلعانىن قالامايمىن»، - دەپ تۇرىپ الدىم. ەسىمىمنىڭ بىلعانعانىن قالامادىم. وسى اڭگىمەدەن كەيىن ۋاقىت وتكەن سوڭ ءنابي قايعىلى جاعدايعا ۇشىرادى. وزگەرتىپ ۇلگەرمەدىك. ءاننىڭ كومپوزيتورى ينديراعا: «ءنابيدىڭ ءومىرىنىڭ سوڭىندا وسىنداي اۋىر ءاندى ورىنداعانىنا ىشتەي قينالىپ ءجۇرمىن. بۇدان كەيىن «مۇمكىن ەمەستى» ەشكىم ورىنداماسىنشى. بۇل ءبىر باعى جانباعان ءان بولدى»، - دەگەن كۇرسىنىسىمدى جەتكىزگەم. ءنابيدى ەسكە الۋ كەشىندە «مۋزارت» ورىنداپ، حالىققا تاراپ كەتىپتى. ارادا قۇرالاي حابارلاسىپ: «مەنىڭ جولدارىم سەندە نە عىپ ءجۇر؟»، - دەپ رەنجىدى. بۇل ءاندى ەرتەرەكتە جازعانىمدى، ول جولداردى ودان ۇرلاماعانىمدى، ءتىپتى قۇرالايدا دا بار ەكەنىن بىلمەگەنىمدى، ءسوزىن وزگەرتەمىن دەپ جۇرگەندە ءنابيدىڭ قازاعا ۇشىراعانىن ءتۇسىندىردىم. ءاندى ۋاعىندا وزگەرتە الماعانىما تەلەفونمەن دە، كەزدەسىپ تە قۇرالايدان كەشىرىم سۇرادىم. مەنىڭ دە جۇرەگىمنەن سول جولدار توگىلدى دەپ بار شىنىمدى ايتقانىممەن، قۇرالايدىڭ سەنبەيتىنىن بىلگەم. ويتكەنى، بۇل ولەڭ بىرنەشە باسىلىمدا، قۇرالايدىڭ كىتابىندا جارىققا شىعىپتى. ال مەن ەش جەردە جاريالاماعان ەدىم. ۇقساستىق ەكى جولىندا عانا. ەكى جولدى وزگەرتۋ - ماعان تۇككە تۇرعىسىز نارسە. ءسوزى تاۋسىلعان سورلى اقىن ەمەسپىن عوي. قۇرالايعا ءمان-ءجايدى ءتۇسىندىرىپ: «ءنابيدىڭ سوڭعى ءانى عوي، اتىن شۋلاتپاي-اق قويايىق. بۇل ولەڭ ءتىپتى مەنىڭ كىتابىما دا كىرمەي-اق قويسىن. ءاندى ەش جەردەن ايتىلمايتىن ەتىپ جويىپ تاستار ەدىم. ءنابيدىڭ ورىنداۋىنداعى سوڭعى ءان بولعاسىن عانا قالدىردىم»، - دەگەنمىن.
نازگۇلدىڭ اڭگىمەسىنەن كەيىن ەكى اقىنداعى «مۇمكىن ەمەستىڭ» ءسوزىن شىنداپ سالىستىرىپ شىقتىق. مۇڭدى ماحاببات جايلى ايتىلىپ، «سىلقىم ەلەس، كۇلكىم ەمەس، مۇمكىن ەمەس» دەگەن ۇيقاستاردا ۇقساستىق بولىپ، «كۇلiپ كەلەم... الايدا كۇلكiم ەمەس» دەگەن جولدار قايتالانىپتى. قۇرالايدىڭ داۋلاسىپ جۇرگەنى وسى ەكى جول. بۇل جولدار قۇرالايدىڭ ولەڭىندە بىلايشا كەلەدى ەكەن.
قايدان بiراق...
كورمەسسiڭ...
بۇل ءتۇن ەگەس
مازامدى الدى مازاقتاپ سىلقىم ەلەس.
كۇپ-كۇرەڭ كۇندەرiمدi جايناتپاق بوپ،
كۇلiپ كەلەم... (الايدا كۇلكiم ەمەس)
...مۇمكiن ەمەس...
ءوزىمىز كاسىبي ادەبيەتشى بولماعان سوڭ، تارتىستىڭ تورەلىگىن ءبىر ايتسا، ادەبيەتشى ايتار دەپ اقىن امانحان ءالىمۇلىنا جۇگىندىك.
تارتىستىڭ تورەلىگى:
ەكى اقىن قارىنداسىمنىڭ دا ولەڭدەرىن وقىپ شىقتىم. ۇيقاستىڭ، ەكى جولدىڭ ۇقساستىعىنا بولا ايتىسىپ جۇرگەندەرى مەنى ەرىكسىز ويلانتتى. ەكەۋى ادەبيەت تەورياسىن قايتا ءبىر پاراقتاپ، ادەبيەتتىڭ زاڭدىلىقتارىنا جۇگىنۋلەرى كەرەك ەدى. ادەبيەتتە، جالپى ونەردە رەمينيستسەنتسيا دەگەن ۇعىم-تۇسىنىك بار. رەمينيستسەنتسيا - لاتىننىڭ ءسوزى. رەمينيستسەنتسيا - پوەزياداعى، مۋزىكاداعى بولسىن، جالپى ونەر اتاۋلىدا ءبىردى-ەكىلى ءسوز، سويلەمنىڭ، ءتىپتى، وقيعانىڭ وزگە شىعارمادا قايتالانۋى، جاڭعىرۋى. ياعني اقىنداردىڭ پوەتيكالىق بايلانىسىنىڭ ءبىر كورىنىسى. بۇل تاريحي-تابيعي كاتەگوريا. وسى زاڭدىلىق بويىنشا كەيبىر وبرازدار، ءسوز ورامى، تىركەس، بىردەي سوزدەر مەن سويلەمدەر، جولدار، جالپى ىرعاق ءبىر اقىنداردان اۋىسىپ، ەكىنشى اقىنمەن ۇندەسىپ جاتسا، ول ەشقانداي دا ۇرلىققا جاتپايدى. ەكى قىزدىڭ داۋى وسى ادەبي كاتەگوريانى تۇسىنبەگەننەن تۋىپ وتىر. قۇرالايدىڭ ۇعىمىمەن ويلاساق، كەز كەلگەن اقىندى «ۇرى» ەتىپ شىعارۋعا بولادى. مىسالى، ۇلى اباي «ولەڭ شىركىن وسەكشى، جۇرتقا جايار» دەسە، پۋشكين «ۆوت مۋزا، رەزۆايا بولتۋنيا» دەيدى. بۇل - ەكى ۇلى اقىننىڭ ۇندەستىگى، تۇسىنىك-تانىمىنىڭ استاسۋى. بۇرىن ماعجان جۇماباەۆ «الديلە ءولىم، الديلە» دەگەن ولەڭ جازدى. ال، قازىر ورىستىڭ كوزى ءتىرى اقىنى گلان ءونانياننىڭ «ۋبايۋكاي مەنيا، سمەرت، ۋبايۋكاي» دەگەن ولەڭى بار. ماعجاندى ءومىرى كورمەگەن، ونىڭ ولەڭىن بىلمەيتىن ونانياننىڭ ماعجان ايتقاندى قايتالاۋى تاعى دا سول اقىنداردىڭ ۇندەستىگىن كورسەتەدى. بايرون «حوچۋ يا بىت رەبەنكوم ۆولنىم» دەسە، ەسەنين «يا حوچۋ بىت وتروكوم سۆەتلىم» دەپ جازعان. اننا احماتوۆا «ي تاكايا موگۋچايا سيلا» دەسە، بلوك «ي تاكايا ۆلەكۋششايا سيلا» دەيدى. نەكراسوۆ «لەس وبناجيلسيا، پولە وپۋستەل»، دەپ تولعاسا، لەونيد اندرەەۆ «لەس وپۋستەل، ي پولە وبناجيلوس» دەپ قايتالايدى. ال، ءبىزدىڭ مۇقاعاليىمىز دا «ءسابي بولعىم كەلەدى» دەپ ولەڭ شىعاردى. سابىرحان اسانوۆتىڭ «ءومىر ءوتىپ بارادى، ءومىر ءوتىپ» دەگەن جولدارى جاراسقان ابدىراشەۆتە جولما-جول كەزدەسەدى. تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ:
«سەن ءوزىمدى كورسەڭ،
تۇرىسىم وسى مەنىڭ.
ال مەندەگى عالامات سەزىمدى كورسەڭ،
شوشىر ەدىڭ»، - دەپ كەلەتىن ولەڭى بار. ومىرزاق قوجامۇراتوۆتىڭ دا:
«بىلمەيمىن سەنى،
مەن سەنى،
جولسەرىك بولىپ توسىپ ەم،
سەزىمدى كورسەڭ مەندەگى،
سەن قازىر، جانىم، شوشىر ەڭ»، - دەگەن ولەڭى بار. ءدال وسى ومىرزاق قوجامۇراتوۆتىڭ ءبىر ولەڭى زەينوللا تىلەۋجانوۆتىڭ ولەڭىمەن ۇندەسەدى. زەينوللا اقىن «جىلاتۋ وڭاي بولعانمەن، جۇباتۋ قيىن قىزداردى» دەپ جىرلاسا، ومىرزاقتا «جىلاتىپ الىپ بىرەۋدى. جۇباتۋ وڭاي دەيمىسىڭ» دەگەن جولدار بار. سوندا قۇرالاي ايتقانداي، بۇلاردىڭ ءبارىن قايتالاعان، ۇرلاعان دەيمىز بە؟ وندا اباي، پۋشكين، مۇقاعالي مەن ماعجاندار دا «ۇرى» بوپ شىعادى. مۇنىڭ ءبارى - مەن ايتقان رەمينيستسەنتسيانىڭ جەمىسى. اقىندار تابيعاتىنىڭ ۇندەسۋى. سوندىقتان قۇرالايدىڭ «نازگۇل ءباسپاسوز ارقىلى مەنەن كەشىرىم سۇراسىن» دەگەنى دۇرىس ەمەس. «سىلقىم ەلەس، ەگەس، كۇلكىم ەمەس، مۇمكىن ەمەس» دەگەن ۇيقاسىن مەنىكى دەگەنى دە دالباسا. مۇمكىن ەمەسكە ۇيقاس ىزدەگەن اقىن باسقا قانداي ۇيقاس الۋى مۇمكىن؟! مۇنداي ۇيقاس مەندە دە بار. قۇرالاي مەنى دە ۇرلادى دەسىن وندا. «بۇل جولداردى ەرتەرەكتە اۋىلدا جۇرگەندە جازعانمىن. ول كەزدە قۇرالايدا مۇنداي جولدار بار ەكەنىن دە بىلمەدىم»، - دەپ شىرىلداپتى عوي نازگۇل. ءتىپتى وزىنەن كەشىرىم دە سۇراپتى. كەشىرىم سۇراپ جۇرگەنى كىشىپەيىلدىك، ارينە. بىراق نازگۇلدىڭ مۇنىسى دا ادەبيەتتىڭ زاڭدىلىعىن بىلمەگەندىكتەن. سوندىقتان ەكى قىزعا ادەبي ساۋاتتارىڭدى اشىڭدار. ءوز جازعاندارىڭدى عانا وقي بەرمەي، وزگە اقىنداردى، الەم ادەبيەتىندە نەندەي جاڭالىق، قۇبىلىستار بولىپ جاتىر، سونى ءوز ادەبيەتىڭمەن سالىستىرا بىلىڭدەر دەر ەدىم. ادەبيەتتىڭ، پوەزيانىڭ زاڭدىلىعىن بىلمەي، «ۇرى» تۇتىپ، ءبىر-بىرىنە «كۇيە» جاعىپ جۇرگەندەرى ۇيات. «مەن ءبىرىنشى جازعان ەدىم»، - دەپ نازگۇلدى كىنالاعانى ءۇشىن، ادەبيەتتىڭ زاڭدىلىعىن ەسكەرمەگەنى ءۇشىن قۇرالايدىڭ قالامداس قۇربىسىنان كەشىرىم سۇراعانى دۇرىس. اندرەي ۆوزنەسەنسكي دەگەن ورىستىڭ اقىنى «ستيحي نە پيشۋتسيا، ا دىشاتسيا» دەپ ولەڭ جازىپ، «پيشۋتسيا، دىشاتسيا» دەگەن ۇيقاستى مەن ءبىرىنشى جازدىم دەپ ماقتانىپ جۇرسە، مۇنى ۆوزنەسەنسكيدەن بۇرىن 1853 جىلى ءبىر اقىن جازىپ قويعان ەكەن. ومىردە مۇنداي جاعدايلار كوپ. ادەبي ۇرلىقتى رەمينيستسەنتسيادان اجىراتا ءبىلۋ كەرەك.
«اباي-اقپارات»
