رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين «ۇلى يمپەريانى» قالپىنا كەلتىرگەننەن كەيىن قىزمەتىنەن كەتەدى. بۇل تۋرالى ەكونوميست، رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەكونوميكالىق باسقارماسى باستىعىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى ميحايل حازين ايتىپتى.

«پۋتيننەن كەيىن رەسەي قانداي بولادى: كسرو ما، الدە رەسەي يمپەرياسى ما؟» اتتى ماقالادا سپيكەر ميحايل حازين دەيتىن ادام پۋتين «ۇلى يمپەريانى قالپىنا كەلتىرىپ، بارىپ قىزمەتىنەن كەتەتىنىن» ايقان ەكەن.

ونىڭ پىكىرىنشە، پۋتين «ءوز مۇمكىندىگىن» پرەزيدەنتتىك ناۋقانعا قايتا قاتىسۋ ءۇشىن قالدىرعان جوق.

«مەنىڭ ويىمشا، پۋتين ويىن وينادى. ول 9 مامىر كۇنى قىزىل الاڭدا، ونىڭ ىشىندە اقش پرەزيدەنتى دجو بايدەنگە قاراتا، جاۋاپكەرشىلىك ايماعىندا ءبىزدىڭ شەشىم قابىلدايتىنىمىزدى، ءتىپتى رەسەيدە ەمەس، الەمدە شەشىم قابىلدايتىنىمىزدى ايتتى. بۇل شارت ەدى جانە جەنەۆاداعى كەزدەسۋ وتكەننەن بەرى قابىلداندى»، - دەپتى.

سونىمەن، ميحايل حازين رەسەي مەن اقش اراسىنداعى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزىلگەنىن، ەندى ولاردى جۇزەگە اسىرۋ كەرەكتىگىن ايتقان.

«مەحانيزم ەسكى فورماتتا، بىراق جاڭا ەرەجەلەرمەن جانە جاڭا اكتەرلەرمەن بولاتىن سياقتى. وسىدان كەيىن پۋتين كەتىپ تە قالۋى مۇمكىن، ويتكەنى ول «ۇلى يمپەريانى» قالپىنا كەلتىرەدى»، - دەيدى ەكس-شەنەۋنىك.

تاعى ءبىر رەسەيلىك ساراپشى اناتولي بارانوۆ پۋتينگە يمپەريا يدەياسى ۇنايتىنىن ايتقان ەكەن.

«لەنينشە جاڭا تيپتەگى مەملەكەت يدەياسى، اقش-قا ۇقساس پرينتسيپكە نەگىزدەلگەنىمەن، ونىڭ باسىنا سىيمادى. بىراق پۋتينگە اقش قاجەت ەمەس، وعان يمپەراتورى، كۇشكە تابىنۋ كۋلتى، يمپەريالىق ۇلتى بار كلاسسيكالىق يمپەريا قاجەت. يمپەريالار ءداۋىرى وتسە دە، پۋتين مۇنى سەزبەيدى. ول كەز كەلگەن نارسەنى قالاۋى مۇمكىن، بىراق رەسەيدە يمپەريا ءۇشىن ەشتەڭە جوق. پۋتين ءوزىنىڭ بارلىق اقىلدىلىعى مەن تاپقىرلىعىنا قاراماستان مۇنى تۇسىنبەيدى، دالىرەك ايتساق، تۇسىنگىسى دە كەلمەيدى»، - دەيدى ساراپشى.

ءارى قاراي، ساراپشى اناتولي بارانوۆ پەن ورىس ءباسپاسوزىنىڭ اراسىنداعى وسى ءبىر از-كەم ديالوگقا كوز جۇگىرتىڭىز:

سۇراق: باتىس ءپۋتيندى كسرو-نى، رەسەي يمپەرياسىن قايتا قۇرعىسى كەلەدى دەپ ءجيى ايىپتايدى. بۇعان شىنىمەن سەنەتىن ادام بار ما؟

سپيكەر: پۋتين كەڭەس وداعىن قالامايدى، ونى تۇسىنبەيدى. ال رەسەي يمپەرياسىن قالپىنا كەلتىرۋ مۇمكىن ەمەس.

سۇراق: بىراق رەسەيدىڭ حالىقارالىق سالماعى 90-شى جىلدارمەن سالىستىرعاندا پۋتين تۇسىندا شىنىمەن دە ءوستى عوي. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، پۋتين بۇعان قول جەتكىزدى مە، الدە سولاي كورىنە مە؟

جاۋاپ: ءپۋتيننىڭ ناقتى ءبىر نارسەگە قول جەتكىزۋگە تىرىسقانىنا سەنبەيمىن. سولاي بولدى. حالىقارالىق سالماق ءوستى، بىراق تەرىس جاعىنان سالماق ءوستى. مەنىڭ ويىمشا، سوبچاك قازىر كورىندە اۋناپ جاتقان شىعار...

سۇراق:  حازين ءپۋتيننىڭ سىرتتان كومەك الاتىن كەيبىر «ىشكى ازازىلدەرمەن» كۇرەسىپ جۇرگەنىن ايتتى. بۇل قانشالىقتى راس؟

جاۋاپ: بىلمەيمىن، ەگەر ول ناۆالنىي تۋرالى ايتىپ جاتسا، ءيا، ول كۇرەسىپ جاتىر.  جالپى، «ازازىلدەر» العاش رەت قادىروۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلعان.  بۇل ماعان ءبىرتۇرلى كورىنەدى.

تاقىرىپقا تۇزدىق:

وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن (2019 جىلى) امەريكا ساياساتكەرى، «وركەنيەتتار سوقتىعىسى» كونتسەپتسياسىنىڭ اۆتورى ساميۋەلەم حانتينگتون مەن امەريكالىق ديپلومات ۋوررەن مانشەلدەر كارنەگي قورىنىڭ دەمەۋشىلىگىمەن 1970 جىلى بىرىگىپ اشقان، شتاب-پاتەرى اقش استاناسىندا ورنالاسقان، تارالىمى 100 مىڭنان اساتىن Foreign Policy جۋرنالى «پۋتين يمپەراتور بولعىسى كەلەدى، بىراق رەسەي يمپەريالىق قاعانات ەمەس» اتتى ساراپتاما ماقالا جاريالاعان. اعىلشىن تىلىندەگى سول ءبىر ماقالانى Abai.kz ۇجىمى قازاقشالاپ، وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنعان. ءبىز اتالعان ماقالاداعى بىرنەشە تەزيستى وقىرمان تالقىسىنا قايتا ۇسىنباقپىز. قاراڭىز:

«پۋتين مەن ونىڭ الدىنداعى بوريس ەلتسين رەيمپەرياليزاتسيانى قولعا الدى. ەلتسين كەزىندەگى رەيمپەرياليزاتسيا تمد ورىس ەمەس ەلدەرىندەگى جاپا شەگۋشى ورىستار مەن ورىس تىلدىلەردى قورعاۋ اياسىندا «جۇمساقتانا» جۇرگىزىلدى. بىراق ەلتسين سونىمەن قاتار پوستكەڭەستىك رەسەيدى ەكونوميكالىق كۇيرەتۋگە باسشىلىق ەتىپ، قىلمىس پەن سىبايلاسقان جەمقورلىققا قانات جايعىزدى. پۋتينگە «مەرگەننىڭ باسۋى، قۇلاننىڭ قاسۋىنىڭ» كەزى تاپ كەلدى. ول اۋەلى پرەمەر-مينيستر، كەيىن پرەزيدەنت بولعان شاعىندا رەسەي ەكونوميكاسى ساۋىعىپ، الەم نارىعىنداعى مۇناي-گاز باعاسى اسپانداۋى ونىڭ بيلىگىن «قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالعانداي» ەتتى. بۇل ونىڭ بەدەلىن جۇرت الدىندا كوككە كوتەردى».

***

«باتىستىڭ ستراتەگيالىق ماقساتى ەكسپانسيونيستىك رەسەيدەن بولەك دەموكراتيامەن ۇيلەسىپ، رەسەي ۇستەمشىلىگىنە قارسى تۇرۋعا قابىلەتتى، ماسكەۋدى دە، باتىستى دا دوستىق ءام ءوزارا ءتيىمدى ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناسقا تارتۋعا بەيىم ورىس ەمەس رەپۋبليكالاردى قۇرۋ. تاپ وسىنداي جاعدايدا عانا باتىس پەن رەسەيدىڭ كورشىلەرى ءپۋتيننىڭ يمپەريالىق امبيتسياسىنىڭ جىگەرىن قۇم ەتە الادى».

***

«1918 جىلى رەسەيلىك پوستيمپەريالىق ءتىن نەگىزىندە جاڭادان ورىس ەمەس مەمەلەكەتتەر ومىرگە كەلدى. رەيمپەرياليزاتسيا وتە تەز ءام جىلدام ءوتتى. بۇگىن رەسەي ايماقتىق ۇلى قاعانات رەتىندە ءالى ءوز قۇدىرەتىن ساقتاپ قالعانىمەن، ناعىز يمپەريا قۇرۋعا تاقىمى ءالسىز، تىزگىنى بوساڭ».

***

«ەلىنىڭ ەكونوميكاسى جان-ءتاسىلىم ۇستىندەگى ءپۋتيننىڭ جۇگەنسىز كەتكەن ارانى افريكا مەن تاياۋ شىعىسقا دەيىن اشىلىپ وتىر. بۇنداي ارانى اشىلعان يمپەريالىق تابەتتىڭ داۋرەنى ۇزاققا سوزىلمايدى. ءدال قازىر پۋتيندىك رەسەي كەڭەس وداعىنداعى لەونيد برەجنەۆتىڭ كەزىندەگىدەي الداۋسىراعان ءۇمىتتىڭ جەتەگىندە جۇرگەن جايى بار».

***

«بارىنەن دە ەڭ باستىسى پۋتين ورتالىقتانعان، جەمقورلانعان رەپرەسسياعا بەيىم، مودەرنيزاتسياعا يكەمسىز كۆازيفاشيستىك مەملەكە قۇردى. ول وسى مەملەكەتتىڭ ءدىڭى بولىپ تابىلاتىندىقتان، ول بيلىكتەن كەتكەن سوڭ،  ول قۇرعان جۇيەنىڭ السىزدىگى جاريا بولىپ، نە امبيتسيالى ەليتا، نە بولماسا، اشىنعان قارا حالىق تىك كوتەرىلەدى. تاعدىردىڭ تالكەگىمەن، پۋتين رەسەيدىڭ قاس جاۋىنا اينالىپ وتىر. سەبەبى، ول رەسەيدى اۆتوريتارلىق يمپەرياعا اينالدىرۋدى باستى ماقساتىنا اينالدىردى».

ايتپاقشى، كرەمل ماڭايىنا توپتاسقان ازشىلىق توپ اراسىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيندى «يمپەراتور» دەپ باعالاۋشىلار قازىر دە بار ەكەن. ءپۋتيننىڭ بۇرىنعى كەڭەسشىسى ۆلاديسلاۆ سۋركوۆ دەيتىن ادام بيىل ەتە Financial Times گازەتىنە سۇحبات بەرىپ، ءپۋتيندى ريم يمپەراتورى وكتاۆيان اۆگۋستپەن سالىستىرىپتى. «پۋتين دە وكتاۆيان اۆگۋست سەكىلدى جاڭا تيپتەگى مەملەكەت قۇرا ءبىلدى»، - دەپ سويلەپتى.

قايسىبىر جىلى دۋمانىڭ دەلىقۇلى دەپۋتاتى ۆلاديمير جيرينوۆسكي ءپۋتيندى «يمپەراتور، ءامىرشى، كنياز», دەپ اتاۋدى ۇسىنعان.

نازەركە التايقىزى

Abai.kz