قولدانبالى ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورتالىعى (AERS) رەسەي مونەتارلىق ساياساتىنىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا اسەرى تۋرالى ساراپتاما جاسادى. ورتالىقتىڭ ساراپشىسى ەۆگەنيا پاك ءوزىنىڭ زەرتتەۋىندە 2021 جىلعى ينفلياتسيالىق پروتسەستەر بۇكىل الەمدىك ەكونوميكا ءۇشىن قيىندىق تۋعىزعانىن ايتقان. ءبىز اتالعان ماتەريالدى قازاق تىلىنە اۋدارىپ، Abai.kz وقىرماندارىنا ۇسىنعاندى ءجون كوردىك. 

2021 جىلدىڭ سەگىز ايىندا رەسەيدىڭ قازاقستان تاۋار اينالىمىنداعى ۇلەسى 23,5%-دى قۇراعان. وسى ۋاقىت ارالىعىندا رەسەيدەن يمپورت 35,4%، ال رەسەيگە ەكسپورت 10,5%-عا جەتكەن.

«بۇل فەنومەننىڭ ماڭىزى وتە زور. رەسەيدەن كەلەتىن يمپورت كولەمىنىڭ ارقانى ەسەبىنەن رەسەيلىك ينفلياتسيا رەسپۋبليكاداعى تاۋار باعاسىنىڭ وسۋىنە اسەر ەتەدى. رەسەيدىڭ مونەتارلىق ساياساتىنىڭ ەاەو ەلدەرى ەكونوميكاسىنا اسەر ەتۋى ەكونوميكا كولەمىن سالىستىرۋعا اكەلەدى. وسىلايشا رەسەي قازاقستان ەكونوميكاسىنان شامامەن توعىز ەسە جانە قالعان ءۇش مەملەكەتتىڭ ەكونوميكاسىنان 20 ەسە ۇلكەن ەكەنىن انىقتايمىز»، - دەيدى ساراپشى.

پاك رەسەيدىڭ مونەتارلىق ساياساتىنىڭ ەاەو ەلدەرىنىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا اسەر ەتۋىنىڭ تەوريالىق تۇرعىدان بىرنەشە جولى بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى. بىرەۋى – ينفلياتسيا بولسا، ەكىنشىسى – ساۋدا، ءۇشىنشىسى – پايىزدىق مولشەرلەمەلەر.

رەسەيدەگى مونەتارلىق ساياساتتى بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كىدىرىسپەن جۇمسارتۋ رەسەيلىك ينفلياتسيانىڭ وسۋىنە اسەر ەتەدى، ال بۇل ءوز كەزەگىندە  قازاقستانداعى باعانىڭ وسۋىنە ىقپال جاسايدى.

رەسەي ورتالىق بانكى قازاقستانداعى ينفلياتسياعا جاناما اسەر ەتەدى. سوندىقتان ۇلتتىق بانكتىڭ بۇل ماسەلەلەگە قاتىستى شارا قولدانۋىنا تۋرا كەلەدى. بۇل تەزيستى رەسەي بانكىنىڭ زەرتتەۋى دالەلدەدى.

قازاقستانداعى ينفلياتسيانىڭ 15,4%-ى سىرتقى (ەكزوگەندىك) فاكتورلارمەن بايلانىستى ەكەندىگى جانە رەسەيدەگى مونەتارلىق شوك قازاقستانداعى ينفلياتسيانى تۇسىندىرەتىن جالپى فاكتورلاردىڭ 2,5%-ىن قۇرايتىنى ايتىلعان. ماسەلەن، رەسەيدىڭ ارمەنياداعى مونەتارلىق ساياساتىنىڭ  ۇلەسى 2,2%-دى، قىرعىزستاندا 2,1%-دى قۇرايدى.

ساۋدا جولى ەكى باعىتتا دا جۇمىس ىستەي الادى. تەوريالىق تۇرعىدان قاراعاندا رەسەيدەگى مونەتارلىق ساياساتتى جۇمسارتۋ (نەگىزگى ستاۆكانىڭ تومەندەۋى) ءرۋبلدىڭ  تەڭگەگە شاققاندا تۇسۋىنە الىپ كەلۋى كەرەك، ويتكەنى رۋبل اكتيۆتەرى قىزىعۋشىلىقتى جوعالتادى. ال، بۇل ءوز كەزەگىندە رەسەيلىك تاۋارلاردىڭ قازاقستاندىق تاۋارلارعا قاتىستى باعاسىن نەعۇرلىم تارتىمدى ەتەدى. ناتيجەسىندە رەسەيلىك تاۋارلارعا قازاقستاننان سۇرانىس ارتىپ (الماستىرۋ اسەرى), رەسەيدەن كەلەتىن يمپورت كولەمى ۇلعايادى.

پايىزدىق مولشەرلەمەلەر ايىرماشىلىعىنىڭ بولۋى ەلدەر اراسىنداعى كاپيتال اعىنىنا اسەر ەتەدى. بۇل ەكى ەلدىڭ ۆاليۋتا باعاسىنان بايقالادى. رەسەيدەگى نەگىزگى مولشەرلەمەنىڭ ءوسۋى جانە قازاقستانداعى بازالىق مولشەرلەمە مەن ايىرمانىڭ ازايۋى رەسەيلىك اكتيۆتەرگە سۇرانىس ارتتىرادى. رۋبل تەڭگەگە شاققاندا نىعايا تۇسەدى جانە كەرىسىنشە، نەگىزگى مولشەرلەمەنىڭ تومەندەۋى جانە بازالىق مولشەرلەمە مەن ايىرمانىڭ ءوسۋى تەڭگەنى كۇشەيتەدى.

تەڭگەنىڭ ايىرباس باعامىنا رەسەيدىڭ مونەتارلىق ساياساتىنىڭ اسەر ەتەتىنىن  رەسەي بانكىنىڭ زەرتتەۋى راستايدى. قۇجاتتا RUB/KZT ديناميكاسى 32,7%  سىرتقى شوك بولسا، رەسەيدىڭ RUB / KZT ديناميكاسىنداعى مونەتارلىق ساياساتىنىڭ شوك 10% قۇرايدى. 2 قاراشادا ساۋدا-ساتتىق قورىتىندىسى بويىنشا KASE-دە رۋبل 5,97 تەڭگەدەن ساتىلدى.

سونداي-اق، پاك 2020-2021جىلدارى ەكى ەلدىڭ مونەتارلىق ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋ باعىتتارىن جاقىنداستىرۋ ارەكەتىن بايقاۋعا بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. بىراق بۇل ادەيى ىستەلمەۋى دە مۇمكىن.

مىسالى، رەسەي ورتالىق بانكى نەگىزگى مولشەرلەمەنى 2020 جىلعى اقپاندا 6,25%-دان 6%-عا دەيىن تومەندەتە باستادى. سودان كەيىن ساۋىردە 5,5%-عا دەيىن، ماۋسىمدا 4,5%-عا دەيىن، شىلدەدە 4,25%-عا دەيىن تومەندەدى. مۇنداي جۇمساق مونەتارلىق شارتتار 2021 جىلدىڭ ناۋرىزىنا دەيىن سوزىلدى. سودان كەيىن مولشەرلەمە كوتەرىلە باستادى جانە قازىر ول 7,5%-عا دەڭگەيىنە جەتتى.

سونىمەن قاتار، ۇلتتىق بانك 2020 جىلعى اقپاندا بازالىق مولشەرلەمەنى 9,25% دەڭگەيىندە ساقتاپ قالدى، ال ناۋرىزدا  12%-عا كۇرت كوتەردى. الايدا، 2020 جىلدىڭ ساۋىرىنەن باستاپ رەتتەۋشى بازالىق مولشەرلەمەنىڭ بىرقالىپتى تومەندەۋى بايقالدى. بۇل ەكى ەلدە 2021 جىلدىڭ باسىنا دەيىن سوزىلدى. بۇگىندە قازاقستاندا جىلدىق بازالىق مولشەرلەمە 9,75%-دى  قۇرايدى.

بىراق سيممەتريا قايتا بۇزىلدى. 2021 جىلدىڭ ناۋرىزىنان باستاپ رەسەي ورتالىق بانكى مونەتارلىق ساياساتتى قاتاڭداتا باستادى، ال، قازاقستان 2021 جىلدىڭ شىلدەسىنەن باستادى.

«پايدا بولعان اسيممەتريانى ەكى ەلدەگى ينفلياتسيانىڭ ءار ءتۇرلى دەڭگەيىمەن تۇسىندىرۋگە بولادى. اتاپ ايتقاندا، 2021 جىلى رەسەي ينفلياتسياسى قازاقستانعا قاراعاندا اناعۇرلىم جىلدام قارقىنمەن ءوستى. 2021 جىلدىڭ تامىز ايىنان باستاپ ەكى ەلدىڭ مونەتارلىق ساياساتىنداعى ءتۇيىسۋ نۇكتەلەرىن بايقاۋعا بولادى»، – دەپ ناقتىلادى AERC تالداۋشىسى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz