ءبىر سوت اقتاپ، ءبىر سوت داتتاپ
جوعارعى سوت توراعاسىنىڭ نازارىنا!
مەنىڭ وسى ماقالانى جازۋىما نەگىزى سەبەپ، ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ بيىلعى جىلعى حالىققا جولداۋىندا اتاپ كورسەتكەن سوت تورەلىگى مەن سۋديالارىدڭ ادىلەتسىزدىگى، اپپەلياتسيالىق ساتىداعى شاعىمداردىڭ نەگىزسىز كەرى قايتارىلۋى. وسى ورايدا سوتتار مەن سۋديالاردىڭ اتىن اتىپ، ءتۇرىن تۇستەپ ءباسپاسوز بەتىندە اشىق اريالاۋدى ايتقان بولاتىن. سوندىقتان مەن ءوز باسىمنان وتكەن وقيعانى وقىرماندار قاۋىمىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم. بىردە سوت، بردە اۋرۋحانامەن كۇنىم ءوتىپ، ەكى جىلعا جۋىق سوزىلعان ماسەلەنىڭ شەگىنە جەتە الماي كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. ءسال شەگىنىس جاساپ كورسەك، وقيعا بىلاي بولعان ەدى.
جوعارعى سوت توراعاسىنىڭ نازارىنا!
مەنىڭ وسى ماقالانى جازۋىما نەگىزى سەبەپ، ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ بيىلعى جىلعى حالىققا جولداۋىندا اتاپ كورسەتكەن سوت تورەلىگى مەن سۋديالارىدڭ ادىلەتسىزدىگى، اپپەلياتسيالىق ساتىداعى شاعىمداردىڭ نەگىزسىز كەرى قايتارىلۋى. وسى ورايدا سوتتار مەن سۋديالاردىڭ اتىن اتىپ، ءتۇرىن تۇستەپ ءباسپاسوز بەتىندە اشىق اريالاۋدى ايتقان بولاتىن. سوندىقتان مەن ءوز باسىمنان وتكەن وقيعانى وقىرماندار قاۋىمىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىم. بىردە سوت، بردە اۋرۋحانامەن كۇنىم ءوتىپ، ەكى جىلعا جۋىق سوزىلعان ماسەلەنىڭ شەگىنە جەتە الماي كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. ءسال شەگىنىس جاساپ كورسەك، وقيعا بىلاي بولعان ەدى.
2010 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنىڭ 29-ندا بالام باۋىرجان حاميتوۆ كورشىمىز پولينا وسپانوۆا جانە ۇلى داستانمەن ءوزارا كەلىسىپ، 20 ءىرى قارا مال مەن 56 باس قويدى قوسىپ، «سابا» ۋچاسكەسىندە كەزەكپەن باقتى. بۇل ءۇش وتباسى بىرىككەن كەزەك بولاتىن. جيەنى قۋانباي جاقىپوۆ دەگەن ازامات بار. ۇلىم 15 كۇن كەزەگىن وتەگەن سوڭ، قارا مالدان بيۋرتسەللەز اۋرۋى شىعۋىنا بايلانىستى تاپسىراتىن بولىپ ۇيگە كەلدى. كەزەكتى بۇزبايىن دەپ قازاننىڭ 16-نان 28-نە دەيىن مەن باقتىم. پ.وسپانوۆا مەن ۇلى داستان اۋىل مەن قالانىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. ول تەك سول كۇنى اۋىلدان كەلدى، قاسىندا تاسبولات سماعۇلوۆ، ول: «مەن باۋىرجانمەن كەزەكتى اۋىستىم، 7-ءشى قاراشاعا دەيىن مەن سەسسياعا كەتەم، كەيىن مىنا ازامات مەنىڭ ورنىما قالادى. ال مەن سىزدەردى اۋىلعا جەتكىزەم» دەدى. ءسويتىپ ەكەۋى قالدى. 210 جىلعى 4 قاراشادا «مال جوعالدى» دەگەن اۋىل ازاماتى سەرىك راحىموۆتان ەستىدىك، بالام قىرعا بارسا پ.وسپانوۆانىڭ مالى تۇگەل (جالپى 107 باس قوي) ەكەن. تەك مەنىڭ 19 ساۋلىق قويىم جانە قۋانباي جاقىپوۆتىڭ 4 قويى جوق ەكەن. سودان اۋىل ازاماتى ماقسات قاسەنوۆ پەن ۇلىم باۋىرجان ىزدەۋگە شىقتى. مەن تاعى 9-نان 17-نە دەيىن ۇلىمنىڭ ورنىنا كەزەككە باردىم. سول كۇنى (17.11.2010) قوزى وسپانوۆ ء(ۇي يەسى) قۋانباي جاقىپوۆ كەلىپ، مەن اۋىلعا قايتپاقشى بولدىم.
ق.وسپانوۆ قايتۋىما قارسىلىق ءبىلدىردى. ءتۇن ىشىندە جاياۋ قايتامىن دەگەن سوڭ امالسىزدان الدى. مەن حابارلاپ قويادى دەپ سەسكەنسە كەرەك. مالىمدى تۇگەندەپ الىپ كەتەمىن دەگەن سوڭ سەندى. ەكى كۇن اۋىرىپ جاتىپ 20 قاراشادا اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە حابار بەردىم. ارنايى تەكسەرۋ ءۇشىن س.سەيىلحانوۆ پەن م.بەلىكباەۆ كەلدى. «سابا» جايلاۋىنداعى مالعا جاۋاپتى پ.وسپانوۆا مەن ۇلى داستانعا باردىق. قوسقاندا قويىمىز 56 بولاتىن، بەسەۋىن سول ۋچاسكەدە ەرمەك بەكەنوۆكە پ.وسپانوۆانىڭ قاتىسۋىمەن قارىزىن قايتارعان. قالعان 51 قويدىڭ 19-ى جوق. 32 توقتىنى س.سەيىلحانوۆ پەن م.بەلىكباەۆتىڭ كوزىنشە ساناپ الدىم. جاۋاپكەر پ.وسپانوۆاعا اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرى س.سەيىلحانوۆ: «باقىت اپاي ۇلىمەن اۋىلدا بولعاندا سىزدەر جايلاۋدا مال باقتىڭىزدار. مالدىڭ جوعالۋىنا كىنالى ءسىز بە، الدە ۇلىڭىز با؟»- دەگەندە پ.وسپانوۆا ويلانىپ وتىرىپ، ۇلىن قورعاۋ ءۇشىن «مەن كىنالىمىن، تۇزەپ قايىرىپ اكەلە المادىم» دەپ جاۋاپ بەردى. 22 قاراشادا اۋىل ازاماتتارى ن.توپانوۆ پەن ە.توكەنوۆ جانە ۇلىم باۋىرجان 32 باس توقتىنى جۇك ماشيناسىنا تيەپ الىپ قايتتىق. سودان ىشكى ىستەر بولىمىنە 3 رەت، اۋدان اكىمىنە 2 رەت، پروكۋراتۋراعا 2 رەت بارىپ، وسى لاۋازىم يەلەرىنىڭ سوتقا بەرىڭىز دەگەن شەشىمدەرىمەن اۋداندىق سوتقا جۇگىندىم. وعان دەيىن 6 اي ءوتىپ كەتكەن ەكەن. ءوزىم قاراتەرەك دەگەن اۋدان ورتالىعىنان 70 شاقىرىمداي شالعاي اۋىلدا تۇرامىن. ءسويتىپ كەلەر جىلى، 2011 جىلدىڭ 22 ساۋىرىندە شاقىرۋ بويىنشا پ.وسپانوۆا مەن ونىڭ ۇلى جانە مەن اۋداندىق سوتقا باردىق.
پ.وسپانوۆا وبلىستا تۇراتىن ەت جاقىنى سالتانات حاليكوۆانى، ۇلى داستاندى ەرتىپ كەلدى. س. حاليكوۆا سوتتان بۇرىن سويلەپ ءتارتىپ بۇزدى. سوت ە.يديروۆ بۇل كەزدەسۋ سوتقا دەيىنگى كەزدەسۋ ەكەنىن ايتتى. پ.وسپانوۆا جوعالتقان مالدىڭ قۇنىن تولەگىسى كەلمەيتىنىن، بيىل تاعى دا بىزبەن بىرگە مال باعىسسا ەكەن دەگەن ويىن ايتتى. مەن سەنەن جەرىڭ ەمەس، مالىمنىڭ تولەمىن سۇراپ تۇرمىن دەپ كەلىسپەدىم. كۋالاردىڭ جازباشا جاۋابىن اپارىپ ەدىم، سوت وزدەرىن اكەلۋدى تالاپ ەتتى. وتىرىس 29 ساۋىرگە قالدىرىلدى. اتالعان كۇنى پ.وسپانوۆا مەن ۇلى د.وسپانوۆ كەلدى. س.حاليكوۆا سەبەپسىز كەلمەي قالدى. مەن ۇلىم باۋىرجان حاميتوۆ، كۋاگەرلەر: اۋىل ازاماتتارى ق.ۋىزباەۆ م.قاسەنوۆ باردىق. سوتتا ءبارىمىز شىندىقتى ايتىپ بەردىك، پ.وسپانوۆا مەن ۇلى د.وسپانوۆ ءوز كىنالارىن مويىندادى. ەشتەڭە دالەلدەي المادى. قويدىڭ باعاسىنا كەلىستى. سوت كەلەسى مەرزىمگە قالدىرىلىپ، كۋالارسىز كەلۋىمدى تالاپ ەتتى. پ.وسپانوۆا مەن تۋىسى س.حاليكوۆا جانە مەن كەلدىم. مەن تەك عانا ادال مالىمنىڭ اقىسىن تولەنۋىن تالاپ ەتىپ، بەنزينگە كەتكەن جانە مورالدىق شىعىنىمدى وتەۋدەن باس تارتىپ، كەشىرىم رەتىندە ءوتىنىش جازدىم. س.حاليكوۆا ءوزىنىڭ بۇعان دەيىنگى سوت وتىرىسىنا كەلە الماعان سەبەبىن ايتا الماستان، قويدىڭ باعاسىنا كەلىسپەيتىنىن، مەنىڭ ءوز مالىمنىڭ قۇنىن ءوندىرۋدى تالاپ ەتۋىم دۇرىس ەمەس ەكەنىن، مالدىڭ يەسى ۇلى،- دەپ ءجونسىز داۋ سالدى، ول «مەنىڭ قىز كۇنىمدەگى فاميليامدى ۇقپاسا كەرەك». سونىمەن قويماي پ.وسپانوۆانى كوزىمىزشە ۇگىتتەپ، سوت شىعىپ كەتكەندە «مىنا كىسىگە 500 000 تەڭگە ايىپ سالۋ كەرەك»- دەپ ءوتىنىش جازدىرتىپ، سوت مۇشەلەرىنىڭ بىرىنە ۇسىندى.
سۋديا ە. يديروۆ قايىرا كىرگەندە ءوتىنىشتى كورىپ «نە ءۇشىن دەگەندە؟» ۇندەي الماي قالدى. بۇرىن دا مەنىڭ زاڭ ورگاندارىنا ارىزدانعانىمدا (22.01.2011 جىل) پ.وسپانوۆا ۋچاسكەلىك ينسپەكتورعا (ماناربەك جاناەۆ) وسى كولەمدەگى قارجىنى اتاپ جازعان بولاتىن. الايدا ينسپەكتور ودان باس تارتقان. سوتتا وسى تۋرالى ايتقانىمدا، پ.وسپانوۆا «مەن جاي قورقىتايىن دەپ جازعام، ونى قايتىپ الامىن عوي»، دەپ كۇلە جاۋاپ قاتقان. وسى جولى ءوز ايتقانىن ءوزى مويىنداپ، ۇلىم ەكەۋىمىزدىڭ شىندىقتى جازىپ، ار-نامىسىنا تيمەگەنىمىزدى جازباشا مويىندادى. سونىمەن، 06.05.2011 جىلى مەنىڭ ارىز تالابىم بويىنشا وسپانوۆتاردىڭ مويىنداۋىنشا اۋداندىق سوتتىڭ ءادىل شەشىمى شىقتى. وندا وسپانوۆتاردىڭ كىناسىنەن جوعالعان مالدىڭ قۇنى - 285 مىڭ تەڭگە جانە مەملەكەتتىك تولەم - 2850 تەڭگە دەپ كورسەتىلدى. الايدا، مالعا ءۇي يەسى ق.وسپانوۆ پەن تۋىسى س.حاليكوۆانىڭ مالدىڭ قۇنىن تولەمەۋ ءۇشىن ءار ءتۇرلى «سەبەپ» ايتىپ، وبلىستىق سوتقا اپپەلياتسيالىق شاعىم تۇسىرگەن. (وسى ەكى ورتادا ۇلى داستاندى ءبىر جىل بۇرىن جىبەرمەي، كەيىننەن جاۋاپتان قاشىرىپ، اسكەرگە وزدەرى جىبەرگەن). سونىمەن 08.07.2011 جىلى وبلىستىق سوتقا كەلدىم، شاقىرۋ بويىنشا ءتارتىپتى بۇزبايىن دەگەن نيەتپەن. (№ 2 قالالىق اۋرۋحانادان 07.07.2011 جىلى شىققان ەدىم).
س.حاليكوۆا قورعاۋشىسى اكيجانوۆا جانە سۋديا يۋ. ميرزويان تاعى دا ءبىر-ەكى مۇشەلەر، مەن، مەنىڭ تالابىم بويىنشا اۋدارماشى قىز بولدى. تاعى دا س.حاليكوۆا سوتتان بۇرىن سويلەپ، جۇلقىنىپ ءتارتىپ بۇزدى. سۋديا ەسكەرتۋ جاساپ، مەن قويعان سۇراقتارعا عانا جاۋاپ بەرىڭدەر دەپ، وتىرىس ءتارتىبىن ءتۇسىندىرىپ، ماعان قىسقاشا 4-5 سۇراق قويىپ، قايىرا مازالامادى. ەسەسىنە ايىپكەر پولينا وسپانوۆا مەن تۋىسى، سەنىمدى وكىلى س. حاليكوۆا مەن قورعاۋشى اكيجانوۆاعا ەش دايىندىقسىز كەلگەندەرىن، ەشبىر سۋديا زاڭدى بۇزبايتىنىن، دالەلدەرىڭىزدى كۋالاردى العاشقى ساتىدا سوتتا ايتىلۋى كەرەك ەدى. ءۇيىپ-تۇگىپ ماعان نە دالەلدەيسىڭدەر؟ ر.قاسەنوۆ دەگەن كىم؟ ءبىزدىڭ اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىن بۇزۋعا قۇقىعىمىز جوق دەپ اجەپتەۋىر قىسىمعا الدى. قورعاۋشى اكيجانوۆا مەن س.حاليكوۆا ورتاسىندا وتىرعان پ.وسپانوۆاعا تاپ-تاپ بەرىپ، «ءبارى سەنىڭ كىناڭ، ءبىز بىلمەدىك قوي» - دەپ، ءوزارا قىرقىستى. س.حاليكوۆا ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، اۋداندىق سوتتىڭ سۋدياسى ە.يديروۆتا ءوشى كەتكەندەي «مەن مۇنى جوعارعى جاققا جازدىم. نەگە جاۋاپ جوق؟» - دەپ، وزىنەن-ءوزى ىزاعا بۋلىعىپ، ءبىر قاعازدى قوس قولداپ توبەسىنە كوتەرىپ، ورنىندا سەلكىلدەپ كەتتى. سۋديا يۋ.ميرزويان «نە دەگەن نەرۆنىي ادامسىندار، وتىر ورنىنا»- دەپ، قولىن سىلتەگەندە س.حاليكوۆا اشۋعا بۋلىققان كۇيى ورنىنا وتىردى. ونى مەن ەمەس شەشەتىن، كوللەگيادا قارايدى. ماعان اڭىقتامالار، كۋالار كەرەك، كەلەسى كەزدەسۋگە 21 شىلدەدە كەلەسىزدەر، دەپ سوت وتىرىسىن كەيىنگە قالدىردى. اتالعان كۇندە جاۋاپكەر پ.وسپانوۆا، س.حاليكوۆا، اكيجانوۆا، مەن باردىم. جالعىز بارۋىمنىڭ سەبەبى، يۋ.ميرزوياننىڭ ايتۋىنا قاراعاندا ءادىل شەشىم بولاتىن شىعار دەگەن ءۇمىتىم بولدى. سودان جاۋاپكەر پ.وسپانوۆاعا ءسوز بەرىلگەندە العاشقى ساتىداعى سوزدەرىنە قاراما-قايشى شىعىپ، جالعان سوزدەردى ايتتى. 1 اي 20 كۇن 1 جايلاۋدا، ءبىر ۇيدە تۇرىپ باقتىق دەپ مويىنداسا، بولەك باقتىق، كەزەك بولعان جوق دەپ جالتاردى. الايدا نەگە قاراما-قايشى سويلەيسىڭ، ءۇشىنشى كەزەكتىڭ ادامى بار عوي،- دەپ يۋ.ميرزويان ءبىرىنشى شاقىرىمدا ايتقان بولاتىن. قاعاز بويىنشا اكەلگەن كۋاگەرلەرىن اتاپ ءوتتى. ولار رىسقالي قاسەنوۆ (بۇرىن اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىندە ىستەپ، جاۋاپقا تارتىلىپ سوتتالعان، تاسبولات سماعۇلوۆ اقىل-ەسى كەم جانداردىڭ ەسەبىندە تۇرعان ازامات، راقىمجان تاۋوۆ زەينەتكەر، كۇيەۋىمەن بىرگە ءۇيىنىڭ جۇمىسىن اتقاراتىن ادام).
وسىعان وراي يۋ.ميرزوياننىڭ العاشقى كەزدەسۋدە ايتقان سوزدەرىنىڭ «نەگە العاشقى ساتىدا بۇلار بولمادى، بۇلار قايدان شىقتى» - دەپ اۋزىما سالعان سوزدەرىن وزدەرىنە قايتالاپ بەردىم. ءسوز كەزەگى كەلگەندە بۇل جەردە ۇرلىق تا، قىلمىس تا بار ەكەنىن، بالاسى داستان قالا مەن ەكى ورتادا جۇرگەندە ەش جەردە تىركەلمەگەن مىلتىقتى اكەلگەندە «اكەسى دە بىلمەيدى، ميليتسيا كورسە جانىمىزدى شىعارادى، اۋزىڭنان شىقپاسىن دەگەنىڭ قايدا دەگەنىمدە» پ.وسپانوۆا ءۇنسىز قالدى. ستۋدەنتكە مۇنشا قارجى قايدان كەلدى؟ كەزىندە اۋداندىق ىشكى ىستەر ءبولىمىنىڭ قىزمەتكەرلەرى تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە س.حاليكوۆا بوگەت جاساعانىن ايتتىم.
اشۋعا بۋلىققان س.حاليكوۆا سەنىڭ «كلەۆەتاندى» شىعارامىن،- دەپ دىرىلدەپ اناسىنداي ماعان سەس كورسەتتى.
بۇل سۋديانىڭ سوتىڭ ەكىنشى شاقىرىلىمىندا وسپانوۆانىڭ ءسوزىن سويلەپ، وتەماقى تولەنبەيتىنى تۋرالى شەشىم شىعارعاندا العاشقى سوزدەرى «تۇلكىبۇلاڭ» ەكەنىن ءتۇسىندىم. ەكىنشى رەت اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىن بۇزۋعا قاقىمىز جوق دەگەن ول «التىن كورسە پەرىشتە جولدان تايادى» دەگەندەي اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىن وزگەرتتى.
كەيىننەن جالعىز قالعان ماعان «وزىنە دە سول كەرەك» دەگەندەي پ.وسپانوۆا مەن س.حاليكوۆا، اكيجانوۆا يۋ.ميرزوياندى قۇتتىقتاپ، راحمەتىن ايتىپ، ءبىرىن-ءبىرى قۇتتىقتاپ جاتتى. مۇنداي كورىنىستى ءبىرىنشى رەت كوردىم.
سودان جوعارعى ساتىداعى زاڭ ادامدارىنا ارىزدانىپ، ادىلدىككە جەتەيىن دەسەم، يۋ.ميرزوياننىڭ شەشىمى قولىما تيمەدى. سۇراستىرىپ ىزدەپ بارىپ (03.08.2011 جىلى) كەيىننەن 25 كۇن دەگەندە ارەڭ الدىم. سول ارادا مەنىڭ ارىزداناتىنىمدى ءبىلىپ، س.حاليكوۆانىڭ اقىلىمەن وسپانوۆتار وبلىستىق پروكۋراتۋراعا ارىز بەرگەن، وسى ساتىداعى جالعان سوزدەرىمەن. جوعارى ساتىداعى ارىزىم بويىنشا 25.10.2011 جىلى بارعانىمدا سوت توراعاسى ت.ماحۆاتوۆ اپپەلياتسيالىق شەشىمدى قاراپ، العاشقى ساتىداعى شەشىمدى كىمدەر قۇپتايدى دەپ ارا-جىگىن اجىراتىپ العاندا پروكۋرور ا.كۇزەكوۆ، س.حاليكوۆا، اكيجانوۆا، پ. وسپانوۆا ءبىر جاق، كۋرچاتوۆ قالاسىنان كەلگەن ۇستاز ۇلىم حاميتوۆ ەرجان ەكەۋىمىز بولدىق اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمىن قۇپتاعان.
سوت بارىسىن مەملەكەتتىك تىلدە جۇرگىزۋىن تالاپ ەتتىم. الايدا سول ت.ت.ماحۆاتوۆ وزگە ۇلتتىڭ وكىلى دە وتىر عوي، دەپ ورىس تىلىندە جۇرەتىنىن ايتتى. اۋدارماشى جىگىتتى شاقىردى. سوت ءسوز كەزەگىن ماعان بەرگەندە «مەن جالا جاۋىپ، جالعان سويلەمەيمىن، العاشقى ساتىداعى سوتتىڭ شەشىمى دۇرىس، ايىپكەر وسپانوۆا اپپەلياتسيالىق سوتتا جالعان سويلەپ، جوعالعان مال جايىندا ەمەس، اۋداننىڭ سۋدياسى ە.يديروۆتى ايىپتاۋمەن بولدى. اۋداننىڭ پروكۋراتۋراسىنا كۇدىگىمدى كەزىندە جازعان ەدىم» دەي بەرگەنىمدە دە سۋديا ت.ماحۆاتوۆ ءسوزىمدى بۇزىپ جىبەردى دە مەملەكەتتىك تىلدەن مۇلدەم ماقۇرىم پروكۋرور ا.كۇزەكوۆ وسپانوۆانىڭ سارىنىمەن كەلىسىمشارت، اكت جوق، مال تاۋلى جەر بولعان سوڭ جوعالعان دەپ، ءبىزدىڭ اۋداننىڭ جازىق جەر ەكەنىن بىلمەيتىندىگىن اڭعارتىپ، ورىس تىلىندە جازىلعان ءبىر پاراق اق قاعازدى ۇستازدىڭ الدىندا تۇرعان كىنالى وقۋشىداي تومەن قاراپ وتىرعان كۇيى ەستىلەر-ەستىمەس كۇيدە وقىپ بەردى.
ۇلىم حاميتوۆ ەرجان: «اۋىلدا كورشى تۇرعان تۋىس، بىرىگىپ ءوزارا كەلىسىممەن مال باعادى. ءبىر-بىرىنە سەنەدى، كەرەك جاعدايدا ءبىرىن-ءبىرى اۋىستىرادى. انالىق قويلار توقتىلارىن تاستاپ كەتپەيدى. تاۋلى جەر ەمەس، بىزدە جازىق جەر ىرىكتەلىپ الىنعان مال بەلگىلى، جاي كەزەك ەمەس، بولەك باقتىڭ دەۋى قاتە، سەبەبى ءۇشىنشى ادام جاقىپوۆ قۋانباي 4 باس قويىن جوعالتىپ وتىر»، دەدى، ورىس تىلىندە. كەزەك پ.وسپانوۆاعا كەلگەندە ول العاشقى ساتىداعى ءسوزىن ايتىپ، «مەن كىنالىمىن، تاۋلى جەردە يە بولا المادىم» دەي بەرگەندە جانىنداعى س.حاليكوۆا جانى شىعا بۇيىرىنەن «ىڭق» ەتكىزىپ قالعاندا ايىپكەر وسپانوۆا ءسوزىن جالعاستىرا المادى.
كۇلكى قىسىپ ءوزىمدى ءوزىمدى ءوزىم ارەڭ تەجەدىم، ال سوت، پروكۋرور مۇشەلەرى تومەن قاراپ ءۇنسىز قالعان.
سوت كەزەكتى بەردى مە بەرمەدى مە س. حاليكوۆا ۇشىپ تۇرەگەلىپ «مىنا تەتراد ىسكە جاراي ما، جاراماي ما ول جاعىن بىلمەيمىن» - دەپ كونە داپتەردى سوتتىڭ الدىنا اپاردى. ول داپتەرمەن نە دالەلدەگىسى كەلگەنى بىلگىسىز ول باسقا نۇكتەدە بولعان ءار ادامنىڭ جەكە مەنشىك مالىنىڭ ەسەبى. ءمورى باسىلعان قۇجات ەمەس. ر.قاسەنوۆتىڭ مالىنىڭ ەسەبى. الايدا سول داپتەردە نە جازىلعانىن كوز شۇقىپ ايتقان سوت تا جوق. وسى كورىنىستەن كەيىن سوت توراعاسى ت.ماحۆاتوۆ ءوزارا ءماجىلىس بولاتىنىن حابارلاپ، ءبىزدىڭ سىرتتا توسۋىمىزدى تالاپ ەتتى. تىسقا شىعىپ قايتا ورالسام، ىشكە ەنەر ەسىكتىڭ سىرتىنا اتپالداي ەكى ازاماتتى قويىپ قويىپتى. بۇلاردى كىم الىپ كەتەدى ەكەن، سونشا نەگە ۇزاق اقىلداسىپ جاتىر، شۇيكەدەي اۋىل ايەلىنەن سەسكەنگەنى مە دەگەن وي كەلدى، حابار جەتىپ قايىرا ىشكە ەندىك.
سىزدەر ءادىل شەشىڭىزدەر، بولماسا جوعارعى سوتقا بارامىن دەگەن ويىمدى بۇكپەستەن ايتتىم.
سول كۇنى ەشتەڭە شەشىلمەي ءىس 01.11.2011 جىلعا قالدىرىلدى. اتالعان 01.11.2011 كۇنى قايىرا سوتقا ۇلىم ەكەۋىمىز كەلدىك. مۇنداعى بىلىق-شىلىقتى بىلسە كەرەك، وزگە ۇلتتىڭ وكىلى قاتىسپاي قالدى. العاشقى اۋدارماشى جىگىت تە بولمادى. ءسويتىپ سوت قۇرامى بەس كۇننىڭ ىشىندە وسىلايشا وزگەردى. نەگىزسىز دالەلدەرمەن بۇل «قازاقشا» جازىپتى دەپ، مەنەن ۇلكەن ءمىن تاپقانداي وزگە تىلدە سايراپ س.حاليكوۆا مەن قورعاۋشى اكيجانوۆا نەنى دالەلدەگەنىن بىلمەيمىن، ايتەۋىر ەكى پاراق قاعازىن الىپ وقىپ شىقتى.
پروكۋرور ا.كۇزەكوۆ العاشقى وتىرىستاعى سارىنىمەن تەتراد، اكت، كەلىسىمشارت جوق دەگەننەن ءارى ەشتەڭە ايتا المادى. تاعى دا بىردەڭە ءبۇلدىرىپ الارمىن دەدى مە، ەكى يىعى تومەن ءتۇسىپ، ەشتەڭە ايتپاستان جاۋاپكەر پ.وسپانوۆا تۇردى. داپتەر جايلى ايتتىم، اكتىمەن الاتىن مەملەكەت مەنشىگى ەمەس، ءوز مالدارىمدى ميليتسيا قىزمەتكەرلەرىمەن تۇگەلدەپ الدىم. ال كەلىسىمشارتقا كەلەر بولساق، ۇلى مەن ەكەۋى ءوزارا اۋىزشا كەلىسىممەن كەلىسكەن، ونى العاشقى سوتتا مويىنداپ، كەيىننەن بىزدەن جازباشا شارتتى تالاپ ەتتى، تولەمەۋ ءۇشىن تاعىلعان ايىپ. سوت ت.ماحۆاتوۆ ءالسىز تۇسىمدى بايقايىن دەدى مە، «ەگەر ول ادامنىڭ ورنىندا ءسىز جوعالتىپ الساڭىز قايتەر ەدىڭىز؟» دەگەن ساۋالعا مەن الدىمەن جوعالتپاۋشى ەدىم. سىزدەردىڭ شەشە الماي وتىرعان ماسەلەلەرىڭىزدى، قازاقتىڭ ءبىر قارا شالى «كورشىڭە قيانات جاساما، جەتىم- جەسىردىڭ اقىسىن جەمە» دەپ تىيىم سالاتىن. ار قايدا، ۇيات قايدا؟- دەدىم. داۋسىم قاتتىراق شىعىپ كەتسە كەرەك، سوت سىلەيىپ تۇرىپ قالدى. ناقتى كۋاگەر 4 قويدىڭ يەسى، كەزەك بولمادى دەيسىڭ، ءۇشىنشى ادام بار عوي، دەپ العاشقىدا پ.وسپانوۆاعا شۇيىلىككەن سوت تاعى دا ءبىر پالەنىڭ ۇشى شىعار دەپ سەسكەنسە كەرەك، وزدەرى شاقىرعان كۋاگەر قۋانباي جاقىپوۆتى شىعارىپ جىبەردى.
اۋدارماشى ماعان قويىلعان 3-4 سۇراقتان باسقا ەشتەڭەگە جانى قينالعان جوق. وزگە تىلدە سايراعان، اقشاعا جالدانعان بيكەشتەردىڭ تەتراد، اكت، دوگوۆور دەگەن سوزدەرىنەن باسقا ۇققان مەن جوق. ءسويتىپ سوت «مالدىڭ قۇنى تولەنبەيدى، بۇل شەشىممەن كەلىسپەگەن جاعدايدا جوعارى سوتقا ارىزدانۋعا قۇقىڭىز بار» دەپ سوڭعى ءسوزىن ايتتى. وعان س.حاليكوۆا ر.اكيجانوۆا پ.وسپانوۆا قۋانا قويعان جوق. سەبەبى، تۇپكى ماقساتتارى ورىندالعان جوق. ولار جوعارى ساتىدا مەنى قىسپاقتاپ، ماتەريالدى كەرى قايتارىپ الۋعا دەگەن پيعىلمەن جالا جاپتى، دەپ ايىپ تولەتتىرمەك بولعان. ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ، مەن تۇگىلى ءبىر اۋداننىڭ لاۋازىمدى ادامدارىن مىسە تۇتپاي جۇرگەن سالتانات حاليكوۆا كىم ءوزى؟! مەنىڭشە الۋشى مەن بەرۋشىنىڭ اراسىندا جۇرگەن «دەلدال» عانا. كەزىندە سوت جۇيەسىندە جۇمىس ىستەگەن، قازىر تامىر-تانىستىعى بار، سونى جەلەۋ ەتىپ، بۇرىن دا دانىككەن بولۋى كەرەك. بىراق ادامداردىڭ بارلىعى اڭقاۋ ەمەس. وعان العاشقى ساتىداعى سوتتا بەتىن قايتارىپ تاستاعام «باسىن سىيمايتىن جەرگە، تۇمسىعىندا تىقپا» دەپ، ونىڭ دا سەبەبى بار. ەكى جىلداي ۋاقىت بولدى. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ 4 جىگىتى ا.ەرەجەپوۆ م.سمايىلوۆ، ا.وتەباەۆ، ا.ىبىراەۆ استانادان پاۆلودارعا قۇرىلىس ماستەرى بولۋى كەرەك، ءبىر ازاماتتى زورلىقپەن ۇرلاپ اكەلە جاتقان جەرىندە قالاعا كىرەبەرىستە ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى ارقىلى ۇستالىپ، جاۋاپقا تارتىلادى. ادام ۇرلىعى دەگەن قىلمىستى ىسكە وراي 4 اي قاماۋدا جاتىپ، 7 جىلعا سوتتالدى.
سونىڭ ءبىرى وسپانوۆا پولينانىڭ ءسىڭلىسى ەرەجەپوۆا مارجاننىڭ ۇلى بولاتىن. وتەباەۆتار جاماعايىن تۋىستارى ەدى. س.حاليكوۆا «مەن سەنىمدى وكىل بولامىن، كوكشەتاۋدان ادۆوكات اكەلەمىن» دەپ، ۋادە ەتىپ اتا-انالارى مالدارىن ساتىپ قانشاما شىعىندالعان. دەر كەزىندە ۇستالعان ازاماتتاردىڭ قىلمىسىن جابىرلەنۋشىنىڭ جاعىنداعى مىقتى زاڭ قىزمەتكەرلەرى دۇرىس دالەلدەپ س.حاليكوۆانىڭ اۋزىن دا اشتىرماعان. سودان تۋىستارى اراسىندا كيكىلجىڭ باستالىپ، اراز تۋىنداعان. «اپاسى سالعان جەلەكتى ءسىڭلىسى سالدى دەگەندەي» پ.وسپانوۆانىڭ «سەنگەن قويى» وسى.
مەن 64 جاستاعى جالعىزباستى انامىن. مەملەكەت تاراپىنان ەش نەسيە الماي، قولىمداعى مالىممەن كۇن كورىسىمدى كورىپ وتىرعان زەينەتكەرمىن. ادال اقى مالىمدى وندىرەمىن دەپ، بەس رەت وبلىستىق سوتقا، 4 رەت اۋرۋحاناعا جاتىپ كۇيزەلىسكە ءتۇستىم. بىراق، باسىما تۇسكەن قيىنشىلىقتاردى كوتەرە بىلەتىن، مۇنداي داۋ-دامايدا شەگىنە دەيىن جەتكىزە بىلەتىن، كەڭەستىك ءداۋىردىڭ وزىندە ەشكىمنەن تايسالماي ءوز انا تىلىمدە جەڭىسكە جەتكەن تۇستارىم كوپ.
ەندىگى ءۇمىتىم جوعارعى سوتتا.
اۋىلدىڭ جايىن، حالىقتىڭ جاعدايىن بىلەتىن، جابىرلەنۋشى مەن كۋاگەرلەردىڭ سوزىنە سەنگەن ار-وجداننان اتتاماعان اۋداندىق سوتتىڭ شەشىمى دۇرىس پا، الدە تامىر-تانىستىق جەڭ ۇشىنان جالعاسقان سىبايلاستىق، مەنسىنبەۋشىلىك، مەملەكەتتىك تىلدەن ماقۇرىم بيۋروكراتتىق قالىپتان شىعا الماي، ادام قۇقىعى ەمەس، ءوز قۇلقىنىن ويلاعان، اۋىل ادامىن 300 شاقىرىمنان بەس رەت كەلۋگە ءماجبۇر ەتكەن، اۋرە-سارساڭعا سالعان، ءبىرىن-ءبىرى جاقتاپ، ادىلەتسىزدىك تانىتقان وبلىستىق سوتتاردىڭ شەشىمى دۇرىس پا؟ ونى جوعارى سوت اجىراتا جاتار.
مەنىڭ تۇيگەنىم، ءار سوت تاۋەلسىز بولۋ كەرەك. سەبەبى جەرگىلىكتى جەردە شەشىلگەن ماسەلە دۇرىس بولعاندا جوعارىدان بيلىك جۇرگىزۋدىڭ كەرەگى جوق، كەزىندە بۇل ساتىداعىلار الىنىپ تاستالعان. ادامداردىڭ قۇقىعى بۇزىلىپ، ءارى-بەرى جۇگىرمەۋى ءۇشىن. ءبىر سوت اقتاپ، ءبىر سوت داتتاعان زامان-اي! الدە زامان ەمەس، ادامدار وزگەرىپ كەتكەن بە؟! جوعارى سوت «تۋرا بيدە تۋعان جوق» دەگەن بابالار قاعيداسىن ۇستانا ما؟ شىندىقتى جوعارى سوت وتىرىسىنان سوڭ بىلەرمىن.
باقىت بەكتۇرقىزى،
ماي اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى،
قاراتەرەك اۋىلىنىڭ تۇرعىنى،
پاۆلودار وبلىسى.
«اباي-اقپارات»
