ەلوردامىز - استانا قالاسى كۇنى كۇللى قازاقستان كولەمىندە تويلاندى. ەلدىڭ ەگە قالاسىنىڭ تۋعان كۇنى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى - پەتروپاۆل قالاسىندا دا مەرەكەلەندى. ءدۇبىرلى تويدى ەل بولىپ اتاپ وتتىك. توي دەگەندە قۋ باس دومالايدى، قالادا وتكىزىلىپ جاتقان مەرەكەلىك شارالاردى تاماشالاۋ ءۇشىن ورتالىق الاڭعا بارعان ەدىم، ءبىر جاس جىگىتتەر كۇنتىزبەلەر تاراتىپ ءجۇر ەكەن. «ۆوت ۆام پرازدنيچنىە كالەنداريكي»، - دەپ جاڭاعى جىگىتتەردىڭ ءبىرى قولىما ەكى كۇنتىزبەن ۇستاتتى.

كوزىلدىرىگىمدى كيىپ، كۇنتىزبەدەگى جازۋدى كورگەن كەزدە مارقايعان كوڭىلىم ءبىر پاستە ساپ بولدى، شوشىنىپ جاعامدى ۇستادىم. جاڭاعى كۇنتىزبەنىڭ ايقارما بەتىندە... «استانا، تۇعان كۇنىمەن» دەپ جازىلىپتى. ءتىپتى ايتۋعا ۇيات. دوسىمىز جىلاپ، دۇشپانىمىز كۇلەتىن جاعداي دەگەن وسى، اعايىن. قازاقتىڭ سوزدەرىن قورلاپ، ءوز ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىن ءدال وسىلاي سارساڭعا سالىپ، قورلاعانىمىزدى نە دەپ تۇسىنۋگە بولادى؟

وسى ولقىلىقتارعا كىم كىنالى؟ كىم جاۋاپ بەرەدى؟ كۇنتىزبەنىڭ تەرىس جاعىن وقىپ كورسەم، تاپسىرىس بەرگەن پەتروپاۆل قالاسىنىڭ اكىمدىگى ەكەن. ياعني، بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا قالا اكىمى بولات جۇمابەكوۆ (سۋرەتتە) دەگەن ازامات جۇرسە كەرەك-ءتى. مەنىڭ بىلۋىمشە، جۇمابەكوۆ مىرزا ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلىن شالا بىلەدى، سوندىقتان ونىڭ انا ءتىلىن قالاي «قۇرمەتتەپ» جاتقانىنىڭ اينىماس دالەلى - مىنا ءوزىڭىز كورىپ وتىرعان كۇنتىزبە.

ەلوردامىز - استانا قالاسى كۇنى كۇللى قازاقستان كولەمىندە تويلاندى. ەلدىڭ ەگە قالاسىنىڭ تۋعان كۇنى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى - پەتروپاۆل قالاسىندا دا مەرەكەلەندى. ءدۇبىرلى تويدى ەل بولىپ اتاپ وتتىك. توي دەگەندە قۋ باس دومالايدى، قالادا وتكىزىلىپ جاتقان مەرەكەلىك شارالاردى تاماشالاۋ ءۇشىن ورتالىق الاڭعا بارعان ەدىم، ءبىر جاس جىگىتتەر كۇنتىزبەلەر تاراتىپ ءجۇر ەكەن. «ۆوت ۆام پرازدنيچنىە كالەنداريكي»، - دەپ جاڭاعى جىگىتتەردىڭ ءبىرى قولىما ەكى كۇنتىزبەن ۇستاتتى.

كوزىلدىرىگىمدى كيىپ، كۇنتىزبەدەگى جازۋدى كورگەن كەزدە مارقايعان كوڭىلىم ءبىر پاستە ساپ بولدى، شوشىنىپ جاعامدى ۇستادىم. جاڭاعى كۇنتىزبەنىڭ ايقارما بەتىندە... «استانا، تۇعان كۇنىمەن» دەپ جازىلىپتى. ءتىپتى ايتۋعا ۇيات. دوسىمىز جىلاپ، دۇشپانىمىز كۇلەتىن جاعداي دەگەن وسى، اعايىن. قازاقتىڭ سوزدەرىن قورلاپ، ءوز ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىلىمىزدىڭ جاعدايىن ءدال وسىلاي سارساڭعا سالىپ، قورلاعانىمىزدى نە دەپ تۇسىنۋگە بولادى؟

وسى ولقىلىقتارعا كىم كىنالى؟ كىم جاۋاپ بەرەدى؟ كۇنتىزبەنىڭ تەرىس جاعىن وقىپ كورسەم، تاپسىرىس بەرگەن پەتروپاۆل قالاسىنىڭ اكىمدىگى ەكەن. ياعني، بۇل ءىستىڭ باسى-قاسىندا قالا اكىمى بولات جۇمابەكوۆ (سۋرەتتە) دەگەن ازامات جۇرسە كەرەك-ءتى. مەنىڭ بىلۋىمشە، جۇمابەكوۆ مىرزا ءوزىنىڭ تۋعان ءتىلىن شالا بىلەدى، سوندىقتان ونىڭ انا ءتىلىن قالاي «قۇرمەتتەپ» جاتقانىنىڭ اينىماس دالەلى - مىنا ءوزىڭىز كورىپ وتىرعان كۇنتىزبە.

پەتروپاۆل قالاسى تۇرعىندارىنىڭ 20 پايىزى عانا قازاقتار. وكىنىشتى-اق، ارينە. ءبىر قىزىم بار، بۇدان دا وتكەن سوراقى دەمەكشى، وسى ازعانتاي قانداستارىمىزدىڭ باسىم كوپشىلىگى ءوزىنىڭ انا تىلىندە سويلەسپەيدى. مۇندايدا ورتاق ءتىل، ارينە - ورىس ءتىلى. ءتىپتى كەي كەزدەرى مەن ءوزىمدى رەسەيدە تۇراتىنداي سەزىنەم. مىسالى، شاھارداعى مۋنيتسيپالدىق تەلەارنانىڭ جاڭالىقتارى الدىمەن ورىس تىلىندە كورسەتىلەدى، سودان سوڭ عانا قازاق تىلىندەگىسى ەفيردەن وتەدى. سوندا مەملەكەتتىك ءتىل بۇل ايماقتا ەكىنشى سورتتى ءتىل بولعانى ما؟ بىلۋىمشە، بۇل تەلەارنانى ەۆگەني سازانوۆ ەسىمدى وزگە ۇلتتىڭ وكىلى باسقارادى، ال وبلىستىق ىشكى ساياسات باسقارماسىن دا ءورىستىلدى شالا قازاق رۋسلان الىشەۆ دەگەن جاس جىگىت بيلەپ وتىر. ورىس سازانوۆ تا، قازاق الىشەۆ تە ۇلتتىق ماسەلەگە دەگەن دە ەش ايىرماشىلىقتارى جوق. الدە ۇلى مارتەبەلى تاۋەلسىزدىكتىڭ ەگەسى اتانعانىنا جيىرما جىلدى ارتقا سالعان قازاقستاننىڭ ءبىر بولىگى پەتروپاۆلدى رەسەيدىڭ قياندا جاتقان، ەلەۋسىز ءبىر گۋبەرنياسى دەپ ويلاپ ءجۇر مە ەكەن ولار؟

وسى ەكى ازامات سول جەردىڭ سۋىن ءىشىپ، اۋاسىن جۇتىپ، قالابەردى نانىن جەپ وتىرىپ، ەگەمەن ەلدىڭ مەملەكەتتىلىگىن كوپە-كورىنەۋ مويىنداماعانى ما ەكەن استامشىلدىق تانىتىپ. بۇل سوراقىلىق ءتىپتى مەملەكەتتىك ساياساتقا قارسى شىققان باسبۇزارلىقپەن بالاۋعا بولار. ويتكەنى، جاڭاعى تەلەارنا ءوز قارجىسىنا ەمەس، ءسىز بەن ءبىزدىڭ قالتامىزدان جىرىلىپ، مەملەكەت قازىناسىنا قۇيىلعان اقشانىڭ ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، مۇنداي اقپارات قۇرالدارى ەلدىڭ بىرتۇتاستىعىن كوزدەگەن مەملەكەتتىك يدەولوگياعا قىزمەت ەتۋى ءتيىس. بىراق، ءىس جۇزىندە مۇلدەم بۇلاي ەمەس. ەندەشە، قازاق ءتىلىن ەكىنشى سورتتى تىلگە اينالدىرىپ، ورىس ءتىلىنىڭ وكتەمدىگىن كوكسەگەن سازانوۆتىڭ كوكسەگەنى نە؟ دۇمشە مولدا ءدىن بۇزار دەيدى، ال اقپاراتتىق يدەولوگيانىڭ بىرتۇتقاسىن ءۇيدىڭ ىشىنەن ءۇي تىگەر، وسىنداي تەرىسپيعىلدى ادامدار ۇستاپ وتىرعان كەزدە مۇنى تەك قانا ەلبۇزارلىق ارەكەت دەپ ساناۋعا بولادى.

وبلىس اكىمى سەرىك ءبىلالوۆ ءاردايىم قازاق تىلىندە سويلەيدى، انا ءتىلىن قۇرمەتتەيتىنى دە كورىنىپ تۇر، ءسوز جوق. بىراق ءوڭىردىڭ عانا ەمەس، ۇلتتىڭ اتىنا كىر تۇسىرەر مىناداي ۇياتتى كۇنتىزبەلەر سەرىك سۇلتانعازىۇلىنا ەش ابىروي اكەلمەيدى، سەبەبى جاڭاعىداي جوعارى لاۋازىمدى قىزمەتتەرگە باسشىلاردى وبلىس اكىمىنىڭ ءوزى تاعايىندايدى. ال ءوڭىردى وركەندەتۋگە بىرىگە ۇلەس قوسار دەپ سەنىم ارتقان ادامدارى قازاق ءتىلىن ءبىلىپ، قۇرمەتتەۋدىڭ ورنىنا، تۋعان ءتىلىن مۇشكىل كۇيگە ءتۇسىرىپ، بىلگەنىنشە قورلاپ جاتقانىن كورگەندە، جاڭاعى قالا اكىمى جۇمابەكوۆ سەكىلدى ازاماتتار الدا-جالدا ەل باسىنا قيىن كۇن تۋعان كەزدە ۇلتتىق مۇددەمىزدى ساتىپ كەتپەي مە دەگەن سۇراق مەنى الانداتادى. قازاق سەنگەن سەركەم سەن بولساڭ دەگەن ءزىلدى ءسوزدى وسىندايدا كۇيىنىپ ايتسا كەرەك...

ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ وسى ماسەلەگە نازار اۋدارىپ، ءتيىستى شارالار قولدانادى دەپ ۇمىتتەنەمىن. بۇل ەلەۋسىز قالدىراتىن ۇساق-تۇيەك ماسەلە ەمەس، سەبەبى  اتا-بابامىز عاسىرلار بويى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ، امانات ەتىپ تاپسىرعان تۋعان ءتىلىمىزدى مەنسىنبەي قورلاساق، بۇل ورەسكەلدىك ءۇشىن كەلەر ۇرپاق الدىندا جاۋاپتىمىز، اللا الدىندا دا ەسەپ بەرەرىمىز حاق. سوندىقتان، ەلىن سۇيەتىن ۇلتجاندى ازاماتتار ءتيىستى شارالار قولدانۋى ءتيىس دەپ سانايمىن. ايتپەسە، اۋرۋىن جاسىرعاننىڭ ولەتىنى سياقتى، ۋشىققان ماسەلەنى ۋاقىتىندا شەشكەن ءجون.

قۇرمەتپەن،

ازامات كەنجەبەكۇلى

ارداگەر، سقو

«اباي-اقپارات»