ەلىمىزدە جازاسىن وتەۋشىلەردىڭ ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. بۇل وتە دۇرىس قادام. سەبەبى جازاسىن وتەۋشىلەر كۇناسىن تەك زاڭ الدىندا ەمەس، جاراتۋشىنىڭ الدىندا دا جۋىپ-شايۋ، كەشىرتۋىن دۇرىس قادام ساناپ، دىنگە بەرىلەتىن ساتتەرى از ەمەس. سەنىم ءار ادامنىڭ جەكە ماسەلەسى بولسا دا، ءدىن مەملەكەتتىك باقىلاۋدا بولعانى ابزال. سەبەبى يمان ىزدەپ بارىپ، تەرىس ءدىني باعىتتىڭ قاقپانىنا ءتۇسىپ، تاياۋ شىعىستان ءبىر-اق شىققاندار جەتەرلىك.

قازاقستاننىڭ قىلمىستىق-اتقارۋ جۇيەسى سوتتالعاندار اراسىندا ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ بويىنشا تۇراقتى جۇمىس جۇرگىزۋدە. قازان ايىنىڭ باسىندا قوستاناي وبلىسىندا سوتتالعاندار اراسىندا ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ ماقساتىندا سەمينارلار ءوتتى. ولارمەن تەرگەۋ يزولياتورى مەن قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيادا رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسىنىڭ وكىلدەرى كەزدەستى. باعدارلامادا توپتىق جانە جەكە اڭگىمەلەر بولدى. دارىسكەر سوتتالعاندارمەن ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ اياسىندا وزەكتى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە اڭگىمەلەسىپ، ولاردى تولعاندىراتىن ماسەلەلەردى ءتۇسىندىردى. ءدىني ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋ – سوتتالۋشىنى ويداعىداي تۇزەۋدەگى باستى تارماقتاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

ارنايى كونتينگەنتتەردىڭ ءدىني اعارتۋ جۇمىستارىنا قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى مۇشەلەرىنەن بولەك، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرى قاتىسىپ، ءتيىستى مەموراندۋمعا قول قويىلعان. مىسالى، ش.قابىلباەۆ اتىنداعى اكادەميا بازاسىندا قىزمەتكەرلەرگە تەولوگيالىق جانە وڭالتۋ جۇمىستارى بويىنشا وقىتۋ سەمينارىن وتكىزىپ، وندا باس بوستاندىعىنان ايىرۋ ورىندارىندا ءدىني ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ بويىنشا جۇمىستىڭ ادىستەمەسى تالقىلانىپ تۇرادى.

ءدىني راديكاليزم بۇكىل الەمدە پروبلەماعا اينالدى، بۇل اسىرەسە سوڭعى جىلدارى بايقالۋدا. دەسترۋكتيۆتى كۇشتەر قوعامدى تۇراقسىزداندىرۋعا، ۇلتارالىق جانە دىنارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋعا، بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدى بۇزۋعا باعىتتالعان. قازاقستاندا ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى كۇرەس ءتيىستى زاڭنامامەن رەتتەلەدى.

ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ءۇشىن سوتتالعانداردىڭ الەۋمەتتىك دەڭگەيى ءارتۇرلى. ولاردىڭ اراسىندا نەگىزىنەن قارجىلىق جاعىنان قامتاماسىز ەتىلگەن نەمەسە كەرىسىنشە، ماتەريالدىق جاعدايى تومەن ادامدار بار. ولاردىڭ اراسىندا ايتارلىقتاي تابىستى ادامدار بار، مىسالى، بيزنەسمەندەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر، اسكەريلەر، سوندىقتان راديكالدى يدەولوگيا ادامنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىنا بايلانىستى دەپ ايتۋعا بولمايدى. بۇل كوبىنەسە سانا مەن قابىلداۋ دەڭگەيىنە بايلانىستى. مىنە، سوتتالۋشىلار اراسىنداعى ءدىني ساۋاتتىلىقتى جۇرگىزۋ وسى ماقساتتا ءتيىمدى بولىپ وتىر.

«سوتتالعاندارمەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ولاردىڭ اراسىندا جوعارى ءبىلىمى بار جانە ءبىلىمى جوقتارمەن كەزدەستىم. بۇلار دا، باسقالارى دا اق پەن قارانى جاقسى اجىراتىپ، قىلمىستىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندى. بىراق دەسترۋكتيۆتى يدەولوگيادان قورعانۋ ءۇشىن جوعارى ءبىلىم ارقاشان جەتكىلىكسىز. وسىلايشا، راديكاليزمگە ۇشىراۋ قالتاڭىزدىڭ نەمەسە ديپلومىڭىزدىڭ تولىقتىعىنا بايلانىستى ەمەس. سارالاۋدى بىلمەيتىن، پسيحولوگيالىق تۇراقتىلىعى جوق ادامعا ەشقانداي ءبىلىم كومەكتەسپەيدى»، - دەيدى ساراپشىلار.

بوستاندىققا شىققان سوتتالعانداردىڭ قوعامعا ءساتتى بەيىمدەلۋى جانە قايتالاما ءدىني راديكالدانۋعا ۇشىراماۋى ءۇشىن ولارمەن نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى ءدىن ماسەلەلەرىن زەرتتەۋ ورتالىعىندا تۇسىندىرمە جۇمىستارى، ونىڭ ىشىندە ءدىني ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تۇراقتى تۇردە جۇرگىزىلۋدە.

سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا ەكسترەميزم ماسەلەسى وزەكتى بولىپ وتىر. عالىمدار، ساياساتكەرلەر، قوعام قايراتكەرلەرى ەكسترەميزمگە قارسى تۇرۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى مەن ادىستەرىن ۇسىنادى. الايدا ونىڭ بارلىعىن قابىلداي بەرۋ دە قاتەلىك.

ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، راديكالدانۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىنەن وتكەن ءدىندارلار ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمداردىڭ قاتارىنا قوسىلۋدا. ال پىكىرلەستەرىن تاپقاندا جاعداي قيىندايدى. سوندىقتان ءدىني راديكاليزمنىڭ باستاپقى كەزەڭىنە تاپ بولعان جانداردى دا ارنايى وقىتۋدان وتكىزگەن دۇرىس بولادى. اسىرەسە اباقتىدا وتىرعان جاندار ءۇشىن ءدىني ساۋاتتىڭ جوعارى بولۋى ماڭىزدى. ۇزاق ۋاقىت بويى ءبىر ىلىمگە كەڭىنەن بەرىلىپ، ونى تەرەڭ زەرتتەۋ مۇمكىندىكتەرى بار، دەي-تۇرا ول زەرتتەۋلەرى وتە زياندى تەرىس باعىتتاعى اقپاراتتاردى بەرۋى دە مۇمكىن.

ءدىن سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدا، كونفەسسياارالىق ديالوگ پەن كەلىسىمدى نىعايتۋعا ىقپال ەتۋدە بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولى زور. ال اباقتىداعىلار اراسىندا ونىڭ ماڭىزى ءتىپتى جوعارى. ورتا جانە ۇزاق مەرزىمدى پەرسپەكتيۆادا باسقارۋدىڭ الدىندا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن، ءداستۇرلى دىندەر ينستيتۋتتارىمەن جانە ازاماتتىق قوعاممەن بىرلەسىپ، جاستاردى ەكسترەميستىك ۇيىمدار قاتارىنا تارتۋعا جول بەرمەۋ مىندەتى تۇر. سوتتالۋشىلار اراسىندا ءدىني ساۋاتتىلىقتى جوعارىلاتۋ مىندەتىن وڭتايلى شەشۋ جۇمىستارى دا جاسالۋدا.

وسىنداي جۇيەلى جۇمىس قانا ءدىني ەكسترەميزمنىڭ تارالۋىنا ءتيىمدى توسقاۋىل قويا الادى. سوندىقتان بۇكىل قوعام ءوز مۇددەسىن قورعاپ، ازاماتتاردىڭ ساناسى ءۇشىن «يدەولوگيالىق سوعىستا» ءبىرتۇتاس مايدان بولىپ ارەكەت ەتۋى كەرەك. ول «مايدان» بوستاندىقتا دا، جازاسىن وتەۋشى جاندار اراسىندا دا ىسكە اسۋى مىندەتتى.

Abai.kz