باسى: قازاقستانداعى ساياسي پارتيالاردىڭ يميدجىك تاريحى

2007 جىلعى مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار قابىلداۋ پرەزيدەنتتىك جۇيەنىڭ پرەزيدەنت-سقو-پارلامەنتتىك جۇيەگە كوشۋى ءۇشىن جاعداي جاساي وتىرىپ، ساياسي پارتيالاردىڭ ءرولى مەن مارتەبەسىن ايتارلىقتاي كۇشەيتتى. 2009 جىلعى اقپاندا «ساياسي پارتيالار تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا پارتيالىق زاڭنامانى ىرىقتاندىرۋعا باعىتتالعان وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلدى.

زاڭعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار دەموكراتيالىق پروتسەستەردى ىلگەرىلەتۋگە، ساياسي جۇيەنى ودان ءارى دامىتۋعا جانە قوعامدىق قاتىناستاردىڭ بارلىق سالالارىندا ساياسي پارتيالاردىڭ ءرولىن ارتتىرۋعا، سونداي-اق پارتيالار قىزمەتىنىڭ ۇيىمدىق-قۇقىقتىق ماسەلەلەرىن جەتىلدىرۋگە باعىتتالعان. سايلاۋ تۋرالى زاڭناماداعى وزگەرىستەر ماجىلىسكە كەمىندە ەكى پارتيانىڭ وتۋىنە كەپىلدىك بەرەدى. ەگەر سايلاۋداعى ەكىنشى پارتيا جەتى پايىزدى جيناماسا دا. بۇل رەتتە پارلامەنتكە وتكەن پارتيالاردى مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋ قامتاماسىز ەتىلەدى.

ەندى قازاقستاندىق پارتيالار ەلدەگى ساياسي ۇدەرىستىڭ باستى قاتىسۋشىلارىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. قازاقستان قوعامىنىڭ ساياسي جۇيەسىنىڭ قۇرىلىم قۇراۋشى ەلەمەنتتەرى رەتىندە پارتيالاردىڭ ءوسىپ كەلە جاتقان ءرولى، سونداي-اق حالىقتىڭ ساياسي مادەنيەتىنىڭ جالپى دەڭگەيىن ارتتىرۋ ساياسي پارتيالاردىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەردەلەۋدى وزەكتەندىرەدى. ءارى باق وسى ماسەلەگە قاتىستى پروبلەمالىق ويلى ماقالالاردىڭ جازىلۋىنا تۇرتكى بولۋدا.

جۋرناليستەر تاراپىنان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ساياسي پارتيالارىنىڭ ءيميدجىن تاقىرىبىن قالامىنا ازىق ەتۋىنىڭ وزەكتىلىگى مىناداي فاكتورلارمەن بايلانىستى.

بىرىنشىدەن، ساياسي قىزمەتكە قويىلاتىن ءوسىپ كەلە جاتقان تالاپتار مەن جۇمىس ىستەپ تۇرعان قازاقستاندىق ساياسي پارتيالاردىڭ جەتكىلىكسىز ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋى اراسىندا ورىن الىپ وتىرعان قايشىلىقتار.

ەكىنشىدەن، ساياسي ينستيتۋتتار رەتىندە جەتەكشى پارتيالاردىڭ ءتيىمدى ءيميدجى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ دەموكراتيالىق مەملەكەت رەتىندەگى تۇتاس ءيميدجىنىڭ نەگىزگى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى.

ۇشىنشىدەن، قازاقستاندىق ساياسي پارتيالاردىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ سايلاۋشىعا ىقپال ەتۋدىڭ ءتيىمدى قۇرالى بولىپ تابىلادى، پارتيا مەن ولاردىڭ بيلىك قۇرىلىمدارىنداعى كوشباسشىلارىن زاڭداستىرۋمەن بايلانىستى بىرقاتار ماڭىزدى مىندەتتەردى شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

تاڭداۋ جاعدايىندا شەشىم قابىلداۋ كەزىندە ەلەكتورات ءۇشىن ايقىنداۋشى ساياسي پارتيانىڭ ءيميدجى بولىپ تابىلادى، ول كوبىنەسە سول نەمەسە وزگە پارتيانىڭ شىن مانىندە بىلدىرۋىمەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى. ساياسي پارتيانىڭ ناقتى ءيميدجىن انىقتاۋ بۇقارالىق سانانى مانيپۋلياتسيالاۋ دەڭگەيىن تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى،حالىقتىڭ قالىڭ جىگىنىڭ ساياسي مادەنيەتى مەن الەۋمەتتىك بەلسەندىلىگىن قالىپتاستىرۋعا العىشارتتار جاسايدى.

قازىرگى ۋاقىتتا ساياسي يميدج ماسەلەسى نەگىزىنەن ساياسي كوشباسشىلار ءۇشىن زەردەلەنەدى جانە ازىرلەنۋدە، ساياسي پارتيالار ءۇشىن ايتارلىقتاي ءماز ەمەس. قۇرىلىمدى، قالىپتاستىرۋ جانە ترانسلياتسيالاۋ تەتىكتەرىن، سونداي — اق پارتيا ءيميدجىنىڭ تيىمدىلىك فاكتورلارىن تالدايتىن سىندارلى جۇمىستاردىڭ جەتكىلىكسىزدىگى-وسىنىڭ بارلىعى ساياسي پارتيانىڭ بەدەلىنە وڭ نەمەسە تەرىس اسەر ەتەتىن جاعدايلار مەن فاكتورلاردى انىقتاۋ قاجەتتىلىگىن نەگىزدەيدى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى سوڭعى جىلدارداعى سايلاۋ ناۋقاندارىنا وتاندىق باق بەتتەرىندەگى جۋرناليستىك تالداۋلار كورسەتكەندەي، جاپپاي سانادا قانداي دا ءبىر ساياسي پارتيانىڭ وڭ بەينەسىنىڭ بولۋى سايلاۋدا العان داۋىستاردىڭ سانىنا تىكەلەي بايلانىستى. وسىعان وراي، ساياسي پارتيالاردىڭ ءيميدجىن قالىپتاستىرۋدى باق بەتتەرىندەگى جۋرناليستىك زەردەلەۋ قازاقستاندىق پارتيالاردىڭ ءتيىمدى ساياسي ءيميدجىن قالىپتاستىرۋ مىندەتىن سۋبەكيۆتى جانە وبەكتيۆتى تۇرعىدان ناقتىلاي ءبىلدى. وسىعان بايلانىستى ساياسي يميدج ماسەلەسى جۋرناليستەر تارپىنان كەڭىنەن ءسوز ەتىلە باستادى.

بۇل ورايدا قازاق جانە ورىس ءتىلدى جۋرناليستيكادا پارتيالاردىڭ ساياسي ءيميدجىن قالىپتاستىرۋداعى ءبىلىم، الەۋمەتتىك، ۇلتارالىق قاتىناس، مەملەكەتتىك ءتىل ت.ب. تاقىرىپتار كەڭىنەن ءسوز ەتىپ كەلەدى. ەندى وسى ايتىلعاندارعا جەكە-جەكە توقتالماقپىز.

جالعاسى بار...

ءابىل-سەرىك الىاكبار

Abai.kz