الماتى وبلىسىنىڭ تالعار قالاسىنىڭ تۇرعىندارى قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ پەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنا دات ايتىپ، تالعارداعى تۇرار رىسقۇلوۆ اتىنداعى №9 جالپى ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپتى ارالاس مەكتەپكە اينالدىرماۋدى، تازا قازاق مەكتەبى ەتىپ قالدىرۋدى سۇراعان.

«بىزگە ارالاس مەكتەپ ەمەس، قازاق مەكتەبى كەرەك»، - دەگەن تالعار تۇرعىندارىنىڭ جانايقايىن «ەۋرازيا ارناسى» ءتۇسىرىپ تاراتتى. «سالىنىپ جاتقاندا قازاق مەكتەبى بولادى» دەگەن نىسان كەيىننەن ارالاس ءبىلىم ورداسى بولاتىنى ايتىلىپتى. جۇرتشىلىق شاعىمىنا اۋداننىڭ اتقامىنەرلەرى قۇلاق اسپاعاندىقتان ءبىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆ پەن ءماجىلىس دەپۋتاتتارىنان كومەك سۇراعان.

بۇل تاقىرىپ بۇگىن قازاق قوعامىندا قىزۋ تالقىلانۋدا... ەڭ وكىنىشتىسى، وتارشىلاردىڭ باستى قۇرالى بولعان ارالاس مەكتەپتەر ءبىزدىڭ ەلدە ءالى دە وتە كوپ. بىزدە ون قازاقتىڭ ورتاسىنا ءبىر ورىس كەلسە، سول ورتا تۇتاستاي ورىسشا سويلەيتىن ءداستۇر قالىپتاسقان. دەمەك، ارالاس مەكتەپتەردە ءورىستىلدى وقۋشىلار مەن مۇعالىمدەر قازاق ءتىلدى ورتانىڭ قالىپتاسۋىنا كەرى اسەر ەتەرى ءسوزسىز. سونىڭ سالدارىنان مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرۋ ناتيجەسى تازا قازاق مەكتەپتەرىندەگىدەي جوعارى دەڭگەيدە بولمايدى. سول ءۇشىن دە ەلىمىزدە ارالاس ءتىلدى مەكتەپتەردىڭ سانىن بارىنشا ازايتۋ كەرەك. ءتىپتى ارالاس مەكتەپتەن باس تارتىپ، ءبىر تىلدە وقىتاتىن مەكتەپتەر قالىپتاستىرعان ءجون ەكەنىن وسىعان دەيىن Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ بەتىندە سان مارتە جازدىق، ايتتىق.

جالپى بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ارالاس مەكتەپتەردىڭ، سونىڭ ىشىندە قازاق مەكتەپتەرى مەن ورىس مەكتەپتەرىنىڭ سانى قانشا؟ ءبىز از-كەم شولۋ جاسادىق...

بۇگىندە قر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، ەلىمىزدە 6957 مەملەكەتتىك مەكتەپ بار. ونىڭ 3733 (53,6%) تەك قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرسە، 1160 (16,6%) ورىس تىلىندە، 2047 (29,4%) قازاق جانە ورىس تىلدەرىندە ءبىلىم بەرەدى.

2020 جىلى دەپۋتات دينار نۇكەتاەۆا پارلامەنتتىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا: «قازاقستاندا 6973 مەكتەپ بار، قازاق تىلىندە وقىتاتىن 3726, ورىس تىلىندە 1181, ارالاس تىلدە 2043 مەكتەپ بار. باسقا تىلدەردە وقىتاتىن 23 مەكتەپ، ونىڭ ىشىندە وزبەك تىلىندە 12 مەكتەپ، ۇيعىر تىلىندە 11 مەكتەپ جۇمىس ىستەيدى»، - دەگەن ستاتيستيكالىق مالىمەت بەردى.

«ياعني، ارالاس مەكتەپتەر ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردىڭ 30%-ىن قۇرايدى. الەمنىڭ ەشبىر ەلىنەن مۇنداي كورسەتكىشتى كورمەيسىزدەر. قازاقستانداعى جاعداي وسى. ەگەر وسى ءۇردىس جالعاسا بەرسە، قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاعى قانداي بولاتىنىن، ەلىمىزدىڭ تاعدىرى نەندەي بولاتىنىن ەشكىم بولجاي المايدى»، - دەگەن بولاتىن دەپۋتات.

ال، كورشى رەسەيدە 2018 جىلعى مالىمەت بويىنشا، 41 349 مەكتەپ تىركەلگەن. بىلتىر 277 جاڭا مەكتەپ سالىنسا، بيىل 1910 مەكتەپ سالىنۋ جوسپارلانعان. رەسەيدە قازىر ۇزىن-سانى 1 ميلليونعا جۋىق قازاق ءومىر سۇرۋدە. باسقا دا دەرەكتەردە رەسەيدە 800 مىڭنان 1,5 ملن جۋىق قازاق تۇراتىنى تۋرالى ايتىلعان. ماسكەۋ قالاسى جانە وبلىسىندا 13 مىڭ ادام تۇرسا، استراحاندا 149 مىڭ، ورىنبوردا 120 مىڭ، ومبىدا 78 مىڭ، ساراتوۆتا 76 مىڭ، ۆولگوگرادتا 76 مىڭ، چەليابينسكىدە 35 مىڭ، تۇمەندە 19 مىڭ قازاق دياسپوراسى ءومىر ءسۇرىپ جاتىر.

بۇكىل رەسەي بويىنشا جالعىز قازاق مەكتەبى بار. ول التاي ايماعى، قۇلىندى اۋدانىندا ورنالاسقان قاراكول ورتا مەكتەبى.

بۇل تۋرالى رەسەيدەگى قازاق دياسپوراسى تۋرالى زەرتتەۋشى سەرىكقالي بايمەنشە ايتقان. «رەسەيلىك قازاقتاردىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى: اتا-انالار بۇل ماسەلە (قازاق تىلىندە وقىتاتىن مەكتەپ اشۋ) تۋرالى ايتقانىمەن، بالالارىن قازاق تىلىنەن گورى ورىس تىلىندە وقىتقىسى كەلەدى. سەبەبى، ولار ءومىر ءسۇرىپ جاتقان ەل – رەسەي»، - دەيدى زەرتتەۋشى. ونىڭ ويىنشا، رەسەي مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن جەكە ءپان رەتىندە وقىتقان تيىمدىرەك.

«ماسكەۋ، سانكت-پەتەربۋرگ سياقتى ۇلكەن قالالاردا قازاق تىلىندەگى مەكتەپتەردى اشۋ تۋرالى كوپ اڭگىمەلەر بولعان. مەكتەپ اشتىق دەيىك، بىراق وعان اتا-انالار بالالارىن وقىتا ما؟ بۇل ماسەلەمەن قاتار ورىس مەكتەپتەرىندە قازاق ءتىلىن تەرەڭدەتىپ وقىتۋدى قولعا الۋ تۋرالى ۇسىنىستار بولدى. مىسالى، قازاقتار شوعىرى تۇرىپ جاتقان چەليابينكى وبلىسىنداعى اۋدانداردا قازاق ءتىلىن جەكە ءپان رەتىندە ەنگىزۋگە كىرىستى. قازىرگى جاعدايدا مەكتەپ اشقاننان گورى وسى تاجىريبەنى قولدانعان دۇرىسىراق»، - دەپ ويىن بىلدىرگەن.

ءتۇيىن. ءبىزدىڭ ەلدىڭ ءبىلىم سالاسى بۇلىڭعىر تۇمان اراسىندا اداسىپ جۇرگەن ادامنان اۋمايدى. مينيستر اۋىسقان سايىن جاسالاتىن ءجوندى-ءجونسىز رەفورمالار ءبىلىم كوشىن ءبىر ىزگە، تۋرا جولعا سالۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەمەس. ءبىلىم سالاسىنداعى باستى كەمشىلىك - ارالاس مەكتەپتەردەن ءالى قۇتىلا الماعانىمىز بولىپ تۇر. بۇل ءتىپتى تۇتاس قوعامنىڭ قازاقىلانىپ، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىنىڭ بيىكتەۋىنە باستى كەدەرگىلەردىڭ ءبىر ەكەنى بەلگىلى. وسىدان 150 جىل بۇرىن، پاتشالىق رەسەي كەزىنەن باستاۋ الاتىن ارالاس مەكتەپتەر قازاق دالاسىندا ءالى ۇستەمدىك ەتىپ كەلەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا «ارالاس مەكتەپ دەگەنمىز – قازاق بالالارىن ورىستاندىرۋدىڭ جىمىسقى ءتۇرى».

ايجان تەمىرحان

Abai.kz