Almaty oblysynyng Talghar qalasynyng túrghyndary QR Bilim jәne ghylym ministri Ashat Aymaghambetov pen Mәjilis deputattaryna dat aityp, Talghardaghy Túrar Rysqúlov atyndaghy №9 jalpy bilim beretin orta mektepti aralas mektepke ainaldyrmaudy, taza qazaq mektebi etip qaldyrudy súraghan.

«Bizge aralas mektep emes, qazaq mektebi kerek», - degen Talghar túrghyndarynyng janayqayyn «Euraziya arnasy» týsirip taratty. «Salynyp jatqanda qazaq mektebi bolady» degen nysan keyinnen aralas bilim ordasy bolatyny aitylypty. Júrtshylyq shaghymyna audannyng atqaminerleri qúlaq aspaghandyqtan Bilim ministri Ashat Aymaghambetov pen Mәjilis deputattarynan kómek súraghan.

Búl taqyryp býgin qazaq qoghamynda qyzu talqylanuda... Eng ókinishtisi, otarshylardyng basty qúraly bolghan aralas mektepter bizding elde әli de óte kóp. Bizde on qazaqtyng ortasyna bir orys kelse, sol orta tútastay oryssha sóileytin dәstýr qalyptasqan. Demek, aralas mektepterde orystildi oqushylar men múghalimder qazaq tildi ortanyng qalyptasuyna keri әser eteri sózsiz. Sonyng saldarynan memlekettik tilde bilim beru nәtiyjesi taza qazaq mektepterindegidey joghary dengeyde bolmaydy. Sol ýshin de elimizde aralas tildi mektepterding sanyn barynsha azaytu kerek. Tipti aralas mektepten bas tartyp, bir tilde oqytatyn mektepter qalyptastyrghan jón ekenin osyghan deyin Abai.kz aqparattyq portalynyng betinde san mәrte jazdyq, aittyq.

Jalpy býgingi tanda elimizdegi aralas mektepterdin, sonyng ishinde qazaq mektepteri men orys mektepterining sany qansha? Biz az-kem sholu jasadyq...

Býginde QR Bilim jәne ghylym ministrligining mәlimeti boyynsha, elimizde 6957 memlekettik mektep bar. Onyng 3733 (53,6%) tek qazaq tilinde bilim berse, 1160 (16,6%) orys tilinde, 2047 (29,4%) qazaq jәne orys tilderinde bilim beredi.

2020 jyly deputat Dinar Nýketaeva Parlamentting kezekti otyrysynda: «Qazaqstanda 6973 mektep bar, qazaq tilinde oqytatyn 3726, orys tilinde 1181, aralas tilde 2043 mektep bar. Basqa tilderde oqytatyn 23 mektep, onyng ishinde ózbek tilinde 12 mektep, úighyr tilinde 11 mektep júmys isteydi», - degen statistikalyq mәlimet berdi.

«Yaghni, aralas mektepter elimizdegi mektepterding 30%-yn qúraydy. Álemning eshbir elinen múnday kórsetkishti kórmeysizder. Qazaqstandaghy jaghday osy. Eger osy ýrdis jalghasa berse, qazaq tilining bolashaghy qanday bolatynyn, elimizding taghdyry nendey bolatynyn eshkim boljay almaydy», - degen bolatyn deputat.

Al, kórshi Reseyde 2018 jylghy mәlimet boyynsha, 41 349 mektep tirkelgen. Byltyr 277 jana mektep salynsa, biyl 1910 mektep salynu josparlanghan. Reseyde qazir úzyn-sany 1 milliongha juyq qazaq ómir sýrude. Basqa da derekterde Reseyde 800 mynnan 1,5 mln juyq qazaq túratyny turaly aitylghan. Mәskeu qalasy jәne oblysynda 13 myng adam túrsa, Astrahanda 149 myn, Orynborda 120 myn, Ombyda 78 myn, Saratovta 76 myn, Volgogradta 76 myn, Chelyabinskide 35 myn, Týmende 19 myng qazaq diasporasy ómir sýrip jatyr.

Býkil Resey boyynsha jalghyz qazaq mektebi bar. Ol Altay aimaghy, Qúlyndy audanynda ornalasqan Qarakól orta mektebi.

Búl turaly Reseydegi qazaq diasporasy turaly zertteushi Serikqaly Bәimenshe aitqan. «Reseylik qazaqtardyng bir ereksheligi: Ata-analar búl mәsele (qazaq tilinde oqytatyn mektep ashu) turaly aitqanymen, balalaryn qazaq tilinen góri orys tilinde oqytqysy keledi. Sebebi, olar ómir sýrip jatqan el – Resey», - deydi zertteushi. Onyng oiynsha, Resey mektepterinde qazaq tilin jeke pәn retinde oqytqan tiyimdirek.

«Mәskeu, Sankt-Peterburg siyaqty ýlken qalalarda qazaq tilindegi mektepterdi ashu turaly kóp әngimeler bolghan. Mektep ashtyq deyik, biraq oghan ata-analar balalaryn oqyta ma? Búl mәselemen qatar orys mektepterinde qazaq tilin terendetip oqytudy qolgha alu turaly úsynystar boldy. Mysaly, qazaqtar shoghyry túryp jatqan Chelyabinki oblysyndaghy audandarda qazaq tilin jeke pәn retinde engizuge kiristi. Qazirgi jaghdayda mektep ashqannan góri osy tәjiriybeni qoldanghan dúrysyraq», - dep oiyn bildirgen.

Týiin. Bizding elding bilim salasy búlynghyr túman arasynda adasyp jýrgen adamnan aumaydy. Ministr auysqan sayyn jasalatyn jóndi-jónsiz reformalar bilim kóshin bir izge, tura jolgha salugha mýmkindik berer emes. Bilim salasyndaghy basty kemshilik - aralas mektepterden әli qútyla almaghanymyz bolyp túr. Búl tipti tútas qoghamnyng qazaqylanyp, memlekettik tilding mәrtebesining biyikteuine basty kedergilerding bir ekeni belgili. Osydan 150 jyl búryn, patshalyq Resey kezinen bastau alatyn aralas mektepter qazaq dalasynda әli ýstemdik etip keledi. Bir sózben aitqanda «Aralas mektep degenmiz – qazaq balalaryn orystandyrudyng jymysqy týri».

Ayjan Temirhan

Abai.kz