پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ بيلىككە كەلگەن ساتتەن باستاپ ەلىمىزدە بىرنەشە ءىرى ساياسي رەفورمالار ىسكە استى. ونىڭ بارلىعى دا ەلىمىزدەگى ازاماتتىق قوعامدى دامىتۋعا، نىعايتۋعا ارنالعانىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. مىسالى ەندىگى تاڭدا ميتينگ وتكىزۋ ءۇشىن رۇقسات الۋ مىندەتتى ەمەس، تەك ەسكەرتۋ حات جازسا بولعانى. بۇل ازاماتتىق قوعامعا ءوزىنىڭ ءتيىمدى اسەرىن بەرەدى. سول سياقتى پارتيالاردى تىركەۋ كورسەتكىشىن ازايتۋ دا، پارلامەنت سايلاۋىنا ءوتۋ پايىزىنىڭ شەگى دە ازايدى. بۇنىڭ بارلىعى دا ازاماتتىق قوعامعا سەرپىن بەرەدى.

قازىرگى الەم دامۋىنىڭ كورنەكتى تەندەنتسيالارىنىڭ ءبىرى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋدىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيىندەگى مەملەكەتتەردىڭ كوپشىلىگىنە ءتان ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ ساياساتتاعى، ەكونوميكاداعى جانە الەۋمەتتىك-مادەني سالاداعى ءرولىنىڭ ارتۋى بولىپ تابىلادى. جالپى، ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردىڭ ءوسۋىن جاھاندىق قۇبىلىس رەتىندە سيپاتتاۋعا بولادى. بۇل دەگەنىمىز ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا دا ءوز ۇلەسىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. جالپى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىن كەز كەلگەن ەلدەگى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانى مەن ساپاسىنا ساي ولشەيدى.

قازاقستانعا كەلەتىن بولساق، رەسپۋبليكادا بىرقاتار اۋقىمدى قوعامدىق-ساياسي قايتا قۇرۋلار جۇرگىزىلدى، ونىڭ بارىسىندا الدىڭعى قاتارلى شەتەلدىك تاجىريبە مەن پلانەتانىڭ جەتەكشى ەلدەرىنىڭ زاماناۋي دامۋ تەندەنتسيالارى ەسكەرىلدى. مەملەكەت دامۋىنىڭ نەگىزگى ۆەكتورلارىنىڭ ءبىرى ۇكىمەت پەن ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتور اراسىنداعى ءوزارا ءىس-قيمىل پاراديگماسىنىڭ وزگەرۋى بولدى، ياعني تۇراقسىز ديالوگ ءوزارا ءتيىمدى ىنتىماقتاستىققا قاراي ىعىسۋ ۇستىندە. بۇل ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا ىقپال ەتۋدە.

ادەتتە، كەز كەلگەن ەلدىڭ ساياسي جۇيەسىن ىرىقتاندىرۋ ازاماتتاردىڭ قوعامدىق-ساياسي ومىرگە قاتىسۋىن كەڭەيتۋگە عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ كونستيتۋتسيادا قامتىلعان نورمالار شەڭبەرىندە بيلىك قاتىناستارى جۇيەسىنە ەنۋىنە دە باعىتتالعان. بەلگىلى ءبىر ەلدەگى ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرىن باعالاۋعا بولاتىن نەگىزگى بەلگى ول ونىڭ حالقىنىڭ الەۋمەتتىك-مادەني جانە ساياسي ءوزىن-ءوزى ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى بولىپ تابىلادى. وسىعان بايلانىستى ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتوردى جەتىلدىرۋ ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارى مەن بيلىك ورگاندارىنىڭ ءوزارا ءىس-قيمىل ادىستەرىن تىكەلەي ىنتالاندىراتىن جانە كەڭەيتەتىن ترانسفورماتسيالاناتىن قوعامنىڭ اجىراماس اتريبۋتى بولىپ تابىلادى. ءتيىمدى جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ازاماتتىق قوعام قۇرىلىمدى بولۋى كەرەك، سوندىقتان ۇكىمەتتىك ەمەس، كوممەرتسيالىق ەمەس بىرلەستىكتەر مەن ۇيىمدار مۇنداي قوعامنىڭ ماڭىزدى بولىگى بولىپ قالا بەرمەك. ۇكiمەتتiك ەمەس ۇيىمداردىڭ سانى، جاعدايى مەن قىزمەتiنiڭ تيiمدiلiگi ازاماتتىق قوعام دامۋىنىڭ كورسەتكiشتەرi ەكەنى ءسوزسىز.

قوعامدىق قاتىناستاردى رەتتەۋدە مەملەكەت پەن ازاماتتار اراسىنداعى ءتيىمدى دەلدال ءرولىن اتقاراتىن، الەۋمەتتىك پروتسەستەر مەن قايتا قۇرۋلاردا كوپتەگەن ماڭىزدى فۋنكتسيالاردى اتقاراتىن ۇەۇ-لار. قازاقستاندا ازاماتتىق قوعام قۇرۋداعى ماڭىزدى جەتىستىكتەردىڭ ءبىرى ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ (ۇەۇ) قۇرىلۋى بولىپ تابىلادى. ولار مەملەكەت پەن ازاماتتار اراسىنداعى دەلدال ءرولىن اتقارادى، الەۋمەتتىك قايتا قۇرۋلاردىڭ جانە قوعامدا جۇمىس ىستەۋدىڭ كوپتەگەن فۋنكتسيالارىن الادى، الەۋمەتتىك سالانىڭ ءارتۇرلى ماسەلەلەرىن شەشۋگە ايتارلىقتاي ۇلەس قوسادى: ەكولوگيا، قوعامداعى ايەلدەردىڭ ءرولىن ارتتىرۋ، تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارى، جاستار، كوپ بالالى جانە جالعىزباستى انالار، جەتىم بالالار، مۇگەدەكتەر، زاڭسىز قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارى جانە ت.ب. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدە 3500-گە جۋىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم جۇمىس ىستەيدى، ولار الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋگە، قوعامدى بەلسەندى تۇردە تارتۋعا اتسالىسۋدا. قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋ پروتسەستەرىندەگى ەل ازاماتتارىنىڭ بارىنشا قاتىسۋىنا دا ىقپال ەتۋدە. ولاردا 35 مىڭعا جۋىق ادام تۇراقتى نەگىزدە، ۋاقىتشا كەڭەسشى جانە ساراپشى رەتىندە – 50 مىڭ ادام جانە ۆولونتەر – 100 مىڭنان استام ادام جۇمىس ىستەيدى. دامۋدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە ۇەۇ نەگىزىنەن شەتەلدىك گرانتتار ەسەبىنەن ءومىر ءسۇردى. وسى ۋاقىت ىشىندە وتاندىق جانە شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا 500-گە جۋىق ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم قۇرىلدى. سونىمەن بىرگە، ۇەۇ نەگىزىنەن قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ قالىپتاسۋ كەزەڭىمەن بايلانىستى جانە دەموكراتيالىق رەفورمالار ۇدەرىسىنىڭ باستالۋىمەن بايلانىستى قۇقىق قورعاۋ باعىتىندا دا قىزمەت ەتۋدە.

ازاماتتىق قوعامنىڭ دامۋىنا ەلىمىز مۇددەلى. سەبەبى ازاماتتىق قوعامى دامىعان ەلدەردە كوپتەگەن ماسەلەلەر مەملەكەتتىڭ تىكەلەي ارالاسپاۋى ارقىلى شەشىلەدى. بۇل ەل ءۇشىن ءتيىمدى. سوندىقتا بيلىك ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردى قولداپ، ءتۇرلى بايقاۋلار وتكىزەدى، گرانتتار بەرەدى. ناتيجەسىندە ازاماتتىق قوعام دامىپ، ەلدەگى اعارتۋشىلىق سالا دا دامۋدا.

Abai.kz