ازىق-تۇلىك باعاسى اساپنداپ كەتتى. ينفلياتسيا توقتار ەمەس. ال تەلەارنالار «قازاقستاندا ءتورتىنشى اپتا قاتارىنان ازىق-تۇلىك باعاسى وسپەدى» دەگەن اقپاراتتى تاراتىپ الەك. ارينە بۇل قۋانارلىق اقپارات ەمەس، وتىز جىلداعى شىنايى جەتىستىگىمىز وسى بولسا كەرەك.

ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ شارىقتاۋى كوكتەمدە باستالدى. قويمالاردا كوكونىس، سورەدە ءسابىز، قاپ تۇبىندە كارتوپ قالمادى. قازاقستان بيلىگى «اسقان اقىلدىلىق» تانىتىپ قويماداعى كوكەنىستەردى كورشىلەس ەلدەرگە ساتىپ، وزگە ەلدەن ءوزى ءۇش ەسە قىمبات باعامەن ساتىپ العان كەزدى ايتامىز. مىنە، سودان بەرى باعا ءوسۋى توقتاعان ەمەس.

پرەزيدەنت ءبىرىنشى قىركۇيەكتەگى حالىققا جولداۋىندا ەڭ باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى ازىق-تۇلىك باعاسىن تەجەۋ كەرەكتىگى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. ال قازىر باعا قالاي بولۋدا؟

قاراشا ايىندا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋى ايتارلىقتاي توقتادى. بۇل تۋرالى ارنايى «ەnergyprom.kz» ارنايى زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. الەۋمەتتىك ماڭىزى بار سەبەتكە كىرگىزىلگەن 19 تاۋاردىڭ  6-سىنا باعا وزگەرمەگەن، ال 8 تاۋاردىڭ باعاسى 0,4%-عا ارتسا، 5 تاۋاردىڭ باعاسى 1%-2%-عا تۇسكەن. بىراق بۇل ءبىر ايدىڭ كورسەتكىشى بولسا دا، جىل باسىنان بەرى الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ قۇنى 10,4%-عا ارتقان.

قازان ايىندا ەلىمىزدەگى ينفلياتسيا دەڭگەيى 8,9%-عا جەتتى جانە وعان ازىق-تۇلىكتىڭ دە ءوز اسەرى بولدى. ويتكەنى ازىق-تۇلىك باعاسى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە 11,3%-عا وسكەن، ال وزگە تاۋارلار 7,8%عا، قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ باعاسى 6,9%-عا ارتقان. دەمەك ينفلياتسياعا تىكەلەي ازىق تۇلىكتىڭ اسەرى بولعانىن تۇسىنە الامىز.

الەۋمەتتىك ماڭىزى بار ازىق-تۇلىك تاۋارلارىنىڭ قاتارىنا جاتاتىن كۇنباعىس مايى، كوكونىستەر، قانت جانە قاراقۇمىق ونىمدەرىنىڭ باعالارى دا ايتارلىقتاي ءوستى. ءدال وسى ساناتتاعى ونىمدەردە اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەرگە، سونداي-اق وڭدەۋ سەگمەنتىندەگى وڭدەۋشى كاسىپورىنداردا باعانىڭ كۇرت ءوسۋى كۇتىلۋدە. ماسەلەن كۇنباعىس مايىنىڭ باعاسى جىلىنا 56,2%-عا قىمباتتاعان كەزدە اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردەن كۇنباعىس تۇقىمى 40,6%-عا قىمباتتاعانىن ايتسا، ماي جانە توڭ مايدىڭ ونەركاسىپتىك وندىرۋشىلەرى ءوز ونىمدەرىنىڭ باعاسىن 59,3%-عا كوتەردى. ءسۇت جانە ىرىمشىك وڭدەۋ سەگمەنتىندە باعا 4,6%-عا ءوستى، سونىڭ سالدارىنان ساۋدا ورىندارىندا ءسۇت باعاسى  5%-عا قىمباتتادى.

قانت نەمەسە قاراقۇمىق ءۇشىن كوررەلياتسيا ازىراق بولدى، ويتكەنى بۇل سەگمەنتتەردەگى نارىق ءوز باعاسىن سىرتتان بەلگىلەيتىن يمپورتتاۋشىلاردىڭ ەرەجەسىنە تاۋەلدى. وسىلايشا، قانت وندىرۋشىلەر ءوز ونىمدەرىنىڭ قۇنىن 14%-عا قىمباتتاتقان بولسا، بولشەك ساۋدادا قانت باعاسى قازىردىڭ وزىندە 25%-عا قىمباتتادى. سونىمەن قاتار، اعىمداعى جىلدىڭ ءۇش توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جەرگىلىكتى قانت زاۋىتتارى سالاداعى سۇرانىستىڭ 44,5 پايىزىن عانا قامتىعان. بۇل ءتىپتى ەلىمىزدەگى قانتتىڭ جارتىسىنا دا جەتپەيدى دەگەن ءسوز.

مەملەكەت الەۋمەتتىك ماڭىزى بار تاۋارلاردىڭ ساۋدا مارجاسىن باقىلايدى. ساۋداگەرلەر ساتىپ الۋشىلارعا ارنالعان باسەكەدە نەگىزگى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنە ەڭ تومەنگى باعالاردى ۇسىنۋعا تىرىسادى. ماسەلەن، شارۋالار جۇمىرتقا باعاسىن جىلىنا 26,9%-عا كوتەرگەنىمەن، بولشەك ساۋدادا 2021 جىلدىڭ قازان ايىنىڭ سوڭىندا 2020 جىلدىڭ قازان ايىمەن سالىستىرعاندا ون جۇمىرتقانىڭ باعاسى 13,1%-عا قىمباتتاعان. سونىمەن بىرگە كۇرىش وندىرۋشىلەر باعانى جىلىنا 5,1%-عا وسىرسە، ەلىمىزدىڭ دۇكەندەرى مەن بازارلارىنداعى باعالار بىرنەشە جىلدان بەرى ايتارلىقتاي وسپەگەن دەيدى ساراپشىلار.

ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ازىق-تۇلىك باعاسىنىڭ ءوسۋى تەك قازاقستاندا عانا ەمەس، بۇكىل الەمدە بايقالۋدا. ماسەلەن، ەو-دا ازىق-تۇلىك باعاسى اعىمداعى جىلدىڭ قازان ايىندا 2%-عا، اقش-تا 5,3%-عا قىمباتتادى. ناتيجەسىندە ەو-دا ينفلياتسيا 4,1%-دى قۇراپ، 2008 جىلعى قارجىلىق داعدارىس كەزىندە عانا بايقالعان ەڭ جوعارى كورسەتكىشكە جەتتى، ال اقش-تا 1991 جىلدان بەرى العاش رەت ينفلياتسيا 6,2%-عا كوتەرىلگەن. باعا وسىمىنە كوروناداعدارىس سالدارىنان ءتۇرلى سالاداعى شەكتەۋلەر مەن داعدارىستار اسەر ەتۋدە دەيدى ماماندار.

دەگەنمەن شيكىزات ءوندىرۋ رەتىندە قالىپتاسقان قازاقستان 19 ملن حالىق قاجەتتى ازىق-تۇلىكپەن 100 پايىز قامتاماسىز ەتە الماي، سىرتقا نارىقتىڭ باعاسىنا تاۋەلدى بولۋى دا قۋانتارلىق جاعداي ەمەس.

كا مىرزا

Abai.kz