پاتشا كوڭىل، سۇڭعىلا قازاق وقىرماندارىنىڭ نازارىنا وزىمىزگە باۋىرلاس، ءتىلى ءبىر، تىلەگى ءبىر كورشىلەس قىرعىز ەلىنىڭ اققان جۇلدىزداي عۇمىرى قىسقا بولعان جاس اقىنى، جۋرناليست، پۋبليتسيست زايىربەك اجىماتوۆتىڭ شىعارماشىلىعى جونىندە قىسقاشا جەتكىزۋدى ۇيعارىپ وتىرمىز.

كەڭەس وداعى ىدىراعاننان كەيىن بۇرىنعى بارلىق وداقتاس رەسپۋبليكالاردىڭ ءارتۇرلى سالالارداعى ۇيىمدارىن، بولماسا جەكەلەگەن وكىلدەرىن بىرىكتىرىپ، باسىن قوسىپ تۇرعان قۇرىلىمداردىڭ دا جوق بولعانى بەلگىلى. الايدا سول كەزەڭنىڭ وزىندە مۇنداي بىرلەسۋ، اسىرەسە ادەبي، يدەولوگيالىق سالادا تەك قانا ءبىر ورتالىقتان، ماسكەۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلىپ، نوقتالى باقىلاۋ مەن ماقساتتى شەكتەۋلەردەن اسا الماعانى ايان. ءتىپتى، ەتنيكالىق، مادەني داستۇرلىك، تىلدىك جاعىنان ابدەن جاقىن ەلدەردىڭ، سونىڭ ىشىندە تۋىستاس ورتالىقازيالىق رەسپۋبليكالار اراسىنداعى بايلانىستىڭ ءوزى تىكەلەي ەمەس، ءۇشىنشى تاراپتىڭ، وزگە ءتىلدىڭ ارالاسۋىنا ماجبۇرلىكتەن شىعا المادى. مۇنىڭ ناقتى كورىنىسى دەپ وداقتاعى رەسپۋبليكالاردىڭ بارلىق ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا ورىس ءتىلى مەن ادەبيەتى مىندەتتى تۇردە وقىتىلعانىمەن، ەڭ جاقىن باۋىرلاس حالىقتاردىڭ ءتىلى، ادەبيەتى، مادەنيەتى رەسمي تۇردە ءوزارا وقىتىلماي، تىكەلەي اۋدارىلماي، جەتكىزىلمەي كەلگەندىگىن ايتۋىمىز لازىم. بالكىم، سوندىقتان دا بولار، ءتىپتى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن بىزدەر ءبىر-ءبىرىمىزدى جاتىرقاماي جاقىن ءبىلىپ، ىشتەن ءتۇسىنىپ، تىلەكپەن، نيەتپەن قابىلداپ وتىرمىز دەپ ايتۋعا ءالى ەرتە. ەندەشە، وسىناۋ ماڭىزدى تاقىرىپ سوڭعى كەزەڭدەرى ەلەۋلى وڭ قادامدار جاساپ وتىرعان باۋىرلاس تۇركى ەلدەرىنىڭ اراسىندا كۇن تارتىبىنە ءالى-اق قويىلارى كۇمانسىز. ويتكەنى قالاي بولماسىن، ەكونوميكالىق، ساياسي بىلەستىكتەر يدەيالىق، رۋحاني نەگىزبەن قامتىلماسا، كەلەشەكتە باياندى بولۋى ەكىتالاي.

ءبىر تاۋدى ءبولىسىپ، ءبىر بۇلاقتان سۋ ءىشىسىپ وتىرعان قىرعىز جۇرتىنىڭ تالانتتى ۇلى زايىربەك اجىماتوۆ ەلىنىڭ ەگەمەندىك العان ساتىندەگى بوزبالا، ودان كەيىنگى سان ءتۇرلى كەزەڭدەردى ۇمىتكە تولى ۇشقىندى جاستىق شاعىندا، اتقا مىنەر ازاماتتىق وتتى جىلدارىندا وتكىزدى. قىرعىزستاننىڭ بىرقاتار رەسپۋبليكالىق  باسىلىمدارىندا، تەلەۆيدەنيە مەن راديودا جۋرناليست، پۋبليتسيست بولىپ ەڭبەك ەتكەن زايىربەكتىڭ ءوز حالقىنا قاتارداعى ءتىلشى ەمەس، ەڭ الدىمەن قالامى ۇشقىر تالانتتى، ازۋلى اقىن رەتىندە تانىلىپ مويىندالعانىن بايقايمىز. ونىڭ تىم ەرتە ۇزىلگەن شىعارماشىلىعىنىڭ كوزگە وتتاي باسىلاتىن بەلگىسى - ەرەكشە ۇلتجاندىلىق، ەلجاندىلىق، وتانسۇيگىشتىك،  ورتەنىپ تۇرعان پاتريوتتىق دەۋ قاجەت. ءارى مۇنىڭ بارلىعى جالاڭ، بوس ۇراندارمەن ەمەس، ەل شەجىرەسىنىڭ، ۇلىس بولمىسىنىڭ، ەر ماناس رۋحىنىڭ وزىنەن الىنىپ، بۇگىنگىمەن بىرگە ۇشتاستىرىلۋىندا. رۋحى جوعارى مۇنداي جىرلارى اسىرەسە ەگەمەندىكتىڭ مول ۇمىتتەرگە تولى العاشقى اڭعال جىلدارى دۇنيەگە كەلگەنى قاپىسىز سەزىلەدى:

كوتەر باستى، ۇلىستاسىم، قانداسىم،
كوكىرەكتە ۇلى نامىس قايناسىن.
ءاربىر قىرعىز اماناتى ماناستىڭ،
حان تۇقىمى قۇلعا اينالىپ قالماسىن.

كوك تاڭىرگە، كەڭ الەمگە تۇيىسكەن،
بايعۇس بولما باستى تومەن ءيىپ سەن.
بىزگە ءتاڭىر بەرگەن ۇلى تاۋلاردى،
بار دۇنيەگە قاراسىن دەپ بيىكتەن.

تاۋەلسىزدىكتىڭ كۇردەلى جولىنا ءتۇسىپ، تاجىريبەسىزدىكپەن اداسۋدىڭ، ەل ءۇمىت ارتقان ەندى بىرەۋلەردىڭ ءازازىلدىڭ ارتىنان ەرىپ ءوز حالقىن، وتانىن وپاسىزدىقپەن الداۋلارى سالدارىنان تۋعان جۇرتىنىڭ تالاي تىعىرىقتارعا تىرەلۋىنە، اقشانىڭ، دۇنيەنىڭ، داراقىلىقتىڭ قۇلدىعىنا اينالعان زامانداستارىنىڭ كەيپىنە كۇيزەلە وتىرسا دا جاس اقىن ءبىر ءسات ءۇنسىز قالا المايدى. وندايدا «نولگە تولى جىلدار» جىرىندا شامىرقانىپ:

اقىل – ءنول، جان دۇنيە - ءنول، سانام دا ءنول،
ءسۇيۋ – ءنول، دوستىعى - ءنول، ادام دا ءنول.
جىلدار  – ءنول، دامۋ بولماي شەگەرىنگەن،
..ىرلار  – ءنول، وقىرمان - ءنول، زامان دا ءنول.

پيكەت - ءنول، ميتينگتەر - ءنول، جالعان ءبارى،
ەل تولقىدى ەكى رەت، پايدا المادى.
كولىگىنىڭ ءنومىرىن نولدەن باستايدى،
پرەزيدەنت – ءنول، ءنول دەمەك قالعاندارى، - دەپ، وزەگى ورتەنەدى.

ارىپتەستەرى ز.اجىماتوۆتىڭ ءاردايىم مادەني، رۋحاني سالاداعى جۋرناليستيكانىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋگە ەڭبەك ەتكەنىن، دەمەك، سول ارقىلى جۋرناليستيكانىڭ ءوزىنىڭ ينتەللەكتۋالدىلىعىن بيىك ۇستاۋدى مۇرات تۇتقانىن تولقىپ تۇرىپ ەسكە الادى. اسىرەسە قازىرگى قاۋىرت زاماندا بۇل احۋالدىڭ بارىنشا وزەكتى بولىپ وتىرعانى بەلگىلى.

تاعدىرلارى ۇقساس، شىعارمالارى رۋحتاس قازاقتىڭ بارد-اقىنى، بىرەگەي ازامات تابىلدى دوسىموۆتاي زايىربەك تە «وت بولىپ جانعان جۇرەگى، ورتەنىپ ءبىر كەتەرىن» سەزگەنىندەي، «اتا جۇرتقا جولىعۋ» دەگەن ولەڭىندە:

تەككە شاشپاي كەلگەن ءومىر كەزەگىن،
بولامىن،- دەپ – نامىسىڭ دا، بەدەلىڭ.
كەتكەم سەنىڭ ءۇمىتىڭدى ارتىنىپ،
كەشىكتىم بە... كەشىر مەنى، مەكەنىم!، - دەپ، تۋعان توپىراعى، اعايىن-باۋىرلارى الدىندا ارىلعانداي.

ءيا، وسىناۋ قانشا كۇتكەنمەن تاۋسىلىپ بىتپەي تۇرعان «وتپەلى كەزەڭنىڭ» تاس قامالداي وتكىزبەس كەدەرگىلەرىن ەلىمەن بىرگە ەڭسەرۋ جولىندا ءوز جالىندارىنا وزدەرى ورتەنىپ كەتە بارعان پوستكەڭەستىك تۇركىلىك ادەبيەتكە، رۋحانياتقا ولشەۋسىز ۇلەس قوسار تالاي باۋىرلاس تالانتتاردان، ەڭ وكىنىشتىسى ولاردىڭ وزىمىزبەن ابدەن ۇندەس، ويلى، تەرەڭ، تاعلىمدى تۋىندىلارىن تانىپ بىلمەستەن كوز جازىپ قالۋىمىزدا.

ەندىگى ءسوز كەزەگىن اقىننىڭ وزىنە بەرىپ، قولىمىزدان كەلگەنشە قازاق وقىرمانىنا، انا تىلىمىزگە بەيىمدەلگەن ءۇش ولەڭىن ۇسىنىپ، ونداعى رۋح پەن ويدى، بىزگە دە جات ەمەس جايتتاردى سارالاۋدى وقىرماننىڭ وزىنە قالدىرۋدى ءجون كوردىك.

زايىربەك اجىماتوۆ

         (1976 - 2020)

پاتشا ەل

كوتەر باستى، ۇلىستاسىم، قانداسىم،
كوكىرەكتە ۇلى نامىس قايناسىن.
ءاربىر قىرعىز اماناتى ماناستىڭ،
حان تۇقىمى قۇلعا اينالىپ قالماسىن!

كوك تاڭىرگە، كەڭ الەمگە تۇيىسكەن،
بايعۇس بولما باستى تومەن ءيىپ سەن.
بىزگە ءتاڭىر بەرگەن ۇلى تاۋلاردى،
بار دۇنيەگە قاراسىن دەپ بيىكتەن.

كۇڭ قىلماسىن كەلگەن-كەتكەن قوناعى،
قىرعىز قىزى كۇندەي نارقى جوعارى.
ال، جىگىتتەر مىرزاسىڭدار ءاربىرىڭ،
تەكسىز، ءمانسىز قۇر ءجۇرىستى قويالىق.

قارسى تۇرىپ قيىندىقتار قىلعىنتسا،
قايمىقپاي ەن تاريحتارعا تۇرمىسقا.
بۇتىندەي ءبىر ءتىلىڭ ەمەس، ۇلى جۇرت،
ءبىر دە ءسوزىڭ ۇمىتىلماسىن قىرعىزشا.

بۇكىرەيمەي كوتەر باستى جارقىلداپ،
نۇر توگىلسىن جان دىلىڭە التىنداپ.
سەن پاتشاسىڭ، پاتشاسىڭ سەن ۋا، قىرعىز،
ال، تاۋلارىڭ ءتاڭىر بەرگەن التىن تاق.

مەن-قىرعىزبىن

مەن-قىرعىزبىن، ساتىلماعان، ساتپاعان!
مەن-قىرعىزبىن، بابا نارقىن ساقتاعان!
اتا جۇرتقا جاساسام دەپ ءبىر ەڭبەك،
ءار كۇن سايىن «چوڭ كازاتكا» اتتانام.

مەن-قىرعىزبىن، اسپان-جەرمەن جاستاسپىن،
ەجەلگىمىن، كەلەشەكپىن، ماقساتپىن.
ءبىر قىلى دا قيسايعانىن قالامان،
قىرشىلداعان «قىرعىز» دەگەن جاقسى اتتىڭ!

مەن-قىرعىزبىن، تىعىرىقتا تۇتەگەن،
مەن-قىرعىزبىن، جوق بولاردا كۇشەيگەن.
مەن-قىرعىزبىن، تاريحىم بار، ءتىلىم بار،
مەزگىلدىڭ دە وي-شۇڭقىرىن تۇزەگەن.

مەن-قىرعىزبىن، قاراپايىم، ۇلىمىن!
عاسىرلاردا جەلبىرەگەن تۇلىمىم.
ىقىلىمعا ۇلاساتىن تاعى دا،
قىرعىزبىن مەن، ەر ماناستىڭ ءۇنىمىن!

ءنولى كوپ جىلدار

اقىل – ءنول، جان دۇنيە - ءنول، سانام دا ءنول،
ءسۇيۋ – ءنول، دوستىعى - ءنول، ادام دا ءنول.
جىلدار  – ءنول، دامۋ بولماي شەگەرىنگەن،
..ىرلار  – ءنول، وقىرمان - ءنول، زامان دا ءنول.

پيكەت - ءنول، ميتينگتەر - ءنول، جالعان ءبارى،
ەل تولقىدى ەكى رەت، پايدا المادى.
كولىگىنىڭ ءنومىرىن نولدەن باستايدى،
پرەزيدەنت – ءنول، ءنول دەمەك قالعاندارى.

باسىم – ءنول، ءبىلىمىم - ءنول، ۇيات قالعان،
باسشىلار ءبىر بىرىنە اياق شالعان.
قالتا – ءنول، ايانىشتى ونان داعى،
نامىس – ءنول، تىلەندىرگەن، سۇراتتىرعان.

ءىسىم – ءنول، بارىم-جوعىم بىلىنبەگەن،
ءىزىم – ءنول، ناتيجە جوق، شەشىلمەگەن.
كوڭىل – ءنول... ول، انىعى، ەشتەڭە ەمەس،
ءۇمىت – ءنول، دىلگىرلىك جوق دىرىلدەگەن.

ءداۋىر – ءنول، زار-مۇڭىڭدى ەستىمەگەن،
ءبىز – ءنولمىز، بارىمىزدى ەسكەرمەگەن.
نولدىككە ايلاندىردى ءتىپتى ەلدى،
ءنولى كوپ جىلدار سىرتتا تەنتىرەگەن.

اتا-جۇرتقا جولىعۋ

امانسىڭ با، كىندىك قانىم تامعان جەر،
امانسىڭ با، بالالىعىم قالعان جەر.
اسىل بويىن قويىنىڭا ءسىڭىرىپ
امانسىڭ با، قايران اكەم جاتقان جەر.

ەسەنسىڭ بە، كۇندەر، ساعان قالتىرعان،
بوزبالا كەز، تاڭدى ارمانمەن اتتىرعان.
ءازىر باسقا، باسقا...بولىپ ءجۇرمىن مەن،
كوڭىل قالىپ كوپتى كۇتكەن تاعدىردان.

تەككە شاشپاي كەلگەن ءومىر كەزەگىن،
بولامىن،- دەپ – نامىسىڭ دا، بەدەلىڭ.
كەتكەم سەنىڭ ءۇمىتىڭدى ارتىنىپ،
كەشىكتىم بە... كەشىر مەنى، مەكەنىم!

تىرلىك اۋىر، بىراق جاقسى جاعى بار،
جارقىراعان ۇلى ءۇمىت شامى بار.
كەيىمەي تۇر قۇلىنىڭا، اتا-جۇرت،
كەلەشەكتىڭ تاعى اتار تاڭى بار...

مۇحتار كارىباي

Abai.kz