قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنىڭ قارساڭىندا، قر اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعى «قازاقستان جاستارى – 2021: تاۋەلسىزدىككە – 30 جىل» ۇلتتىق بايانداماسىن بۇقاراعا تانىستىرىلدى.

ۇلتتىق بايانداما دايىندالۋ بارىسىندا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، زەرتتەۋ ينستيتۋتتارىنىڭ اكتۋالدى ستاتيستيكالىق جانە اناليتيكالىق دەرەكتەرىنە سۇيەنە وتىرىپ، سونداي-اق جاس قازاقستاندىقتاردىڭ پىكىرلەرى دە ەسكەرىلىپ قازىرگى جاستاردىڭ ومىرلەرىنىڭ ءتۇرلى باعىتتارىن جان-جاقتى سارالايتىن كەشەندى عىلىمي قۇجات بولىپ تابىلادى. بايانداما ناتيجەلەرى قۇزىرلى ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندارعا ەل جاستارىنىڭ سۇرانىستارىنا دەر كەزىندە دەن قويۋعا جانە جاستار ساياساتىن ءتيىمدى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

ۇلتتىق باياندامانىڭ باستى تۇجىرىمدارىمەن تانىستىرعان «جاستار» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ايان ساكوشەۆ جاستار ورتاسىنداعى ماڭىزدى وزگەرىستەر مەن وزەكتى ترەندتەردى اتادى. سونىمەن قاتار، دەموگرافيا، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم بەرۋ جانە عىلىمعا ىنتالارى سياقتى جاستار دامۋىنىڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك پارامەترلەرى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى حاباردار ەتىپ، جاس قازاقستاندىقتىڭ بەينەسىن، تاۋەلسىزدىك ۇرپاعىنىڭ پورترەتىن جانە جاستاردىڭ تاۋەلسىزدىككە دەگەن كوزقاراستارىنىن جاريالادى.
وسى رەتتە ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە جۇگىنسەك، بيىل جۇرگىزىلگەن ۇلتتىق حالىق ساناعىنىڭ العاشقى ناتيجەسى بويىنشا قازاقستاندىقتاردىڭ جالپى سانى – 19,2 ادامعا جۋقتاعان، ونىڭ 3,7 ميلليوننان استامىن نەمەسە 19,72 پايىزىن 14 پەن 29 جاس ارالىعىنداعى جاستار قۇراپ وتىر. جاستار سانىنىڭ ەڭ جوعارى ءمانى حالىقتىڭ جالپى قۇرىلىمىنداعى جاستار ۇلەسى 28,2% بولعان 2009 جىلى بايقالعان. بۇل – 1980 جىلدارداعى «بەبي-بۋم» ۇرپاعى 1990 جىلدارداعى ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە دۇنيەگە كەلگەن كەلەسى ۇرپاققا اۋىسقانىمەن بايلانىستى قۇبىلىس. 2023 جىلدان جاستار سانىنىڭ ءوسۋى بويىنشا وڭ ديناميكا باستالىپ، ول 2030 جىلعا قاراي ەڭ جوعارى مانگە جەتەدى دەگەن بولجام بار.

جاستاردىڭ سانى مەن كورسەتكىشتەرىنىڭ وزگەرۋى ديناميكاسى مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن دامىتۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ماسەلەن، قانداي دا ءبىر باعدارلاما قابىلدانار الدىندا ونىڭ تۇپكى بەنەفيتسيارى جايلى ەگجەي-تەگجەيلى مالىمەت سول باعدارلامانىڭ ءساتتى ورىندالۋىنىڭ كەپىلىنە اينالادى.

ءوز كەزەگىندە ۇلتتىق باياندامانى ازىرلەۋگە اتسالىسقان اۆتورلار ۇجىمىدا جاستاردىڭ ەكونوميكالىق مىنەز-قۇلقى، ازاماتتىق جانە ساياسي قاتىسۋى، قۇندىلىق باعىتتارى تۋرالى مالىمەتتەرىن ورتاعا سالدى.

قولدانبالى ەتنوساياسي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى دانا ءاشىمحانوۆا بۇگىنگى تاڭدا قازاقستاندىق جاستاردىڭ ەرەكشەلىگى قۇندىلىق باعدارلارىنىڭ وزىندىك سيمبيوزىندا، اتاپ ايتقاندا ءداستۇرلى جانە زاماناۋي كوزقاراستاردىڭ توعىسۋى مەن قاباتتاسۋىندا ەكەنىن اتاپ ءوتتى. اتاپ ايتار بولساق، سوڭعى بەس جىلدا جاس قازاقستاندىقتار قۇندىلىقتارىنىڭ رەيتينگىسى تۇراقتى، باستى قۇندىلىق «وتباسى» (82,5%) بولىپ قالا بەرەدى. ەكىنشى ورىندا «دەنساۋلىق» (45,6%) تۇرسا، ۇشتىككە «دوستىقتا» (23,1%) باستى قۇندىلىق رەتىندە ەنگەن. سونداي قاتار، قازاقستاندىق جاستار ءۇشىن الەمدىك ترەندتەر – جوعارى موبيلدىك، ديدجيتاليزاتسيا، تسيفرلاندىرۋدا جات ەمەس. جاستار اراسىندا تانىمال ترەندتەر قاتارىنا سالاۋاتتى ءومىر سالتى مەن ەكولوگياعا قامقورلىقتا كىرگەن.

س. تورايعىروۆ اتىنداعى پاۆلودار مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى اسلان ازەرباەۆ جاستاردىڭ باسىم بولىگى ءۇشىن تۇراقتى جۇمىس ىستەۋ سەنىمدىلىك پەن دامۋ مۇمكىندىگىنىڭ شارتى ەكەنىن جەتكىزدى. جاستار اراسىندا تابىسقا جەتۋ تۇجىرىمداماسى مانساپ ساتىسىمەن جىلدام العا جىلجۋدى جانە قولايلى تابىستى بىلدىرەدى. سونىمەن قاتار قازاقستاندا ءاربىر ءۇشىنشى جاس ازامات كەلەشەكتە ماماندىعىن وزگەرتكىسى كەلمەيدى، بىراق سول ماماندىق بويىنشا بىلىگىن ارتتىرۋعا نيەتتى – 31,9%. جاستار ەڭبەك نارىعىنداعى مۇمكىندىكتەرىن ارتتىراتىن شەت تىلدەرىن ءبىلۋ (43,7%), كومپيۋتەردى يگەرۋ (38,2%), باعدارلامالاۋ (32,6%) جانە الەۋمەتتىك جەلىلەردە، ينتەرنەتتە ساۋدا جاساۋ (21,9%) سىندى قوسىمشا ماشىقتار بولۋى قاجەت دەپ سانايدى. كاسىبي قىزمەت سالاسىنداعى وزگەرىستەر اياسىندا كادرلار دايارلاۋدىڭ كەلەسى باعىتتارىندا سۇرانىس جوعارى بولىپ تۇر: ينجەنەرلىك ماماندىقتار، IT جانە كومپيۋتەر تەحنيكاسىن جاساۋ، نانوتەحنولوگيا، بيوتەحنولوگيا، سەرۆيستىك ماماندىقتار، لوگيستيكا، ەكولوگيا، مەديتسينا ماماندىقتارى، حيميا، تاماق ونەركاسىبى، قالا قۇرىلىسى.

ۇلتتىق بايانداما بويىنشا ساراپتامالىق باعاسىن پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتتارى يۋليا كۋچينسكايا مەن ەلنۇر بەيسەنباەۆ، سونداي-اق «رۋحاني جاڭعىرۋ» ورتالىعىنىڭ باسشىسى جانار بۇقانوۆا دا ءبىلدىردى.

جالپى ساراپشىلار قازىرگى جاستاردىڭ وتە ءورشىل جانە تابىسقا جەتۋ جولىندا ۇيرەنۋگە جانە جەتىلۋگە دايىن ەكەندىگىنە توقتالدى. سونىمەن قاتار، جاستاردىڭ باسىم كوپشىلىگى (88%) ءوز ومىرلەرىنە ريزا، ال مەملەكەت تاراپىنان تۇراقتى جۇمىسقا (52,8%) قول جەتكىزۋ مەن ونى ساقتاۋدا عانا قولداۋ كورسەتىلگەنىن كۇتەتىندىكتەرىن ايتتى. سونىمەن قاتار وتاندىق جانە حالىقارالىق ساراپشىلار جاستار ورتاسىندا بولىپ جاتقان ۇدەرىستەرگە تەرەڭ زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدىڭ، جاستاردىڭ الەۋمەتتىك كوڭىل-كۇيىنە تۇراقتى مونيتورينگ جۇرگىزۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىلىگىن اتاپ ءوتىپ، «قازاقستان جاستارى» ۇلتتىق بايانداماسى قازاقستان جاستارىنىڭ ونىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ نەگىزگى سالالارىنداعى جاعدايىنا جان-جاقتى تالداۋ جاسالاتىن نەگىزگى عىلىمي قۇجات ەكەنىنە سەنىم ءبىلدىردى.

«قازاقستان جاستارى – 2021: تاۋەلسىزدىككە – 30 جىل» ۇلتتىق بايانداماسىنىڭ قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە باسىلىپ شىققان نۇسقاسى جاستار جانە جاستار ساياساتى سالاسىنداعى بارشا مۇددەلى تاراپتارعا تاراتىلاتىن بولادى. ال ەلەكتروندى نۇسقاسىن جاقىن ارادا www.eljastary.kz بىرىڭعاي جاستار پورتالىنان جۇكتەپ الۋعا بولادى.

Abai.kz