قازاق حالقىنىڭ ۇلت بوپ ۇيىپ وتىرۋى – تىلىنە، تاريحي جادىنى مەن ۇلتتىق رۋحىنا-دىلىنە بايلانىستى. بۇلار وشاقتىڭ ءۇش اياعىنداي ۇلتتىعىمىزعا تىرەۋ بولىپ تۇرعان قاسيەتتى ۇعىمدار. بىرەۋىن الساڭ وشاعىڭ وپىرىلىپ وزىنەن ءوزى قۇلايدى. سوندىقتان دا 2017 جىلى 12-ساۋىردە ەلباسىمىزدىڭ «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» اتتى باعدارلامالىق ماقالادا ۇلتتىق بىرەگەيلىكتى ساقتاپ، قوعامدىق سانانى جاڭعىرتۋدا تاريح پەن رۋحتىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. اسىرەسە بۇل جاڭعىرۋ ۇلتتىق تاريح پەن مادەنيەتكە نەگىزدەلۋى قاجەت دەگەندى ەلباسى باسا ايتتى.

ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس وسى مەملەكەتتىك باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا بايلانىستى 2019 جىلى «رۋحاني جاڭعىرۋ» قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق قۇرىلدى. ينستيتۋتتىڭ نەگىزگى ماقساتى ەلباسىنىڭ «بولاشاققا باعدار: قوعامدىق سانانىڭ جاڭعىرۋى» اتتى باعدارلامالىق ماقالادا كورسەتىلگەن مىندەتتەردى ىسكە اسىرىپ ىلگەرى جىلجىتۋ ستراتەگياسىن ازىرلەپ ىسكە قوسۋدى جانە ونى قازاقستاندىق وتباسىلىق ساياساتتا جانە جوو ورىندارىندا وقىتۋدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن  ادىستەمەلىك تۇرعىدان سۇيەمەلدەۋدى قولعا العان بولاتىن.

وسىعان بايلانىستى اتالعان ينستيتۋت بيىل 1-قازاننان 23-قاراشاعا دەيىن مەكتەپ مۇعالىمدەرى مەن جوو ورىندارىنىڭ وقىتۋشىلارى ءۇشىن دايىندىق ۆەبينار كۋرستارىن ۇيىمداستىرىپ ارنايى دارىستەر وكىزگەن بولاتىن. وندا «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ ماقسات-مىندەتتەرى مەن ونىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارىن تۇسىندىرۋمەن قاتار ونى جاستاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە سايكەس وقىتۋدىڭ ادىستەرى، وتباسىلىق قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ مەن قوعامدا جاستارعا قاتىستى ماسەلەلەر اڭگىمەنىڭ باستى وزەگى بولدى. مۇنىڭ باستى ماقساتى «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنا قاتىستى ءبىلىم بازاسىن جاساپ، وقۋشى جاستاردىڭ بويىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن دۇنيەتانىمدىق ۇستانىمداردى نىعايتۋ، ويىن جانە كوممۋنيكاتيۆتىك قىزمەت ارقىلى جاس ۇرپاقتىڭ بويىندا كوشباسشىلىق قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ بولىپ تابىلادى.

ءدارىس تىڭداۋشىلار ءوز كەزەگىندە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا قاتىستى ءوز وي-پىكىرلەرى مەن ۇسىنىستارىن ورتاعا سالدى. سونىڭ ىشىندە باعدارلامانى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ مەن بالاباقشا جۇيەسىندە قولدانۋ مۇمكىندىكتەرى مەن ادىستەرى تالقىلاندى. مىسالى، مەكتەپتەردە «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنا قاتىستى كابينەتتەر مەن بۇرىشتار اشۋ ۇسىنىلدى. ولار مىندەتتى تۇردە ينتەراكتيۆتى تاقتالارمەن، تاريحي كارتالارمەن جانە ۇلتتىق تاريحقا قاتىستى كوركەم قۇرال-جابدىقتارمەن جانە ءوز بەتىمەن ءبىلىم الۋ ءۇشىن كىتاپتارمەن جابدىقتالۋى ءتيىس.

ال بالاباقشالاردا بۇلدىرشىندەردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ «رۋحاني جاڭعىرۋ» بۇرىشتارىن ۇلتتىق ەرتەگىلەر مەن مۋلتفيلمدەردەگى كەيىپكەرلەردىڭ جانە ۇلتتىق ناقىشتاعى باسقا دا سۇرەتتەرمەن تولتىرۋ قاجەت. اسىرەسە بالاباقشادا ءار بالانىڭ كيىم ىلەتىن شكافتارىنا قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس-سالتىمەن، مادەنيەتىمەن بايلانىستى مۋزىكالىق اسپاپتاردىڭ، ءتورت تۇلىك پەن قۇرال-سايمانداردىڭ سۇرەتتەرى ىلىنسە، قازاق كۇيلەرى مەن اۋەندەرى ءجيى تىڭدالسا ەكەن دەگەن ۇسىنىس ايتىلدى. ال جوو-نىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتتەرى ءۇشىن «رۋحاني جاڭعىرۋ» ۇستانىمدارىادىستەمەلىك نۇسقاۋلار جاسالدى.

ول كۋرستى وقۋ بارىسىندا ستۋدەنتتەر قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق بولمىسى جانە رۋحاني قۇندىلىقتارىمەن تانىسىپ، «ءبىز كىمبىز؟  قايدا بارا جاتىرمىز؟ نە جوعالتتىق؟ نەنى قابىلدادىق؟ جاھاندانۋ  زامانىندا ۇلتتىق قاسيەتىمىز بەن بولمىسىمىزدى قالاي ساقتاپ قالامىز؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ الاتىن بولادى.

تاريحي سانا – قازاق بولمىسىنىڭ اجىراماس بولىگى. ويتكەنى ول قازاق حالقىنىڭ بىرەگەيلىگىن ساقتاۋدىڭ بىردەن-ءبىر شارتى بولىپ تابىلادى. ول – ەلباسى اتاپ ايتقان ۇلتىق كود نەمەسە ۇلتتىق كىلتتىڭ نەگىزى!

جالپى، ۇلتتىق كود دەپ نەنى ايتامىز؟ مەنىڭ ويىمشا ۇلتتىق كود (كىلت) – بەلگىلى ءبىر حالىقتىڭ بويىنا عانا ءتان بولاتىن دۇنيەتانىمدىق قۇندىلىقتاردىڭ كەشەنى. قازاق حالقى ءۇشىن ولار كەلەسىدەي – شەجىرە مەن تاريحي جادى رەتىندە «جەتى اتا» ۇعىمى; «ءتىل» - ونسىز ۇلتتىق بىرەگەيلىك پەن رۋحاني مۇرا جالعاسىن تاپپايدى; «ەل مەن جەر» ۇعىمى – ولارسىز ەلباسى ايتقانداي وتان، «اتا مەكەن» دەگەن تۇسىنىك قالىپتاسپايدى; «ار مەن نامىس» - قازاقتىڭ بارلىق ءىس-ارەكەتىنىڭ ءمانى وسى ەكەۋىندە (ماتيۆاتسيا). «مالىم جانىمنىڭ ساداقاسى، جانىم ارىمنىڭ ساداقاسى!» دەگەن ناقىل قازاق حالقىنىڭ ءوز قۇندىلىقتار جۇيەسىندە ءبىرىنشى ورىنعا نەنى قويعانىن انىقتاسا كەرەك.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 30 جىل ىشىندە قول جەتكىزگەن تابىستارى از ەمەس. سونىڭ ارقاسىندا قازاقستان دۇنيەجۇزىنە ءوزىن تانىتا ءبىلدى. ەندىگى مىندەت قازاق جاستارىنا ۇلتتىق رۋحتا مىقتاپ تۇرىپ تاربيە بەرۋ. بۇگىن قازاق جاستارى ارقيلى. ولاردىڭ اراسىندا ءارتۇرلى ءدىني اعىمدارعا جانە جانە ءارتۇرلى ەلدەردىڭ مادەنيەتىنە ەلىكتەگەندەر بارشىلىق.

سوندا ولاردى بىرىكتىرەتىن نارسە نە؟

ول – ءوز حالقىڭمەن، ءوز ەلىڭمەن تاريحي تاعدىرلاستىقتى ۇعىنىپ بىلدىرەتى تاريحي جادى!

وسى باعىتتا «رۋحاني جاڭعىرۋ» قازاقستاندىق قوعامدىق دامۋ ينستيتۋتى» كەاق الدىندا ءالى اتقاراتىن مىندەتى مەن قىزمەتى ۇشاڭ تەڭىز.

ينستيتۋتتىڭ جۇمىسىنا تابىس پەن ساتتىلىك تىلەيمىز!

اللا جار بولسىن!

ءجۇمادىل ارمان قابدەشۇلى،

ت.ع.ك.، قر ۇعا ش.ش. ءۋاليحانوۆ ات. تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنىڭ جعق، قبتۋ قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسورى

Abai.kz