كسرو اتتى حالىقتار تۇرمەسىنىڭ قۇلاعانىنا مىنە تۋرا 30 جىل. 1991 جىلدىڭ 25-جەلتوقسانىندا، ماسكەۋ ۋاقىتى بويىنشا ساعات 19:32-دە كسرو تۋى ماڭگىلىككە ءتۇسىرىلىپ، 19:45-تە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ءۇش جولاقتى تۋى كوتەرىلدى. بۇل جەتپىس جىل بويى زۇلىمدىق يمپەرياسى بولعان كسرو-نىڭ تاريح تابىتىنا كەتكەن ءساتى بولاتىن. ءدال سول كۇنى كسرو-نىڭ سوڭعى باسشىسى گورباچەۆ حالىققا ۇندەۋ جاساپ، ءوزىنىڭ قىزمەتتەن كەتكەنىن، كسرو-نىڭ ەندى جوق ەكەنىن ايتتى. 

بۇگىندە رەسەي ارنالارى "كسرو نەگە ىدىرادى" دەگەن تاقىرىپتا كەڭىردەك كەرىپ، قىرقىسىپ جاتىر. پىكىرسايىستار قىزۋ وتۋدە. بىلىكسىز باسشىلىق، ءتيىمسىز ەكونوميكالىق مودەل، سىرتقى كۇشتەردىڭ قىسىمى، سانكتسيالار. نۇسقالار كوپ، جاۋاپتار دا جەتەرلىك. ءار ساراپشى، ءار تاريحشى، ءار ساياساتكەر ءارتۇرلى نۇسقالاردى ايتۋدا. "كسرو-نى ساقتاپ قالۋعا مۇمكىندىك بولدى ما" دەگەن سۇراقتار دا تالقىلانۋدا.

گورباچەۆ بولسا كسرونىڭ ىدىراۋىنا قاتىستى ءوز ويىن ايتتى. ول باتىستىق كۇشتەردىڭ سول كەزەڭدە قارسىلاس دەرجاۆانىڭ جاعدايىن كورىپ، ىدىراۋىنا قاتىستى بولجامدار جاساعانىن ايتادى. ء"بىزدىڭ قولىمىزدا باتىستىڭ بيلەۋشىلەرى ەلىمىزدەگى قيىندىقتى كورىپ، الاقاندارىن ىسقىلاپ وتىر دەگەن اقپاراتتار بولمادي ەمەس، بولدى. ولار بىلاي دەدى: گورباچەۆ ناعىز كوممۋنيست، وداندا ەلتسينگە ءباس تىككەنىمىز ءجون دەپ جاتتى. كسرو قۇلاعان سوڭ ولار ءوز قۋانىشتارىن جاسىرعان ەمەس", — دەيدى ول.

ونىڭ ويىنشا كسرونى ساقتاپ قالۋعا بولار ەدى، بىراق وعان سىرتقى كۇشتەر ەمەس، ىشكى قايشىلىق كەدەرگى بولدى دەيدى. ول "ۇلتتار اراسىنداعى قايشىلىق پەن ىشكى رەسپۋبليكالار اراسىنداعى تۇسىنىسپەۋشىلىك ەلدى قۇردىمعا جىبەردى، ال تامىز بۇلىگى سونىڭ نۇكتەسىن قويدى" دەپ اتادى.

بىراق كسرونى ساقتاپ قالۋعا دا ارەكەتتەر جاسالىپتى. بۇل تۋرالى گورباچەۆتىڭ ءباسپاسوز حاتشىسى، اۋدارماشى پاۆەل پالاجچەنكو ايتتى. ونىڭ سوزىنشە گورباچەۆ كونفەدەراتسيالىق وداق قۇرۋعا ۇسىنىس جاساعان. جاڭا كەلىسىم بويىنشا قارۋلى كۇشتەر مەن يادرولىق قارۋدى ورتاق نەگىزدە ساقتاپ قالۋدىڭ جولى بولعان.

قۇجاتقا وداق ىشىندەگى سەگىز مەملەكەت قول قويۋعا دايىن بولعان ەكەن. "تاريحي تۇرعىدان تىعىرىقتان شىعار جول جوق سياقتى بولعانىمەن، الايدا قاشاندا شىعار جول بار. وتىز جىلدان كەيىن قاراپ تۇرسام، ورتاق قارۋلى كۇشتەردى ساقتاپ قالۋعا تىرىسقان كونفەدەراتسيالىق وداق الدەقايدا دۇرىس بولار ەدى دەپ ويلايمىن", — دەدى پالاجچەنكو.

سول كەزەڭنىڭ بەلدى ساياساتكەرىنىڭ ءبىرى رۋسلان حاسبۋلاتوۆ تا ءوز ويىن ءبىلدىرىپ، "كسرو-نىڭ ىدىراۋىنا كىم كىنالى" دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەردى. "كىم كانىلى دەگەن نە ءسوز؟ باستى كىنالىلەر ءبىزبىز. سونىڭ ىشىندە ءوزىم دە بارمىن. وكىنىشكە وراي ءبىزدىڭ ءوز ەلىمىزگە كەسىرىمىز ءتيدى", — دەيدى حاسبۋلاتوۆ. ول ەلدى قۇلدىراتۋعا ەلتسين مەن گورباچەۆ اراسىنداعى تەكەتىرەس سەبەپكەر بولعانىن دا ايتتى.

اراعا وتىز جىل ۋاقىت سالىپ، رەسەي كسرو-نىڭ ىدىراعانىنا كۇيىنەتىنىن كورسەتتى. ەندى تاڭدا ماسكەۋ ناتو مەن باتىسقا ايبات شەگىپ وتىر. ۋكراينا ماڭىنا ءجۇز مىڭنان استام اسكەر توپتاستىرىپ، 2008-دە گرۋزيانىڭ، 2014 جىلى ۋكراينانىڭ جەرىن تارتىپ السا، 2020-جىلى "ارمەنيا مەن ازەربايجان اراسىنداعى قاقتىعىستى توقتاتامىن" دەگەن جەلەۋمەن قاراباققا ءوز اسكەري بازاسىن شوعىرلاندىردى. سيريادا اسكەري بازا ورناتىپ، تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ ساياساتىنا ارالاسا باستادى. ساراپشىلار رەسەي اگرەسسيالىق ساياسات ارقىلى "كسرو-نىڭ ءبىر قايتا قۇرماق" دەگەن ويدى ايتۋدا. ءتىپتى ۋكراينا مەن رەسەي اراسىندا قاڭتار ايىندا سوعىس باستالادى دەگەندى دە بولجاۋشىلار سانى ارتۋدا.

كا مىرزا

Abai.kz