قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

ءيا، ول ۇزاق ۋاقىت ويراندى سالىپ الماتى قالاسىنىڭ تورىندە جاتتى. زامانبەك نۇرقادىلوۆ كەتىپ ورنىنا وسى حراپۋنوۆ كەلگەندە جويىتتاردىڭ «كاراۆان» دەيتىن گازەتى «رودنوي گورود، سپي سپوكوينو» دەگەن ماقالا جازىپ بوركىن اسپانعا اتقان ەدى. قۋاناتىنداي ءجونى بار ەكەن. قازاقتىڭ ءلايلا ەسىمدى قىزىن العان كۇيەۋ مىسىقتىلەۋ جان بولىپ شىقتى. قازاقتىڭ قىزىن قۇشقانىمەن قازاقتى جەك كورەتىنىن، قازاققا باياعى قوجايىن كوزىمەن قارايتىنىن ول ەشقاشان جاسىرا المادى. الاتاۋدىڭ سۋىق اڭعارلارىنان لەكىلدەپ شىعاتىن سامال جەلدىڭ جولىن بىتەپ باي-باعىلاندارعا (ولاردىڭ كىمدەر ەكەنىن الماتى جۇرتى جاقسى بىلەدى) جوعارىدان جەر تەلىمدەرىن ۇلەستىرگەن حراپۋنوۆ اۋىلدان اعىلعان قازاق كوشىنە الماتىنىڭ اياعىنان، سازدى، بالشىقتى جەردى ساتىپ جانە بايىدى. حراپۋنوۆتىڭ سونداي «مىرزالاعىن» كورىپ سىباعا ۇلەسكەن قازاقتار قازىر قاتتى قينالىپ جاتىر. ويتكەنى، جەر ۋچاسكەلەرى تۇرعىن ءۇي سالۋ تارتىبىنە وراي بەرىلمەگەن. ونىڭ ۇستىنە بۇل جەرلەرگە (دۋمان، ۇلجان، شاڭىراق،ت.ب.) گاز قۇبىرلارىن تارتۋ، ەلەكتر جەلىسىن جەتكىزۋ، قالا حالقى ءۇشىن جاسالعان وزگە دە يگىلىكتەردى سالۋ - قيىننىڭ قيىنى. ەسەسىنە حراپۋنوۆتىڭ اعايىن تۋىستارى مەن جورا-جولداستارى الماتىنىڭ قىزىعىن ابدەن-اق كورگەنگە ۇقسايدى. ەستەرىڭىزدە بولار، ونىڭ تابيعات قورعاۋ اۋماعىنا جاتاتىن جەر تەلىمدەرىن زاڭسىز ساتقان ارەكەتى ەلباسىنىڭ قۇلاعىنا دا تيگەن ەدى. وسىدان كەيىن حراپۋنوۆتىڭ جەردى زاڭسىز ساتۋعا قاتىستى بىلىقتارى اشىلا باستادى. الماتىدا حراپۋنوۆتار اۋلەتى ءوز فاميليالارىنا نەمەسە باسقا ادامداردىڭ اتىنا قۇجاتتالعانى بار، بارلىعىن قوسقاندا 32 وبەكتىنى جانە 16 تاڭداۋلى جەر تەلىمدەرىن يەلەنگەن ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى اۋماعى 2489 شارشى مەتر بولاتىن وبەكت «شىمبۇلاق» شاڭعى تەبۋ كۋرورتى دا بار.

سويتكەن حراپۋنوۆ 2008 جىلدىڭ كوكتەمىندە مۇكامال مۇلكىن ايىرپىلانعا اسىقپاي تيەپ الىپ ءبىر-اق كۇندە ەۋروپاعا تايىپ تۇرعان. بىلەتىندەردىڭ سوزىنە سەنسەك، ۆيكتور ۆياچەسلاۆوۆيچ ەۋروپاعا كوشەتىن كەزدە تۋ-154 ۇشاعىن ءبىر ءوزى جالداپتى. 18 توننا جۇكتى اۋەگە كوتەرەتىن ۇشاقتا ينە شانشار ورىن دا قالماپتى. سونىسىنا قاراعاندا ول ءلايلا اپكەمىزدىڭ توركىنىنەن كەلگەن «جاساۋ جابدىعىن» دا باسىپ الىپ كەتكەنگە ۇقسايدى ء(ازىل). قازىر حراپۋنوۆتار وتباسى شۆەيتساريادا شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ۇلى، قىزى، زايىبى جانە ءوزى رەسمي تۇردە ميلليونەرلەر اتالىپ، شۆەيتسارياداعى ەڭ باي ادامداردىڭ ساناتىنا ىلىككەن.

2009 جىلعى ميلليونەرلەر رەيتينگى بويىنشا ونىڭ قالتاسىنداعى قارجى 300-400 ميلليون فرانك (288,5-384 ميلليون دوللار) بولعان. بىلتىرعى تىزىمگە بۇل وتباسىنان ءىلياس حراپۋنوۆ جانە ەلۆيرا حراپۋنوۆا-بەلديماني كىردى. Bilan جۋرنالىنىڭ جاريالاۋى بويىنشا، وتاعاسىنان بيىل باسقا بۇل ۇيدەن تاعى ەكى ميلليونەر شىققان. بيىلعى بايلار تىزىمىنە زايىبى ءلايلا قاليبەكقىزى حراپۋنوۆا جانە ۇلى ءىلياس حراپۋنوۆ تا كىرىپتى. رەيتينگ جاساعانداردىڭ مالىمەتىنشە، 2012 جىلى ءىلياس حراپۋنوۆتىڭ Swiss Development Group (SDG) كومپانياسى Hotel du Parc كەشەنىندە 24 رەزيدەنتسيا اشىپتى. ءىلياس بتا بانكتى تاقىرعا وتىرعىزىپ، انگلياعا قاشىپ كەتكەن مۇحتار ءابىليازوۆتىڭ ءمادينا دەگەن قىزىنا ۇيلەنگەن. ءابىليازوۆتىڭ كۇيەۋ بالاسى.

«بۇگىندە ەكس-اكىم حراپۋنوۆ ەشكىمنەن يمەنبەي بايلىعىن بۇكىل الەمگە جاريا ەتىپ قانا قويماي، وپپوزيتسيالىق باسىلىمدارعا دا ءجيى شىعىپ، قازاقستان پرەزيدەنتىن سىنعا الىپ ءجۇر. ءتورت تىلدە جاريالاناتىن سايتىندا بۇرىنعى اكىم، ەكس-مينيستر ءوزىن «ساياساتكەر، بۇكىل ەڭبەك جولىن قازاقستاننىڭ وركەندەۋىنە ارناعان، ماڭىزدى باستامالاردى كوتەرگەن رەفورماتور» رەتىندە كورسەتەدى» دەپ جازادى رەسپۋليكالىق «ايقىن» گازەتى. «ايقىن» گازەتى تاعى دا بىلاي دەيدى:

«حراپۋنوۆ 1997 جىلدىڭ ورتاسىندا الماتىدا اكىم بولىپ وتىردى. وسى كەزدە كوپتەگەن ۇكىمەتتىك مەكەمەلەر، بانكتەر، ساۋدا ورتالىقتارى، بيرجالار، بازارلار، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىنەن قالعان اسكەري زاۋىتتار، ەڭ باستىسى جىلجىمايتىن مۇلىك پەن قىمبات جەر تەلىمدەرى بار رەسپۋبليكاداعى ەڭ ءىرى قالانى ۋىسىنا العان ول كوپ اقشا جاسادى. ۆيكتور حراپۋنوۆ تەز ارادا شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ، قازاقستانداعى ەڭ باي ادامداردىڭ بىرىنە اينالدى. ول ءوزىنىڭ سەنىمدى ادامدارى جانە وففشورلىق كومپانيالار ارقىلى ءىس جۇزىندە قالا ينفراقۇرىلىمدارىنا قاتىستى بارلىق كوممەرتسيالىق اينالىمداردان ءوزىنىڭ سىباعاسىن الىپ وتىردى. مەملەكەتتىك شەنەۋنىك بولعان سوڭ ول «تاپقان» اكتيۆتەرىن ءوزىنىڭ اتىنا اۋدارا العان جوق، مۇنىمەن زايىبى لەيلا بەكەتوۆا اينالىستى. جەر تەلىمدەرى، قايىرىمدىلىق قورى، تۋريستىك كومپانيا، ساۋدا ۇيلەرى، مەنشىك ۋنيۆەرسيتەت، قۇرىلىس كورپوراتسيالارى، ايەلدەر كلۋبى، ساناتوري، قوناقۇيلەر، مەيرامحانالار، قالالىق اۋەجايدىڭ باسىم بولىگى جانە وتباسىنىڭ ەڭ باستى بايلىعى - زەرگەرلىك بيزنەس زايىبىنىڭ اتىندا بولدى. ۆيكتور ۆياچەس­لاۆوۆيچتىڭ ءوزى ەشقانداي بيزنەسپەن شارۋاسى جوق، تاپ-تازا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولىپ كورىندى».

حراپۋنوۆتىڭ قارقىندى تۇردە بايۋىنا الماتى اۋەجايىنىڭ قۇرىلىسى دا ءوز «سەپتىگىن» تيگىزگەنگە ۇقسايدى.
قاليبەك اقساقالدىڭ كۇيەۋ بالاسى قالانى باسقارىپ وتىرعان تۇستا الماتى اۋەجايى سالىندى. «ازاماتتىق اۆياتسياسىنىڭ قازاقستانداعى باسقارماسى جويىلعاننان كەيىن «قازاقستان اۋە جولى» ۇلتتىق كومپانياسى قۇرىلدى دا، اۋەجاي سونىڭ قۇرامىنا كىردى. 1996 جىلى كومپانيا ءوز الدىنا اكتسيونەرلىك قوعام بولدى. ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى ءالى اياق­تالماي، اياعىنا ەندى تۇرىپ جاتقان تۇستا حراپۋنوۆ الماتىعا اكىم بولىپ كەلدى دە، «اەروپورت الماتى» ااق ونىڭ «مايشەلپەگىنە» اينالدى. ورتەنىپ كەتكەن ەسكى اۋەجايدىڭ ورنىنا جاڭا عيمارات تۇرعىزىلدى. جاڭا اۋەجاي الماتىنىڭ بيۋدجەتىنە سالىندى، وعان شامامەن 13,4 ملن دوللار جۇمسالدى. بۇل جەردە شىققان شىعىندى جابۋ ءۇشىن اۋەجايدان تۇسەتىن پايدانى الۋعا قۇقىعى بار فيرما قاجەت بولدى. بۇل جاعىن قالا اكىمى ۋىسىندا ۇستاپ وتىردى. ارتىنان اۋەجاي سالۋعا قاتىستى تالاي شۋ شىقتى. اۋەجايدىڭ نەسيە­لىك تاريحى شىم-شىتىرىق بولعانى سون­شالىقتى، اكىمشىلىكتىڭ جانە باسقا دا مەم­لەكەتتىك قۇ­رىلىمداردىڭ كەپىلدىگىمەن قانشا نەسيە الىنعانىن ەشكىم ناقتى ايتىپ بەرە المايدى. بۇل دا حرا­پۋنوۆتىڭ تۇسىنداعى ۇلكەن بىلىقتاردىڭ ءبىرى بولدى. ونىڭ زاڭسىز اقشا تابۋداعى ارەكەتتەرىن تىزە بەرسە، شىعا بەرەدى. قالا اكىمى قۇزىرىنداعى پاتەر، جەر تەلىمدەرىن بىلاي قويىپ، ەكى مىڭىنشى جىلداردا كوپتەگەن ماڭىزدى وبەكتىلەردىڭ ءوزىن جەكەمەنشىككە استىرتىن ساتا باستادى. مىسالى، قالانىڭ ميلليون تۇرعىنى ءىشىپ وتىرعان سۋدى ءبىر كۇندە ساتتى دا جىبەردى. الماتى قالاسىنىڭ ارنايى تابيعات قورعاۋ پروكۋراتۋراسى، اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق وبەكت بولىپ تابىلاتىن، قالانى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ارتەزيان سكۆاجينالارىن مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى سوتقا ارىز تۇسىرۋگە ءماجبۇر بولدى» دەيدى «ايقىن» گازەتى «قازاقستاننىڭ قانشا قارجىسىن قىمقىردى؟» اتتى ماقالاسىندا («ايقىن»، 01.09.2012 ج).

ءبىر قىزىعى، ميىعىنان كۇلىپ قويىپ ىزديىپ قانا جۇرەتىن حراپۋنوۆ جىل سايىن 31 ناۋرىزدا تابىسى تۋرالى دەكلاراتسيا تاپسىرىپ، ءوزىن جالاقىمەن عانا جان باعىپ جۇرگەندەي كورەسەتەتىن. ارا-تۇرا الماتىداعى ورتالىق مەشىتكە دە باس سۇعىپ تۇرۋدى ۇمىتپايتىن. قايران قازاق ونىڭ وسى «تاقۋالىعىنا» تاڭ قالىپ: «حراپۋنوۆ ءىسىلام ءدىنىن قابىلداپتى، سۇندەتكە وتىرىپ مۇسىلمان بولىپتى» دەپ جامىراسقان بولاتىن. اقىرى «تاقۋامىز» ءبىزدى تاقىرعا وتىرىعىزىپ كەتتى.

قازىر ول ۇرلىقپەن تاپقان ميلليوندارىن وڭدى سولدى جۇمساپ، ازاماتتىقتى اقشاعا ساتاتىن شەۆەيتساريادا راحات ءومىر سۇرۋدە. ال، قازاقستان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وعان قارسى جيىرما شاقتى باپتان تۇزىلگەن قىلمىستىق ءىس قوزعاعان بولىپ جاتىر. ازىرشە. ويتكەنى ول شەۆەيتساريادا قازاقستان ازاماتى دەگەن كۋالىكپەن جۇرگەن كورىنەدى. بىراق، بۇل سوزگە سەنۋ قيىن. اقشاسىن ەۋورپا بانكتەرىنە قۇيىپ، زاڭداستىرۋعا ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ادام شەۆەيتساريا ازاماتتىعىن الدەقاشان يەلەنىپ قويعان دا شىعار. ەندەشە ونى يتپەن ىزدەپ تە، ينتەرپولمەن ىزدەپ تە اۋىرە بولۋدىڭ قاجەتى شامالى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، الماتى قالاسى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، ەكس-مينيستر ۆيكتور حراپۋنوۆتىڭ ۇستىنەن 2011 جىلى 22 قاراشادا قارجى پوليتسياسى جيىرما شاقتى قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، ىزدەۋ جاريالاعان ەدى. قارجى پوليتسياسى حراپۋنوۆ قۇزىرىن اسىرا پايدالانعان، اسا ءىرى كولەمدە پارا العان، زاڭسىز جولمەن يەلەنگەن قارجىنى جانە باسقا مۇلىكتەردى زاڭداستىرعان، سەنىپ تاپسىرىلعان ءىرى مولشەردەگى بوتەن مۇلىكتەردى يەلەنىپ كەتكەن، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردى قارجىلاندىرعان دەيدى.

اقپاننىڭ 8-ىنەن باستاپ وعان حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى.

«اباي-اقپارات»

قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

ءيا، ول ۇزاق ۋاقىت ويراندى سالىپ الماتى قالاسىنىڭ تورىندە جاتتى. زامانبەك نۇرقادىلوۆ كەتىپ ورنىنا وسى حراپۋنوۆ كەلگەندە جويىتتاردىڭ «كاراۆان» دەيتىن گازەتى «رودنوي گورود، سپي سپوكوينو» دەگەن ماقالا جازىپ بوركىن اسپانعا اتقان ەدى. قۋاناتىنداي ءجونى بار ەكەن. قازاقتىڭ ءلايلا ەسىمدى قىزىن العان كۇيەۋ مىسىقتىلەۋ جان بولىپ شىقتى. قازاقتىڭ قىزىن قۇشقانىمەن قازاقتى جەك كورەتىنىن، قازاققا باياعى قوجايىن كوزىمەن قارايتىنىن ول ەشقاشان جاسىرا المادى. الاتاۋدىڭ سۋىق اڭعارلارىنان لەكىلدەپ شىعاتىن سامال جەلدىڭ جولىن بىتەپ باي-باعىلاندارعا (ولاردىڭ كىمدەر ەكەنىن الماتى جۇرتى جاقسى بىلەدى) جوعارىدان جەر تەلىمدەرىن ۇلەستىرگەن حراپۋنوۆ اۋىلدان اعىلعان قازاق كوشىنە الماتىنىڭ اياعىنان، سازدى، بالشىقتى جەردى ساتىپ جانە بايىدى. حراپۋنوۆتىڭ سونداي «مىرزالاعىن» كورىپ سىباعا ۇلەسكەن قازاقتار قازىر قاتتى قينالىپ جاتىر. ويتكەنى، جەر ۋچاسكەلەرى تۇرعىن ءۇي سالۋ تارتىبىنە وراي بەرىلمەگەن. ونىڭ ۇستىنە بۇل جەرلەرگە (دۋمان، ۇلجان، شاڭىراق،ت.ب.) گاز قۇبىرلارىن تارتۋ، ەلەكتر جەلىسىن جەتكىزۋ، قالا حالقى ءۇشىن جاسالعان وزگە دە يگىلىكتەردى سالۋ - قيىننىڭ قيىنى. ەسەسىنە حراپۋنوۆتىڭ اعايىن تۋىستارى مەن جورا-جولداستارى الماتىنىڭ قىزىعىن ابدەن-اق كورگەنگە ۇقسايدى. ەستەرىڭىزدە بولار، ونىڭ تابيعات قورعاۋ اۋماعىنا جاتاتىن جەر تەلىمدەرىن زاڭسىز ساتقان ارەكەتى ەلباسىنىڭ قۇلاعىنا دا تيگەن ەدى. وسىدان كەيىن حراپۋنوۆتىڭ جەردى زاڭسىز ساتۋعا قاتىستى بىلىقتارى اشىلا باستادى. الماتىدا حراپۋنوۆتار اۋلەتى ءوز فاميليالارىنا نەمەسە باسقا ادامداردىڭ اتىنا قۇجاتتالعانى بار، بارلىعىن قوسقاندا 32 وبەكتىنى جانە 16 تاڭداۋلى جەر تەلىمدەرىن يەلەنگەن ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى اۋماعى 2489 شارشى مەتر بولاتىن وبەكت «شىمبۇلاق» شاڭعى تەبۋ كۋرورتى دا بار.

سويتكەن حراپۋنوۆ 2008 جىلدىڭ كوكتەمىندە مۇكامال مۇلكىن ايىرپىلانعا اسىقپاي تيەپ الىپ ءبىر-اق كۇندە ەۋروپاعا تايىپ تۇرعان. بىلەتىندەردىڭ سوزىنە سەنسەك، ۆيكتور ۆياچەسلاۆوۆيچ ەۋروپاعا كوشەتىن كەزدە تۋ-154 ۇشاعىن ءبىر ءوزى جالداپتى. 18 توننا جۇكتى اۋەگە كوتەرەتىن ۇشاقتا ينە شانشار ورىن دا قالماپتى. سونىسىنا قاراعاندا ول ءلايلا اپكەمىزدىڭ توركىنىنەن كەلگەن «جاساۋ جابدىعىن» دا باسىپ الىپ كەتكەنگە ۇقسايدى ء(ازىل). قازىر حراپۋنوۆتار وتباسى شۆەيتساريادا شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ۇلى، قىزى، زايىبى جانە ءوزى رەسمي تۇردە ميلليونەرلەر اتالىپ، شۆەيتسارياداعى ەڭ باي ادامداردىڭ ساناتىنا ىلىككەن.

2009 جىلعى ميلليونەرلەر رەيتينگى بويىنشا ونىڭ قالتاسىنداعى قارجى 300-400 ميلليون فرانك (288,5-384 ميلليون دوللار) بولعان. بىلتىرعى تىزىمگە بۇل وتباسىنان ءىلياس حراپۋنوۆ جانە ەلۆيرا حراپۋنوۆا-بەلديماني كىردى. Bilan جۋرنالىنىڭ جاريالاۋى بويىنشا، وتاعاسىنان بيىل باسقا بۇل ۇيدەن تاعى ەكى ميلليونەر شىققان. بيىلعى بايلار تىزىمىنە زايىبى ءلايلا قاليبەكقىزى حراپۋنوۆا جانە ۇلى ءىلياس حراپۋنوۆ تا كىرىپتى. رەيتينگ جاساعانداردىڭ مالىمەتىنشە، 2012 جىلى ءىلياس حراپۋنوۆتىڭ Swiss Development Group (SDG) كومپانياسى Hotel du Parc كەشەنىندە 24 رەزيدەنتسيا اشىپتى. ءىلياس بتا بانكتى تاقىرعا وتىرعىزىپ، انگلياعا قاشىپ كەتكەن مۇحتار ءابىليازوۆتىڭ ءمادينا دەگەن قىزىنا ۇيلەنگەن. ءابىليازوۆتىڭ كۇيەۋ بالاسى.

«بۇگىندە ەكس-اكىم حراپۋنوۆ ەشكىمنەن يمەنبەي بايلىعىن بۇكىل الەمگە جاريا ەتىپ قانا قويماي، وپپوزيتسيالىق باسىلىمدارعا دا ءجيى شىعىپ، قازاقستان پرەزيدەنتىن سىنعا الىپ ءجۇر. ءتورت تىلدە جاريالاناتىن سايتىندا بۇرىنعى اكىم، ەكس-مينيستر ءوزىن «ساياساتكەر، بۇكىل ەڭبەك جولىن قازاقستاننىڭ وركەندەۋىنە ارناعان، ماڭىزدى باستامالاردى كوتەرگەن رەفورماتور» رەتىندە كورسەتەدى» دەپ جازادى رەسپۋليكالىق «ايقىن» گازەتى. «ايقىن» گازەتى تاعى دا بىلاي دەيدى:

«حراپۋنوۆ 1997 جىلدىڭ ورتاسىندا الماتىدا اكىم بولىپ وتىردى. وسى كەزدە كوپتەگەن ۇكىمەتتىك مەكەمەلەر، بانكتەر، ساۋدا ورتالىقتارى، بيرجالار، بازارلار، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىنەن قالعان اسكەري زاۋىتتار، ەڭ باستىسى جىلجىمايتىن مۇلىك پەن قىمبات جەر تەلىمدەرى بار رەسپۋبليكاداعى ەڭ ءىرى قالانى ۋىسىنا العان ول كوپ اقشا جاسادى. ۆيكتور حراپۋنوۆ تەز ارادا شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ، قازاقستانداعى ەڭ باي ادامداردىڭ بىرىنە اينالدى. ول ءوزىنىڭ سەنىمدى ادامدارى جانە وففشورلىق كومپانيالار ارقىلى ءىس جۇزىندە قالا ينفراقۇرىلىمدارىنا قاتىستى بارلىق كوممەرتسيالىق اينالىمداردان ءوزىنىڭ سىباعاسىن الىپ وتىردى. مەملەكەتتىك شەنەۋنىك بولعان سوڭ ول «تاپقان» اكتيۆتەرىن ءوزىنىڭ اتىنا اۋدارا العان جوق، مۇنىمەن زايىبى لەيلا بەكەتوۆا اينالىستى. جەر تەلىمدەرى، قايىرىمدىلىق قورى، تۋريستىك كومپانيا، ساۋدا ۇيلەرى، مەنشىك ۋنيۆەرسيتەت، قۇرىلىس كورپوراتسيالارى، ايەلدەر كلۋبى، ساناتوري، قوناقۇيلەر، مەيرامحانالار، قالالىق اۋەجايدىڭ باسىم بولىگى جانە وتباسىنىڭ ەڭ باستى بايلىعى - زەرگەرلىك بيزنەس زايىبىنىڭ اتىندا بولدى. ۆيكتور ۆياچەس­لاۆوۆيچتىڭ ءوزى ەشقانداي بيزنەسپەن شارۋاسى جوق، تاپ-تازا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولىپ كورىندى».

حراپۋنوۆتىڭ قارقىندى تۇردە بايۋىنا الماتى اۋەجايىنىڭ قۇرىلىسى دا ءوز «سەپتىگىن» تيگىزگەنگە ۇقسايدى.
قاليبەك اقساقالدىڭ كۇيەۋ بالاسى قالانى باسقارىپ وتىرعان تۇستا الماتى اۋەجايى سالىندى. «ازاماتتىق اۆياتسياسىنىڭ قازاقستانداعى باسقارماسى جويىلعاننان كەيىن «قازاقستان اۋە جولى» ۇلتتىق كومپانياسى قۇرىلدى دا، اۋەجاي سونىڭ قۇرامىنا كىردى. 1996 جىلى كومپانيا ءوز الدىنا اكتسيونەرلىك قوعام بولدى. ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى ءالى اياق­تالماي، اياعىنا ەندى تۇرىپ جاتقان تۇستا حراپۋنوۆ الماتىعا اكىم بولىپ كەلدى دە، «اەروپورت الماتى» ااق ونىڭ «مايشەلپەگىنە» اينالدى. ورتەنىپ كەتكەن ەسكى اۋەجايدىڭ ورنىنا جاڭا عيمارات تۇرعىزىلدى. جاڭا اۋەجاي الماتىنىڭ بيۋدجەتىنە سالىندى، وعان شامامەن 13,4 ملن دوللار جۇمسالدى. بۇل جەردە شىققان شىعىندى جابۋ ءۇشىن اۋەجايدان تۇسەتىن پايدانى الۋعا قۇقىعى بار فيرما قاجەت بولدى. بۇل جاعىن قالا اكىمى ۋىسىندا ۇستاپ وتىردى. ارتىنان اۋەجاي سالۋعا قاتىستى تالاي شۋ شىقتى. اۋەجايدىڭ نەسيە­لىك تاريحى شىم-شىتىرىق بولعانى سون­شالىقتى، اكىمشىلىكتىڭ جانە باسقا دا مەم­لەكەتتىك قۇ­رىلىمداردىڭ كەپىلدىگىمەن قانشا نەسيە الىنعانىن ەشكىم ناقتى ايتىپ بەرە المايدى. بۇل دا حرا­پۋنوۆتىڭ تۇسىنداعى ۇلكەن بىلىقتاردىڭ ءبىرى بولدى. ونىڭ زاڭسىز اقشا تابۋداعى ارەكەتتەرىن تىزە بەرسە، شىعا بەرەدى. قالا اكىمى قۇزىرىنداعى پاتەر، جەر تەلىمدەرىن بىلاي قويىپ، ەكى مىڭىنشى جىلداردا كوپتەگەن ماڭىزدى وبەكتىلەردىڭ ءوزىن جەكەمەنشىككە استىرتىن ساتا باستادى. مىسالى، قالانىڭ ميلليون تۇرعىنى ءىشىپ وتىرعان سۋدى ءبىر كۇندە ساتتى دا جىبەردى. الماتى قالاسىنىڭ ارنايى تابيعات قورعاۋ پروكۋراتۋراسى، اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق وبەكت بولىپ تابىلاتىن، قالانى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ارتەزيان سكۆاجينالارىن مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى سوتقا ارىز تۇسىرۋگە ءماجبۇر بولدى» دەيدى «ايقىن» گازەتى «قازاقستاننىڭ قانشا قارجىسىن قىمقىردى؟» اتتى ماقالاسىندا («ايقىن»، 01.09.2012 ج).

ءبىر قىزىعى، ميىعىنان كۇلىپ قويىپ ىزديىپ قانا جۇرەتىن حراپۋنوۆ جىل سايىن 31 ناۋرىزدا تابىسى تۋرالى دەكلاراتسيا تاپسىرىپ، ءوزىن جالاقىمەن عانا جان باعىپ جۇرگەندەي كورەسەتەتىن. ارا-تۇرا الماتىداعى ورتالىق مەشىتكە دە باس سۇعىپ تۇرۋدى ۇمىتپايتىن. قايران قازاق ونىڭ وسى «تاقۋالىعىنا» تاڭ قالىپ: «حراپۋنوۆ ءىسىلام ءدىنىن قابىلداپتى، سۇندەتكە وتىرىپ مۇسىلمان بولىپتى» دەپ جامىراسقان بولاتىن. اقىرى «تاقۋامىز» ءبىزدى تاقىرعا وتىرىعىزىپ كەتتى.

قازىر ول ۇرلىقپەن تاپقان ميلليوندارىن وڭدى سولدى جۇمساپ، ازاماتتىقتى اقشاعا ساتاتىن شەۆەيتساريادا راحات ءومىر سۇرۋدە. ال، قازاقستان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وعان قارسى جيىرما شاقتى باپتان تۇزىلگەن قىلمىستىق ءىس قوزعاعان بولىپ جاتىر. ازىرشە. ويتكەنى ول شەۆەيتساريادا قازاقستان ازاماتى دەگەن كۋالىكپەن جۇرگەن كورىنەدى. بىراق، بۇل سوزگە سەنۋ قيىن. اقشاسىن ەۋورپا بانكتەرىنە قۇيىپ، زاڭداستىرۋعا ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ادام شەۆەيتساريا ازاماتتىعىن الدەقاشان يەلەنىپ قويعان دا شىعار. ەندەشە ونى يتپەن ىزدەپ تە، ينتەرپولمەن ىزدەپ تە اۋىرە بولۋدىڭ قاجەتى شامالى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، الماتى قالاسى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، ەكس-مينيستر ۆيكتور حراپۋنوۆتىڭ ۇستىنەن 2011 جىلى 22 قاراشادا قارجى پوليتسياسى جيىرما شاقتى قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، ىزدەۋ جاريالاعان ەدى. قارجى پوليتسياسى حراپۋنوۆ قۇزىرىن اسىرا پايدالانعان، اسا ءىرى كولەمدە پارا العان، زاڭسىز جولمەن يەلەنگەن قارجىنى جانە باسقا مۇلىكتەردى زاڭداستىرعان، سەنىپ تاپسىرىلعان ءىرى مولشەردەگى بوتەن مۇلىكتەردى يەلەنىپ كەتكەن، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردى قارجىلاندىرعان دەيدى.

اقپاننىڭ 8-ىنەن باستاپ وعان حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى.

«اباي-اقپارات»

قازاقتىڭ بايلىعىنا بوگىپ، بيلىگىن بيلەپ توستەگەننىڭ ءبىرى ۆيكتور حراپۋنوۆ دەگەن ەدى. ەل ەتەگىن جاۋىپ، ەڭسەسىن تىكتەي الماي جاتقاندا وسىنداي قۋاياق، سۋاياقتاردىڭ سۋماڭ قاعىپ بىلگەنىن ىستەپ، بىلىقتىرىپ جۇرەتىن ادەتى ەمەس پە؟ ويپىر-اي، ول دا ءبىر كەزدەرى قازاق بەتىنە قاراپ سويلەۋگە بولمايتىن «ءتىرى پۇت» سياقتى ەدى عوي. باسپاناسىز قازاق بازىنا ايتىپ الدىنا كىرە المايتىن. باسپانا جايىن ايتىپ اق ورداعا حات جازسا، الگى «ءتىرى پۇتتىڭ» اتارمان-شابارماندارى جولىنداعى جۇرتتى قىرىپ كەتە جازدايتىن. سوندايدا كۇندەر بولعان. ءبىز بۇل ارادا حراپۋنوۆتىڭ الماتى قالاسىندا الەكەدەي جالانىپ اكىم قىزمەتىن اتقارىپ تۇرعان زامانىن ايتىپ وتىرمىز. حراپتىڭ بىلىقتىرعانى كوپ. باسىنان ءتۇسىپ باياندايىق.

ءيا، ول ۇزاق ۋاقىت ويراندى سالىپ الماتى قالاسىنىڭ تورىندە جاتتى. زامانبەك نۇرقادىلوۆ كەتىپ ورنىنا وسى حراپۋنوۆ كەلگەندە جويىتتاردىڭ «كاراۆان» دەيتىن گازەتى «رودنوي گورود، سپي سپوكوينو» دەگەن ماقالا جازىپ بوركىن اسپانعا اتقان ەدى. قۋاناتىنداي ءجونى بار ەكەن. قازاقتىڭ ءلايلا ەسىمدى قىزىن العان كۇيەۋ مىسىقتىلەۋ جان بولىپ شىقتى. قازاقتىڭ قىزىن قۇشقانىمەن قازاقتى جەك كورەتىنىن، قازاققا باياعى قوجايىن كوزىمەن قارايتىنىن ول ەشقاشان جاسىرا المادى. الاتاۋدىڭ سۋىق اڭعارلارىنان لەكىلدەپ شىعاتىن سامال جەلدىڭ جولىن بىتەپ باي-باعىلاندارعا (ولاردىڭ كىمدەر ەكەنىن الماتى جۇرتى جاقسى بىلەدى) جوعارىدان جەر تەلىمدەرىن ۇلەستىرگەن حراپۋنوۆ اۋىلدان اعىلعان قازاق كوشىنە الماتىنىڭ اياعىنان، سازدى، بالشىقتى جەردى ساتىپ جانە بايىدى. حراپۋنوۆتىڭ سونداي «مىرزالاعىن» كورىپ سىباعا ۇلەسكەن قازاقتار قازىر قاتتى قينالىپ جاتىر. ويتكەنى، جەر ۋچاسكەلەرى تۇرعىن ءۇي سالۋ تارتىبىنە وراي بەرىلمەگەن. ونىڭ ۇستىنە بۇل جەرلەرگە (دۋمان، ۇلجان، شاڭىراق،ت.ب.) گاز قۇبىرلارىن تارتۋ، ەلەكتر جەلىسىن جەتكىزۋ، قالا حالقى ءۇشىن جاسالعان وزگە دە يگىلىكتەردى سالۋ - قيىننىڭ قيىنى. ەسەسىنە حراپۋنوۆتىڭ اعايىن تۋىستارى مەن جورا-جولداستارى الماتىنىڭ قىزىعىن ابدەن-اق كورگەنگە ۇقسايدى. ەستەرىڭىزدە بولار، ونىڭ تابيعات قورعاۋ اۋماعىنا جاتاتىن جەر تەلىمدەرىن زاڭسىز ساتقان ارەكەتى ەلباسىنىڭ قۇلاعىنا دا تيگەن ەدى. وسىدان كەيىن حراپۋنوۆتىڭ جەردى زاڭسىز ساتۋعا قاتىستى بىلىقتارى اشىلا باستادى. الماتىدا حراپۋنوۆتار اۋلەتى ءوز فاميليالارىنا نەمەسە باسقا ادامداردىڭ اتىنا قۇجاتتالعانى بار، بارلىعىن قوسقاندا 32 وبەكتىنى جانە 16 تاڭداۋلى جەر تەلىمدەرىن يەلەنگەن ەكەن. سونىڭ ىشىندەگى اۋماعى 2489 شارشى مەتر بولاتىن وبەكت «شىمبۇلاق» شاڭعى تەبۋ كۋرورتى دا بار.

سويتكەن حراپۋنوۆ 2008 جىلدىڭ كوكتەمىندە مۇكامال مۇلكىن ايىرپىلانعا اسىقپاي تيەپ الىپ ءبىر-اق كۇندە ەۋروپاعا تايىپ تۇرعان. بىلەتىندەردىڭ سوزىنە سەنسەك، ۆيكتور ۆياچەسلاۆوۆيچ ەۋروپاعا كوشەتىن كەزدە تۋ-154 ۇشاعىن ءبىر ءوزى جالداپتى. 18 توننا جۇكتى اۋەگە كوتەرەتىن ۇشاقتا ينە شانشار ورىن دا قالماپتى. سونىسىنا قاراعاندا ول ءلايلا اپكەمىزدىڭ توركىنىنەن كەلگەن «جاساۋ جابدىعىن» دا باسىپ الىپ كەتكەنگە ۇقسايدى ء(ازىل). قازىر حراپۋنوۆتار وتباسى شۆەيتساريادا شالقىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. ۇلى، قىزى، زايىبى جانە ءوزى رەسمي تۇردە ميلليونەرلەر اتالىپ، شۆەيتسارياداعى ەڭ باي ادامداردىڭ ساناتىنا ىلىككەن.

2009 جىلعى ميلليونەرلەر رەيتينگى بويىنشا ونىڭ قالتاسىنداعى قارجى 300-400 ميلليون فرانك (288,5-384 ميلليون دوللار) بولعان. بىلتىرعى تىزىمگە بۇل وتباسىنان ءىلياس حراپۋنوۆ جانە ەلۆيرا حراپۋنوۆا-بەلديماني كىردى. Bilan جۋرنالىنىڭ جاريالاۋى بويىنشا، وتاعاسىنان بيىل باسقا بۇل ۇيدەن تاعى ەكى ميلليونەر شىققان. بيىلعى بايلار تىزىمىنە زايىبى ءلايلا قاليبەكقىزى حراپۋنوۆا جانە ۇلى ءىلياس حراپۋنوۆ تا كىرىپتى. رەيتينگ جاساعانداردىڭ مالىمەتىنشە، 2012 جىلى ءىلياس حراپۋنوۆتىڭ Swiss Development Group (SDG) كومپانياسى Hotel du Parc كەشەنىندە 24 رەزيدەنتسيا اشىپتى. ءىلياس بتا بانكتى تاقىرعا وتىرعىزىپ، انگلياعا قاشىپ كەتكەن مۇحتار ءابىليازوۆتىڭ ءمادينا دەگەن قىزىنا ۇيلەنگەن. ءابىليازوۆتىڭ كۇيەۋ بالاسى.

«بۇگىندە ەكس-اكىم حراپۋنوۆ ەشكىمنەن يمەنبەي بايلىعىن بۇكىل الەمگە جاريا ەتىپ قانا قويماي، وپپوزيتسيالىق باسىلىمدارعا دا ءجيى شىعىپ، قازاقستان پرەزيدەنتىن سىنعا الىپ ءجۇر. ءتورت تىلدە جاريالاناتىن سايتىندا بۇرىنعى اكىم، ەكس-مينيستر ءوزىن «ساياساتكەر، بۇكىل ەڭبەك جولىن قازاقستاننىڭ وركەندەۋىنە ارناعان، ماڭىزدى باستامالاردى كوتەرگەن رەفورماتور» رەتىندە كورسەتەدى» دەپ جازادى رەسپۋليكالىق «ايقىن» گازەتى. «ايقىن» گازەتى تاعى دا بىلاي دەيدى:

«حراپۋنوۆ 1997 جىلدىڭ ورتاسىندا الماتىدا اكىم بولىپ وتىردى. وسى كەزدە كوپتەگەن ۇكىمەتتىك مەكەمەلەر، بانكتەر، ساۋدا ورتالىقتارى، بيرجالار، بازارلار، كەڭەس ۇكىمەتى كەزىنەن قالعان اسكەري زاۋىتتار، ەڭ باستىسى جىلجىمايتىن مۇلىك پەن قىمبات جەر تەلىمدەرى بار رەسپۋبليكاداعى ەڭ ءىرى قالانى ۋىسىنا العان ول كوپ اقشا جاسادى. ۆيكتور حراپۋنوۆ تەز ارادا شارۋاسىن دوڭگەلەتىپ، قازاقستانداعى ەڭ باي ادامداردىڭ بىرىنە اينالدى. ول ءوزىنىڭ سەنىمدى ادامدارى جانە وففشورلىق كومپانيالار ارقىلى ءىس جۇزىندە قالا ينفراقۇرىلىمدارىنا قاتىستى بارلىق كوممەرتسيالىق اينالىمداردان ءوزىنىڭ سىباعاسىن الىپ وتىردى. مەملەكەتتىك شەنەۋنىك بولعان سوڭ ول «تاپقان» اكتيۆتەرىن ءوزىنىڭ اتىنا اۋدارا العان جوق، مۇنىمەن زايىبى لەيلا بەكەتوۆا اينالىستى. جەر تەلىمدەرى، قايىرىمدىلىق قورى، تۋريستىك كومپانيا، ساۋدا ۇيلەرى، مەنشىك ۋنيۆەرسيتەت، قۇرىلىس كورپوراتسيالارى، ايەلدەر كلۋبى، ساناتوري، قوناقۇيلەر، مەيرامحانالار، قالالىق اۋەجايدىڭ باسىم بولىگى جانە وتباسىنىڭ ەڭ باستى بايلىعى - زەرگەرلىك بيزنەس زايىبىنىڭ اتىندا بولدى. ۆيكتور ۆياچەس­لاۆوۆيچتىڭ ءوزى ەشقانداي بيزنەسپەن شارۋاسى جوق، تاپ-تازا مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولىپ كورىندى».

حراپۋنوۆتىڭ قارقىندى تۇردە بايۋىنا الماتى اۋەجايىنىڭ قۇرىلىسى دا ءوز «سەپتىگىن» تيگىزگەنگە ۇقسايدى.
قاليبەك اقساقالدىڭ كۇيەۋ بالاسى قالانى باسقارىپ وتىرعان تۇستا الماتى اۋەجايى سالىندى. «ازاماتتىق اۆياتسياسىنىڭ قازاقستانداعى باسقارماسى جويىلعاننان كەيىن «قازاقستان اۋە جولى» ۇلتتىق كومپانياسى قۇرىلدى دا، اۋەجاي سونىڭ قۇرامىنا كىردى. 1996 جىلى كومپانيا ءوز الدىنا اكتسيونەرلىك قوعام بولدى. ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى ءالى اياق­تالماي، اياعىنا ەندى تۇرىپ جاتقان تۇستا حراپۋنوۆ الماتىعا اكىم بولىپ كەلدى دە، «اەروپورت الماتى» ااق ونىڭ «مايشەلپەگىنە» اينالدى. ورتەنىپ كەتكەن ەسكى اۋەجايدىڭ ورنىنا جاڭا عيمارات تۇرعىزىلدى. جاڭا اۋەجاي الماتىنىڭ بيۋدجەتىنە سالىندى، وعان شامامەن 13,4 ملن دوللار جۇمسالدى. بۇل جەردە شىققان شىعىندى جابۋ ءۇشىن اۋەجايدان تۇسەتىن پايدانى الۋعا قۇقىعى بار فيرما قاجەت بولدى. بۇل جاعىن قالا اكىمى ۋىسىندا ۇستاپ وتىردى. ارتىنان اۋەجاي سالۋعا قاتىستى تالاي شۋ شىقتى. اۋەجايدىڭ نەسيە­لىك تاريحى شىم-شىتىرىق بولعانى سون­شالىقتى، اكىمشىلىكتىڭ جانە باسقا دا مەم­لەكەتتىك قۇ­رىلىمداردىڭ كەپىلدىگىمەن قانشا نەسيە الىنعانىن ەشكىم ناقتى ايتىپ بەرە المايدى. بۇل دا حرا­پۋنوۆتىڭ تۇسىنداعى ۇلكەن بىلىقتاردىڭ ءبىرى بولدى. ونىڭ زاڭسىز اقشا تابۋداعى ارەكەتتەرىن تىزە بەرسە، شىعا بەرەدى. قالا اكىمى قۇزىرىنداعى پاتەر، جەر تەلىمدەرىن بىلاي قويىپ، ەكى مىڭىنشى جىلداردا كوپتەگەن ماڭىزدى وبەكتىلەردىڭ ءوزىن جەكەمەنشىككە استىرتىن ساتا باستادى. مىسالى، قالانىڭ ميلليون تۇرعىنى ءىشىپ وتىرعان سۋدى ءبىر كۇندە ساتتى دا جىبەردى. الماتى قالاسىنىڭ ارنايى تابيعات قورعاۋ پروكۋراتۋراسى، اسا ماڭىزدى ستراتەگيالىق وبەكت بولىپ تابىلاتىن، قالانى اۋىزسۋمەن قامتاماسىز ەتەتىن ارتەزيان سكۆاجينالارىن مەملەكەتتىڭ مەنشىگىنە قايتارۋ تۋرالى سوتقا ارىز تۇسىرۋگە ءماجبۇر بولدى» دەيدى «ايقىن» گازەتى «قازاقستاننىڭ قانشا قارجىسىن قىمقىردى؟» اتتى ماقالاسىندا («ايقىن»، 01.09.2012 ج).

ءبىر قىزىعى، ميىعىنان كۇلىپ قويىپ ىزديىپ قانا جۇرەتىن حراپۋنوۆ جىل سايىن 31 ناۋرىزدا تابىسى تۋرالى دەكلاراتسيا تاپسىرىپ، ءوزىن جالاقىمەن عانا جان باعىپ جۇرگەندەي كورەسەتەتىن. ارا-تۇرا الماتىداعى ورتالىق مەشىتكە دە باس سۇعىپ تۇرۋدى ۇمىتپايتىن. قايران قازاق ونىڭ وسى «تاقۋالىعىنا» تاڭ قالىپ: «حراپۋنوۆ ءىسىلام ءدىنىن قابىلداپتى، سۇندەتكە وتىرىپ مۇسىلمان بولىپتى» دەپ جامىراسقان بولاتىن. اقىرى «تاقۋامىز» ءبىزدى تاقىرعا وتىرىعىزىپ كەتتى.

قازىر ول ۇرلىقپەن تاپقان ميلليوندارىن وڭدى سولدى جۇمساپ، ازاماتتىقتى اقشاعا ساتاتىن شەۆەيتساريادا راحات ءومىر سۇرۋدە. ال، قازاقستان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وعان قارسى جيىرما شاقتى باپتان تۇزىلگەن قىلمىستىق ءىس قوزعاعان بولىپ جاتىر. ازىرشە. ويتكەنى ول شەۆەيتساريادا قازاقستان ازاماتى دەگەن كۋالىكپەن جۇرگەن كورىنەدى. بىراق، بۇل سوزگە سەنۋ قيىن. اقشاسىن ەۋورپا بانكتەرىنە قۇيىپ، زاڭداستىرۋعا ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ادام شەۆەيتساريا ازاماتتىعىن الدەقاشان يەلەنىپ قويعان دا شىعار. ەندەشە ونى يتپەن ىزدەپ تە، ينتەرپولمەن ىزدەپ تە اۋىرە بولۋدىڭ قاجەتى شامالى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، الماتى قالاسى مەن شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى، ەكس-مينيستر ۆيكتور حراپۋنوۆتىڭ ۇستىنەن 2011 جىلى 22 قاراشادا قارجى پوليتسياسى جيىرما شاقتى قىلمىستىق ءىس قوزعاپ، ىزدەۋ جاريالاعان ەدى. قارجى پوليتسياسى حراپۋنوۆ قۇزىرىن اسىرا پايدالانعان، اسا ءىرى كولەمدە پارا العان، زاڭسىز جولمەن يەلەنگەن قارجىنى جانە باسقا مۇلىكتەردى زاڭداستىرعان، سەنىپ تاپسىرىلعان ءىرى مولشەردەگى بوتەن مۇلىكتەردى يەلەنىپ كەتكەن، ۇيىمداسقان قىلمىستىق توپتاردى قارجىلاندىرعان دەيدى.

اقپاننىڭ 8-ىنەن باستاپ وعان حالىقارالىق ىزدەۋ جاريالاندى.

«اباي-اقپارات»