اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە قاراستى ورمان جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەرلان نىسانباەۆ، «تابيعات» ەكولوگيالىق وداعىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسىزوۆ، بىلتىر 17 مامىر جانە 27 ماۋسىمدا دۇلەي قۇيىن شىرشالارىن سۇلاتىپ كەتكەن ىلە الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىندەگى تابيعات اپاتىنىڭ زارداپتارىن جويۋ، سونداي-اق قۇلاعان شىرشالاردىڭ ورىندارىنا جاس كوشەت وتىرعىزۋ جۇمىستارىن بارىپ كوردى. 

الماتى وبلىسىنداعى ىلە-الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىنىڭ (مۇتپ) اۋماعىنا جاتاتىن «موحناتكا» جوتاسىندا قىزۋ جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. مەدەۋ مۇزايدىنىنان شىمبۇلاققا قاراي كوتەرىلەتىن تاۋ بەتكەيىندە ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ 81 جۇمىسشىسى ورتەنگەن اعاشتاردى كەسىپ، تاۋدى اينالىپ وتەتىن جولعا قاراي دومالاتىپ جاتىر. جينالعان كەسپەلتەكتەر اۆتوكولىكتەرگە تيەلىپ كۇرەسىنگە شىعارىلادى. «موحناتكا» تاۋىندا 22 تامىز كۇنى تۇندە ءورت شىعىپ، تاۋدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان شىرشالار ەكى كۇن بويى ساتىرلاپ جاندى. بۇل بەتكەيدەگى بىلتىرعى قۇيىن جاپىرىپ كەتكەن شىرشالاردىڭ 70 پايىزى جينالىپ الىنعان. وسى وقيعا بويىنشا جۇمىس ىستەگەن كوميسسيانىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، نەگىزىنەن، ورتەنگەن جەردىڭ جالپى اۋماعى 77,6 گەكتار، سونىڭ ىشىندە ورمانمەن قامتىلعان القاپ 47,6 گەكتار بولعان. ءورت كەلتىرگەن زالالدىڭ جالپى سوماسى 388 ملن تەڭگەدەن استام.

اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنە قاراستى ورمان جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەرلان نىسانباەۆ، «تابيعات» ەكولوگيالىق وداعىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسىزوۆ، بىلتىر 17 مامىر جانە 27 ماۋسىمدا دۇلەي قۇيىن شىرشالارىن سۇلاتىپ كەتكەن ىلە الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىندەگى تابيعات اپاتىنىڭ زارداپتارىن جويۋ، سونداي-اق قۇلاعان شىرشالاردىڭ ورىندارىنا جاس كوشەت وتىرعىزۋ جۇمىستارىن بارىپ كوردى. 

الماتى وبلىسىنداعى ىلە-الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىنىڭ (مۇتپ) اۋماعىنا جاتاتىن «موحناتكا» جوتاسىندا قىزۋ جۇمىس ءجۇرىپ جاتىر. مەدەۋ مۇزايدىنىنان شىمبۇلاققا قاراي كوتەرىلەتىن تاۋ بەتكەيىندە ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ 81 جۇمىسشىسى ورتەنگەن اعاشتاردى كەسىپ، تاۋدى اينالىپ وتەتىن جولعا قاراي دومالاتىپ جاتىر. جينالعان كەسپەلتەكتەر اۆتوكولىكتەرگە تيەلىپ كۇرەسىنگە شىعارىلادى. «موحناتكا» تاۋىندا 22 تامىز كۇنى تۇندە ءورت شىعىپ، تاۋدىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان شىرشالار ەكى كۇن بويى ساتىرلاپ جاندى. بۇل بەتكەيدەگى بىلتىرعى قۇيىن جاپىرىپ كەتكەن شىرشالاردىڭ 70 پايىزى جينالىپ الىنعان. وسى وقيعا بويىنشا جۇمىس ىستەگەن كوميسسيانىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، نەگىزىنەن، ورتەنگەن جەردىڭ جالپى اۋماعى 77,6 گەكتار، سونىڭ ىشىندە ورمانمەن قامتىلعان القاپ 47,6 گەكتار بولعان. ءورت كەلتىرگەن زالالدىڭ جالپى سوماسى 388 ملن تەڭگەدەن استام.
- ورمان شارۋاشىلىعىنىڭ ينسپەكتورلارى، شامامەن ەلۋ شاقتى ادام تۇنگى ساعات 22.10 مينۋتتا ءورت سوندىرۋگە كىرىستى. ارتىنشا الماتى قالاسىنىڭ ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتتەرىنەن 12 تەحنيكا مەن 200 ادام كەلدى. تالعار جاقتان دا ءبىر ەكيپاج ءورت ءسوندىرۋ تەحنيكاسى كومەككە جەتتى. ەڭ باستىسى، شىرشانىڭ جاس كوشەتتەرى ەگىلگەن 55 گەكتار جەرگە ءورتتىڭ جالىنىن جەتكىزبەدىك. وندا ءورتتىڭ شىعىنى ءتىپتى كوپ بولار ەدى. ءاربىر شىرشانى ءبىز پيتومنيكتە ءتورت جىل بويى ءوسىرىپ، باعىپ-قاعامىز. سودان كەيىن ونى اپارىپ وتىرعىزاتىن جەر دايىندايمىز. تاۋ-تاسقا بالاپان شىرشانى وتىرعىزۋ دا وڭاي جۇمىس ەمەس. ونىڭ وزىندىك تەحنولوگياسى بار. بىلتىر قۇيىن جەل قۇلاتقان اۋماقتاردىڭ تازارعان 20 گەكتار تاۋ بەتكەيلەرىنە شىرشا ەككەن بولاتىنبىز. قازىر ولار تامىر الىپ، ءوسىپ جاتىر. ەندى ون-ون بەس جىلدا بوي كوتەرىپ السا ءارى قاراي تەزىرەك ءوسىپ كەتەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇلاعان شىرشالاردىڭ 20 تەكشە مەترى جينالدى، - دەيدى ىلە الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركىندەگى ورمان قورعاۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى دارحان يسابەكوۆ.

جالپى، ورمان ءورتىن سوندىرۋگە ىلە الاتاۋ مۇتپ، قازاۆياورمانقورعاۋ، الماتى جانە الماتى وبلىستىق توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى دەپارتامەنت، قورعانىس جانە توتەنشە جاعدايلار جونىندەگى مينيسترلىكتەردىڭ اسكەري بولىمدەرى، قازاۆياقۇتقارۋ سياقتى مەكەمەلەردىڭ قىزمەتكەرلەرى قاتىستى. وعان بارلىعى - 448 ادام، 12 اتس، 9 ارنايى تەحنيكا، 41 كومەكشى تەحنيكا جانە بەس تىكۇشاق جۇمىلدىرىلدى. ەكى كۇننىڭ ىشىندە ءورت اۋىزدىقتالىپ، ءسوندىرىلدى. كەيبىر شىرشالار قازىرگە دەيىن بىقسىپ جاتىر. ورمانشىلاردىڭ ايتۋىنشا، قىلتان جاپىراقتى اعاشتاردىڭ ءتۇبىرى ءبىر تۇتانىپ السا، قار جاۋعانشا ىشتەن بىقسىپ، تۇتىندەپ تۇراتىن كورىنەدى. سوندىقتان ولاردى ءوشىرۋ ءۇشىن ءاربىر جۇمىسشى تاۋعا شىعاردا وزىمەن بىرگە 5 ليتر سۋدى كوتەرە بارادى. كەيبىر اعاشتاردىڭ وت كەۋلەگەن ءتۇبى بوساپ، تومەندەگى پلوتيناعا باراتىن جولعا قۇلاۋ قاۋپى بار. قازىر 9 گەكتار جەردەگى قۇلاپ جاتقان شىرشالاردى، وت شالعان تۇبىرلەردى جول بويىنا ءتۇسىرىپ، قوقىس توگەتىن جەرلەرگە شىعارۋدا. تازالاۋ جۇمىستارى كەزىندە جولدىڭ بۇل كەسىندىسىنە ەكى جاعىنان جول پوليتسياسى توسقاۋىل قويعان. تەزىرەك ءبىتىرۋ ءۇشىن تازالاۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ جاتقان توتەنشە جاعدايلار قىزمەتكەرلەرىنە قوسىمشا ۇلتتىق پاركتىڭ قىز­مەتكەرلەرى جۇمىلدىرىلعان.
- ءورتتىڭ نەدەن شىققانى ازىرگە بەلگىسىز. بىرەۋلەر قاساقانا ورتەدى مە، جوق باسقاداي سەبەپتەر بولدى ما، ونى ناقتى ايتا المايمىز. قازىر «موحناتكا» جوتاسىندا كۇن سايىن 60-80 ادام تازالاۋ جۇمىستارىمەن اينالىسىپ جاتىر. بارلىق جۇمىستاردى كەلەسى جىلى ءبىتىرۋىمىز كەرەك. تۇرگەننەن كاسكەلەڭگە دەيىنگى ورمان شارۋاشىلىقتارىنىڭ ءبارى جۇمىل­دىرىلدى. ورتتەن كەلگەن زالال 388 ملن تەڭگەنى قۇرايدى. بۇگىندە قا­زاقستاندا عانا ەمەس، الەم بويىنشا قاتتى ىستىق بولىپ، ءورت قاۋپى جيىلەدى. رەسەيدە سوڭعى جىلدارى ميلليون گەكتار ورمان القابى ورتەنىپ كەتتى. سەمەي وڭىرىندەگى ورمانداردا ءورت كوپ شىعىپ جاتىر. قازىر ىلە الاتاۋ مۇتپ ورتەنگەن القاپتىڭ شىرشالارىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن ۇكىمەتتەن 86 ملن تەڭگە ءبولۋىن سۇراپ وتىرمىز. ورتەنگەن جەردەگى شىرشالاردىڭ قالپىنا كەلۋى ءۇشىن كەمىندە 25-30 جىل ۋاقىت كەرەك. ول ءۇشىن الدىمەن كۇلگە اينالعان جەرگە ءشوپ ەگىلەدى، ودان كەيىن بۇتالى وسىمدىكتەر، جاپىراقتى اعاشتار وسىرىلەدى، سودان كەيىن قىلتاندى اعاشتاردى ەگەدى. بۇل وتە ۇزاق پروتسەسس. بىلتىرعى جىلى قۇيىننان قۇلاعان شىرشالاردى دا بەتكەيلەردەن تومەن ءتۇسىرۋىمىز كەرەك. كەيبىر ادام اياعى جەتپەيتىن قۇلاما قۇزدار بولماسا، جوتالارداعى جەلسۇلاتپانى (ۆەتروۆال) تازالاۋعا كۇشىمىز دە، تاجىريبەمىز دە جەتەدى. وتكەن عاسىردا بۇكىل قازاقستاندا مۇنداي قۇيىندار بولعان ەمەس. سوندىقتان العاشقى كەزدە ءبىز تاۋ بەتكەيلەرىندە قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلمەدىك. قازىر قولىمىز ۇيرەندى، تاجىريبەمىز بار. قازىر جەلسۇلاتپانىڭ شەتى 500-700 مەتر بيىكتىكتە. ءبارىن قولمەن ىستەۋگە تۋرا كەلەدى. بۇل وڭاي شارۋا ەمەس. دەگەنمەن قىس كەزىندە قۇلاعان شىرشالاردى مۇز استاۋلارمەن تومەن سىرعىتۋ وڭايلايدى. سول كەزدە جوسپاردى ورىندايمىز، دەگەن ءۇمىت بار. قالاي بولعاندا دا مەدەۋ شاتقالىن جەلسۇلاتپادان تولىقتاي تازارتۋعا مىندەتتىمىز، - دەيدى ورمان جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنىڭ توراعاسى ەرلان نىسانباەۆ.
شىندىعىندا، ورمان، دالا ورتتەرى جىلدان-جىلعا كوبەيىپ، ەتەك الىپ بارادى. مىسالى، پاۆلودار وبلىسىنىڭ ماماندارى ورمان مەن دالالىق القاپتا تۇتانعان ورتپەن بەس تاۋلىككە جۋىق الىسىپ، كەشە تولىقتاي ءسون­دىرىلدى. پاۆلودار وبلىسىنىڭ جەلەزينسك اۋدانىنداعى ءىرى ورمان ءورتى 1 قىركۇيەك كۇنى كەشتە باستالعان. ءتىلسىز جاۋ جالپى 144,9 گەكتار القاپتى، سونىڭ ىشىندە ورماننىڭ 125,2 گەكتارىن جالماعان. كوپ جاعدايدا ورتكە ادام فاكتورى سەبەپ بولادى. «موحناتكا» تاۋىنداعى ورتكە دە ادامدار سەبەپ بولعان سياقتى.
- مەنىڭ قىزمەتىم وسى بولعاندىقتان وسىندا ارنايى كەلدىم. تاۋ بەتكەيلەرىنەن قۇلاعان شىرشالاردى باسقا جاسىل جەلەكتەرگە زيانىن كەلتىرمەي تۇسىرۋگە قازىر جۇمىسشىلار ۇيرەنىپتى. العاشقى كەزدە تومەن دومالاتاتىن شىرشالاردىڭ دىڭگەكتەرى جولىنداعى اعاشتاردىڭ ءبارىن تۇبىرىمەن جۇلىپ اكەتەتىن. قازىرگى ىستەلىپ جاتقان جۇمىستارعا كوڭىلىم تولادى. ال «موحناتكا» تاۋىنداعى ورتكە كەلسەك، ونى بىرەۋلەر قاساقانا ورتەگەن دەگەن ويدامىن. ويتكەنى ءورت ءۇش جەردەن تۇتانعان. ول جەرگە تۋريس­تەر دە، مالشىلار دا بارمايدى. تىك قۇلاماعا تۇنگى ساعات ونداردا كىم بارۋى مۇمكىن؟! ونى قۇزىرلى ورگاندار تەكسەرسىن. دەمەك، بىرەۋلەرگە اجيوتاج تۋعىزۋ كەرەك بولعان. قولدان جاسالعان ءورت. مەنىڭ ناقتى، ءجۇز پايىزدىق تۇجىرىمىم وسىنداي. ىلە الاتاۋ مەملەكەتتىك ۇلتتىق تابيعات پاركى - بۇل اكىمشىلىكتىڭ دە، ەشقانداي مينيسترلىكتىڭ دە قۇزىرلىعىندا ەمەس، ول مەملەكەتتىك ۇلتتىق پارك. سوندىقتان وعان بارلىعىمىز كو­مەكتەسۋىمىز كەرەك. قازىر جالاڭاش قالعان تاۋ جوتاسى جۇرگىنشىلەرگە قاۋىپ توندىرەدى. توبەدەن تاس دومالاۋى مۇمكىن، قىستا قار كوشكىندەرى جۇرەدى. ولاي بولسا، وڭ جاق بەتكەيمەن ورلەيتىن جولدى ۋاقىتشا جاۋىپ تاستاۋ كەرەك، - دەپ «تابيعات» ەكولوگيالىق وداعىنىڭ توراعاسى مەلس ەلەۋسىزوۆ ءوزىنىڭ ويىن ايتتى.
تابيعات قورعاۋشىسى مەلس ەلەۋسىزوۆ توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگى جانە اشم ورمان جانە اڭشىلىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنە «ەرىكتى ءورت سوندىرۋشىلەر» قوعامىن قۇرۋ تۋرالى ۇسىنىس جاساعان كورىنەدى. ەرىكتى ءورت سوندىرۋشىلەر درۋجينالارىن وسى قۇزىرلى ورگاندار قارجىلاندىرىپ وتىرسا، ورمان، دالا جانە باسقا ورتتەردىڭ الدىن الۋعا بولار ەدى، دەگەن پىكىرىن ايتىپ، كوميتەت باسشىسىنا تىڭ وي سالدى.

قايىرجان تورەجان

"ايقىن" گازەتى