2022 جىلدىڭ باسىندا ەلىمىزدە ورىن العان «قاڭتار قاسىرەتى» ءوزىمىز دە، وزگە ەلدەر دە كۇتپەگەن توسىن وقيعا بولدى. قازاقستاندى ءجىتى زەرتتەپ وتىرعان قىتايدىڭ ءوزى «اكاۋ، كورشىمىزگە نە بولدى؟» دەپ، تاڭعالىپ، وقيعانىڭ بارىسىن قاداعالادى.

جاڭاوزەن قالاسىندا گاز باعاسىنىڭ قىمباتتاۋىنا نارازىلىق تانىتقان ميتينگىنىڭ بۇكىل رەسپۋبليكا كولەمىندەگى قوزعالىسقا اينالىپ، جات ساياسي ماقساتتا جاپپاي توناۋ، ورتەۋ جانە قيراتۋ باستالعاندا، وقيعانىڭ ناسىرعا شاۋىپ بارا جاتقانىن سەزىپ، قىتاي قازاقستانداعى مۇددەسىن قورعاۋدى قاراستىردى، مەملەكەت باسشىسى مەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قازاقستاندىق ارىپتەستەرىنە تەلەفون شالىپ، قازاقستانعا اسكەري كومەك كورسەتۋگە ءازىر ەكەندىكتەرىن ايتتى. الايدا قازاقستان پرەزيدەنتى مەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ولارعا راحمەت ايتىپ، اكەري كومەك الۋدان سىپايى تۇردە باستارتادى. ءىس جۇزىندە قازاقستانعا اكەري كومەك كەرەك-اق، ەدى، ونداي كومەكتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەلىسىمشارتى ۇيىمىنان (ودكب) الدى.

مۇنى تايۆان جانە اقش-تاعى قىتاي ءتىلدى ينتەرنەت سايتتارى: «قازاقستاننىڭ قىتايدان الىستاپ، رەسەيگە جاقىنداۋى»، «قازاقستان بويىنشا رەسەي مەن قىتاي اراسىنداعى ارپالىسىتا قىتاي جەڭىلدى»، - دەپ باعالادى.

قحر-دىڭ CCTV 13 سياقتى رەسمي اقپارات قۇرالدارى «قاڭتار وقيعاسى» بارىسىن نەگىزىنەن وەكتيۆتى تۇردە ءوز حالقىنا جەتكىزىپ وتىردى. ال وقيعانىڭ ورىن الۋ سەبەپتەرى جونىندە جاساعان ساراپتامالىق پايىمدارىندا ەكى ءتۇرلى پىكىر ايتىلدى.

ءبىرىنشى پىكىر: «قازاقسانداعى نارازىلىق شەرۋى تۇرمىستىق ماسەلەنى كوتەرۋدەن باستالىپ، كۇردەلى ساياسي ماسەلەگە اينالىپ، قازىرگى بيلىككە قاۋىپ ءتوندىردى. بۇل ءىس جۇزىندە جاسىرىن ءجۇرىپ جاتقان كۇرەستەردىڭ جارىققا شىعۋى. قازاقستاندا حالىق تۇرمىسىنىڭ قيىنداۋى، گازدىڭ، جانار-جاعار مايدىڭ، تۇرمىستىق بۇيىمدار باعاسىنىڭ شارىقتاپ كەتۋى، ەنەرگەتيكا سالاسىندا قارا بازاردىڭ ەتەك الۋى، توڭىرەكتەن ەنگەن ميگرانتتاردىڭ كوبەيۋى، حالىق نارازىلىعىن تۋدىردى. حالىقتىڭ ۇكىمەتكە نارازىلىعىن شەتەلدەن ەنگەن جاۋ ەلەمەتتەر ءوز ماقساتىنا پايدالانىپ، كەڭ كولەمدە زورلىق-زومبىلىق ارەكتتەر جاسادى. بۇل ىشكى تارتىپسىزدىك ەمەس، تەررورلىق شابۋىل. ونى ءدىني ەكسترەميستىك كۇشتەر جاسادى. ولار ۇلكەن دايىندىقپەن، وتە ۇيىمشىلدىقپەن، جوسپارلى تۇردە ارەكەت ەتتى. ماقساتى - قازىرگى بيلىكتى توڭكەرىپ تاستاۋ بولدى. جالپى وقيعانىڭ ىشكى جانە سىرتقى سەبەپتەرى وتە كۇردەلى. ونىڭ ارتىندا اقش پەن ەۋروپا تۇرعان بولۋى دا مۇمكىن»، - دەيدى.

ەكىنشى پىكىر: «Zhang Fu دەگەن ساراپشىنىڭ پايىمداۋىنشا، اقش پەن ەۋروپا قازاقستانعا ساياسي جانە يدەولوگيا سالاسىنا ءسىڭىپ كىردى. الايدا، اقش قازاقستانعا زور كولەمدە ينۆەستيتسيا سالۋشى مەملەكەت بولعاندىقتان، بۇل ەلدە توڭكەرىستىك بىلىقپالىقتىڭ بولۋىن قالامايدى. سوندىقتان، اقش-تى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە «قاڭتار وقيعاسىن» ۇيىمداستىرۋعا ارالاستى دەۋگە كەلمەيدى. الايدا، قازاقستاندا 20 مىڭنان استام ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدار بار. ونىڭ ىشىندە ەكسترەميستىك ءدىني كۇشتەر جۇمىس جاسايتىنىن ەسەرۋىمىز كەرەك. بۇل قازاقستاننىڭ ىشىندەگى جانە سىرتىنداعى ەكسترەميستەردىڭ بىرلەسىپ جاساعان بۇزاقىلىق ارەكەتى»، - دەيدى.

ال امەريكا، تايۆانداعى قىتاي ءتىلدى سايتتاردا ايتىلعان پىكىرلەر دە ەكى ءتۇرلى.

ءبىرىنشى پىكىر: «قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى دەموكراتيالىق قۇقىقتىڭ جۇيە قالىپتاستىرالعان جوق. وتىز جىل بويى ءبىر ادامنىڭ بيلەپ-توستەۋىندە بولدى. نۇرسۇلتان نازارباەۆ اۆتوريتارلىق بيلىك جۇرگىزدى، مەملەكەتتى جەكە وتباسىندىق كومپانياسىنا اينالدىردى. وليگارحتار مۇددەسى قورعالدى، حالىقتىڭ تۇمىسى ناشارلاي بەردى. ەنەرگەتيكاعا اسا باي مەملەكەتتە مۇناي-گاز باعاسى، تاعام باعاسى شارىقتادى. بۇعان نارازى حالىق ميتينگىگە شىعىپ ءوز تالاپتارىن قويدى. ارتى قاقتىعىسقا ۇلاستى. بيلىك قاتاڭ جانىشتادى»، - دەيدى.

ەكىنشى پىكىر: «نۇرسۇلتان نازاباەۆ پەن قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ قارىم-قاتىناسىن، ەكى تۇلعانىڭ ءومىر جولىن، قىزمەت تاجىريبەسىن، ءبىلىم-بىلىكتىلىگىن، ساياسي ۇستانمادارىن سالىستىرىپ سارالاي كەلىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆ نۇرسۇلتان نازاباەۆتىڭ ءوزى تاڭداعان ءىزباسارى ەدى. الايدا، توقاەۆ اس ءىشىپ، اياق بوساتىپ وتىرا بەرەتىن ادام ەمەس-ءتى. ول ءبارىن ءبىلىپ وتىردى. تاريحي ورايدىڭ كەلۋىن كۇتتى. قازاقستاندا مەملەكەت كولەمىندە توڭكەرىستىك شابۋىل جاسالعاندا، ول ەرەكشە ساياسي پاراساتتىلىعىن كورسەتتى. وتە ۇتىمدى شارالار قولدانىپ، جاعدايدى باقىلاۋىندا ۇستادى جانە تەز ارادا قوعامدىق ءتارتىپتى قالپىنا كەلتىردى. قاسىم-جومارت توقاەۆ كەزىندە 1989 جىلى ستۋدەنت جاستاردىڭ كوررۋپتسياعا قارسى تۇرىپ، دەموكراتيانى تالاپ ەتكەن قوزعالىسى كەزىندە قحر باسشىسى چجاو تسزىيان ىستەي الماعان ىستەردى ىستەي الدى. ايىرىقشا تۇلعا ەكەندىگىن كورسەتە ءبىلدى»، - دەيدى.

قىتاي ءتىلدى ەلەكتروندى قۇرالداردا الىپ-قاشپا اقپارلار دا ايتىلدى. مىسالى، 9 قاڭتاردا: «رەسەي قازاقستاننان دياسپورالارىن شىعارىپ جاتىر. ءپۋتيننىڭ ماقساتى - رەسەي ازاماتتارىن ازاپ تارتۋدان قورعاۋ ەكەن. اقش-تا ءبىر ءبولىم ديپلوماتتارىن قازاقستاننان دەرەۋ شىعىپ كەتۋگە بۇيىردى»، - دەپ سوقتى. سونداي-اق، بۇل وقيعانىڭ شەتەلدىك قولداۋشىلارى اقش-تىقتار دەگەندى مەڭزەيتىن ۋاعىزدار دا ايتىلدى. مۇنى الىپتار اراسىنداعى كۇرەستەردىڭ اڭىسى دەپ تۇسىنگەن ءجون.

قحر-دىڭ رەسمي ۇستانىمى قىتاي توراعاسى سي تسزينپيننىڭ 25 قاڭتاردا قىتاي مەن ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرى ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناتقانىنا 30 جىل تولۋىنا وراي وتكەن ساميتتە سويلەگەن سوزىندە ايتىلدى. ول: «ءبىز قازاقستان تاراپىنىڭ تۇراقتىلىقتى ساقتاپ، زارلىق-زامبىلىقتى توقتاتۋىن باتىل قولدايمىز. سونداي-اق، شامامىز كەلگەنشە قازاقستانعا قاجەتتى قولداۋ كورسەتۋگە جانە كومەكتەسۋگە دايىنبىز. ءبىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، قازاقستان حالقى مەملەكەت دامۋىنىڭ ءتىپتى دە كوركەم بولاشاعىن قارسى الاتىنىنا سەنەمىز»، - دەپ اتاپ كورسەتتى.

ەلىمىزدى ويرانداعان كەشەگى «قاڭتار وقيعاسى» بار جاعىنان قازاقستاننىڭ حالىقارالىق قاتىناستارداعى ماڭىزدىلىعىن ايشىقتاي ءتۇستى. سولتۇستىكتەگى الىپ كوشىسىمىز رەسەي اسكەري كومەگىن كورسەتسە، شىعىستاعى قوڭىس قىتاي اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتىپ وتىردى. توڭىرەگىڭدى دوسپەن قورشاساڭ جاۋ المايدى دەگەن وسى بولار. قىتاي ءتىلدى اقپارات قۇرالدارىنىڭ  اتالمىش وقيعا جونىندە جاريالاعان ساراپتامالاردان كاسىبيلىكتى دە، يدەولوگيالىق تەندەنتسياسىن دا انىق اعارامىز.

ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى،

قىتايتانۋشى، ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ پروفەسسورى

Abai.kz