پولشانىڭ «Defence 24» باسىلىمى: «ءپۋتيننىڭ جول كارتاسى: بەلارۋستەن كەيىن قازاقستان» اتتى ماقالا جاريالاپتى. وندا «ماسكەۋ قازاقستانداعى ءوز پوزيتسياسىن نىعايتا وتىرىپ «رەسەي وداعىن» قۇرۋ پروتسەسىن جالعاستىرادى»،- دەپ جازىلعان.

«نۇر-سۇلتان مەن مينسك مىسالدارى كورسەتكەندەي ءبىر ستسەناري قايتالانىپ جاتىر»،-  دەيدى ماقالا اۆتورى. رەسەي قوڭىرقالتا كورشىلەرىنە وسىلايشا ءوزى عانا كومەكتەسۋى كەرەك ەكەنىن ۇقتىرادى.

ماكسيميليان دۋرا دەگەن پولياك ساراپشىسىنىڭ ماقالاسىن قازاق وقىرماندارىنا ۇسىنامىز...

رەسەي قازاقستاندى باعىندىرۋدىڭ ءارى «رەسەي وداعىن» قۇرۋدىڭ ۇزاق مەرزىمدى پروتسەسىن باستادى. ءبارى دە  بەلارۋستەگى سياقتى «كومەك كورسەتۋ»، «قوعامدىق ءتارتىپتى قامتاماسىز ەتۋ» دەگەن سوزدەردى جەلەۋ ەتىپ، اسكەري كۇشىن ارالاستىرىپ، اسكەري ىنتىماقتاستىقتى ارتتىرۋدان باستالدى.

قازاقستان پارلامەنتىنىڭ جوعارعى پالاتا مۇشەلەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەن رەسەي فەدەراتسياسى اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىق تۋرالى 10 جىلعا ارنالعان شارتتى راتيفيكاتسيالاۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن بەكىتكەن بولاتىن. وعان 2020 جىلعى 16 قازاندا نۇر-سۇلتاندا قول قويىلدى. مۇنداي كەلىسىم 1994 جىلى 28 ناۋرىزدا قابىلدانعان ەدى. بىراق قازاقستان قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ويىنشا ول ەسكىرگەن، سوندىقتان قازىرگى زامانعا ساي تۇزەتۋلەر ەنگىزىلۋى قاجەت بولعان ەكەن.

رەسەيلىكتەر كەلىسىمدى 2021 جىلدىڭ مامىر ايىندا جىلدام راتيفيكاتسيالادى، بىراق قازاقستاندىق تاراپ مۇنداي قۇجاتتاردىڭ ارتى نە بولاتىنىن ءبىلىپ، ءسال كەشىكتىرىپ بارىپ بەكىتتى. قازاقستان «بۇل ەسكى زاڭعا تولىقتىرۋ ەنگىزۋ ەمەس، مۇلدە جاڭا قۇجات» ەكەنىن ءبىلدى. بۇل قۇجات رەسەيدىڭ اسكەرىن ارالاستىرۋعا كوبىرەك قۇقىق بەردى. مىسالى: قازاقستاننىڭ اۆتوريتارلىق بيلىگىنە قوعامدىق قارسىلىق بولا قالسا نەمەسە ەلدىڭ باتىسقا قاراي بۇيرەگى بۇرا قالسا رەسەي اسكەرى «دايىن» تۇراتىنىن كورسەتتى.

قۇجاتتىڭ كىرىسپەسىنەن كەلىپ شىعادى، وندا كەلىسىمنىڭ «مەملەكەتتەردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ جانە وڭىرلىك قاۋىپسىزدىكتىڭ سىن-تەگەۋرىندەرى مەن قاتەرلەرىنە قارسى ءىس-قيمىل جاساۋ مۇددەسىندە اسكەرلەردى قولدانۋدى بىرلەسىپ جوسپارلاۋدا اسكەري ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرۋعا، سونداي-اق ەكى ەل اراسىنداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتىڭ باسقا باعىتتارى بويىنشا ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋعا» باعىتتالعانىن كورسەتەدى.

رەسەيلىك باق بۇل كەلىسىم «جەدەل جانە اسكەري دايىندىق، بىتىمگەرشىلىك، اسكەري ءبىلىم جانە عىلىم، اسكەرلەردىڭ قىزمەتى جانە ولاردى جان-جاقتى قامتاماسىز ەتۋ، ەكى جاقتى نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق بازانى جەتىلدىرۋ، مادەنيەت، سپورت سياقتى سالالارداعى اسكەري ىنتىماقتاستىقتى جۇرگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» دەپ اتادى. بۇل وڭىرلىك قاۋىپسىزدىك جانە اسكەرلەردى بىرلەسىپ قولدانۋ ماسەلەلەرى بويىنشا شتابتىق كەلىسسوزدەر نەمەسە كونسۋلتاتسيالار ۇيىمداستىرۋعا، كونفەرەنتسيالار، سيمپوزيۋمدار، سونداي-اق جاۋىنگەرلىك دايارلىق بويىنشا ءىس-شارالار ۇيىمداستىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

رەسەي مەن قازاقستان «ەكىنشى تاراپقا قارسى باعىتتالعان بارلاۋ قىزمەتىن جۇرگىزبەۋدى» مىندەتىنە الا وتىرىپ، اسكەري بارلاۋ سالاسىندا ىنتىماقتاستىقتى جالعاستىراتىن بولادى. بۇدان باسقا، ولار «شارتتىڭ ەكىنشى تاراپىنا قارسى ءىس-قيمىلدى جۇزەگە اسىرعىسى كەلەتىن ءۇشىنشى تاراپقا ءوز اۋماعىن پايدالانۋعا بەرمەيدى» ، ال «تاراپتاردىڭ ءبىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە، تاۋەلسىزدىگىنە نەمەسە اۋماقتىق تۇتاستىعىنا قاتەر توندىرەتىن جاعداي تۋىنداسا» ءبىر-بىرىنە اسكەري كومەكپەن قوسا، باسقا دا قاجەتتى كومەكتى كورسەتەدى» دەپ ايتىلعان.

كەلىسىم اسكەري سالاداعى رەسەي-قازاقستان ءۇش جىلدىق ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك باعدارلاماسىنا سايكەس ىسكە اسىرىلاتىن بولادى. بۇل «اسكەري ىنتىماقتاستىقتى كەڭەيتۋ جانە ودان ءارى تەرەڭدەتۋ ءۇشىن ەكى ەلدىڭ قورعانىس ۆەدومستۆولارى باسشىلارى ورىنباسارلارىنىڭ قولعا الۋىمەن كونسۋلتاتسيا تۇرىندە تاراپتاردىڭ قورعانىس ساياساتىن ۇيلەستىرۋ جونىندەگى ءوزارا ءىس-قيمىل تەتىگى پايدالانىلادى» دەگەندى بىلدىرەدى.

قازىر قازاقستان زاڭناماسىنا سايكەس پارلامەنت ماقۇلداعان قۇجاتقا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قول قويۋى ءتيىس. بىراق، بۇل جاي عانا ءراسىم، ويتكەنى ول 2022 جىلدىڭ 2 قاڭتارىندا ەلدە تارتىپسىزدىكتەر باستالعان كەزدە رەسەي اسكەرىن كومەككە شاقىردى جانە شەرۋگە شىققانداردى ەسكەرتۋسىز اتۋعا رۇحسات بەردى. سول كەزدە جاعداي بىرتىندەپ ۋشىعىپ، الماتى ءورت قۇشاعىندا قالدى.

مۇنداي جاعدايدا ىلاڭدى كىم سالعانى ماڭىزدى ەمەس، تەك اقش، تۇركيا جانە باتىس ەلدەرىنىڭ ارالاسۋىنا مۇمكىندىگى جوق رەسەيدىڭ باسقارۋىنداعى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمى اياسىندا رەسەي اسكەرلەرىن ەلگە كىرگىزۋگە سىلتاۋ تابىلدى (وقيعالاردىڭ جاي-جاپسارى ولاردى تاڭقالدىردى).

كرەمل مۇنى پايداسىنا جاراتىپ،  باسقا دا كورشى مەملەكەتتەرگە «باتىسقا ارقا سۇيەۋدەن ەشتەڭە شىقپايدى، رەسەي وسىلاي ىقپالىن كۇشەيتە بەرمەك» دەگەن بەلگى بەردى. بەلارۋسسيانىڭ جانە قازىرگى قازاقستاننىڭ مىسالى ءبىر ستسەناريدىڭ ءىزىن كورسەتەدى. بىرىنشىدەن، ەلدەگى ەكونوميكالىق جاعداي رەسەيگە قاراعاندا تومەندەۋ بولۋى كەرەك، سوسىن جاعدايدى جاقسارتۋدىڭ جالعىز جولى — ماسكەۋمەن بارىنشا تىعىز قارىم-قاتىناستا بولۋ دەگەن پىكىرگە كەلەدى. سونىمەن قاتار، كرەمل كورشىلەرى ازعانتاي بيۋدجەتىمەن ىشكى جانە سىرتقى قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتە المايتىنىن بىلەدى دە،  وزىنە كەلىپ كومەك سۇرايتىنىن پايدالانادى. رەسەي قارۋ-جاراق باعاسىن تومەندەتە وتىرىپ، كورشىلەرىن قارۋ-جاراققا تاۋەلدى ەتۋگە تىرىسادى، سونىمەن بىرگە اسكەري كادرلاردى رەسەيلىك اسكەري دوكترينا رۋحىندا دايىندايدى. بۇل ءاردايىم ويداعىداي ناتيجە بەرمەيدى، مىسالى، تاۋلى قاراباقتاعى سوعىس كەزىندە ارمەنيا جاعدايى كورسەتكەندەي، بىراق قاجەت بولسا ارمەنيا قولباسشىلىعى رەسەيدىڭ جاعىنا شىعادى. (قىرىمدا ۋكراين اسكەري-تەڭىز كۇشتەرىنىڭ «قولباسشىسىمەن» بولعان جاعداي سياقتى).

ستسەناريدىڭ ءۇشىنشى ەلەمەنتى – تەك رەسەيدىڭ كومەگى ارقىلى بەلگىلى ءبىر ەلدەردىڭ باسشىلىعى «جاساعان ءىس-ارەكەتتەرىنە جاۋاپكەرشىلىك المايدى» دەگەن اسەر قالىپتاستىرۋ. تيىسپەۋشىلىك كەپىلدىگىن بەلارۋستىك باسىپ الۋشى لۋكاشەنكو العان بولۋى مۇمكىن جانە وسىعان قازاقستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى نازارباەۆ پەن قازىرگى پرەزيدەنتى توقاەۆ تا سەنىپ وتىر.

رەسەي ۋكراينا وقيعالارىنىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋگە تىرىسادى. ول بەلارۋس پەن قازاقستاننان كەيىن قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تۇركىمەنستاندى كوزدەپ وتىرۋى مۇمكىن. كوشەگە نارازىلىققا شىعۋ قايتا-قايتا بولىپ تۇرادى دا، ماسكەۋ سونى شەشۋگە كىرىسەدى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz