جاقىندا الىستان ات ارىتىپ كەلگەن دوسىمىزبەن وتكەن-كەتكەندى ەسكە الىسىپ، ارقا-جارقا اڭگىمە-دۇكەن قۇرماق بولىپ الماتىداعى ءبىر كافەلەردىڭ بىرىنە شاقىرعان ەدىم. داڭعىرلاعان داڭعازا مۋزىكا، ىشىمدىك پەن كوك تۇتىنگە ورانعان عيمارات ىشىندە سالدەن سوڭ-اق شۋ شىقتى. «قۋىرداقتىڭ كوكەسىن تۇيە سويعاندا كورەسىڭ» دەمەكشى، توبەلەستىڭ «تورەسىن» قىزدار الىسىپ-جۇلىسقاندا سەزىنەدى ەكەنسىڭ. الدەقانداي اياعى اۋىر بەيباقتىڭ شاشىنا (الدە كەلىنشەك) ءۇش قىز اش كەنەشە جابىسىپ، وڭايلىقپەن بوساتار ەمەس.

بوقتىق سوزدەردىڭ نەبىر سوراقى تۇرلەرى «ارۋلاردىڭ» «كارىز اۋىزدارىنان» توگىلىپ ءتۇسىپ جاتىر. بۇل ۋاقىتتا قۇر­ساعىندا ءسابيى بار جاقتىڭ جاقتاستارى «مايدانعا» ات­تان­داي قوسىلىپ، مۇنى بايقاعان قارسى تاراپتىڭ وزگە سىل­قىمدارى دا «شايقاس دالاسىنان» سىرت قالمادى. توپ-توپ بولىپ ءبولىنىپ، ۇرىس سالعان بۇرىمدىلاردى اراشالاۋعا قاراۋىلدار مەن جىگىتتەر جۇمىلىپ-اق جا­تىر. ءبىر قولدارىمەن بەت تىرناپ، ەكىنشى قولدارىمەن شاش­تان قاتىپ ۇستاعان قىزداردى ءبىر-بىرىنەن ءبولىپ، ەكى جاققا تارتقان سايىن قاراكولەڭكەدەگى اپىر-توپىر ۇرىس­تا قولدا قالىپ كەتىپ جاتقان شاشتىڭ وبالى كىمنىڭ موي­نىندا ەكەنىن انىقتاۋ دا اۋىرعا سوعادى. كەيىن ەستىپ بىلگەنىمىز، جەڭىل ءجۇرىستى ەكىقابات قىزدىڭ قۇرساعىنا بي­لەپ جۇرگەن الدەبىر قىزدىڭ قولى ءتيىپ كەتسە كەرەك. سىراعا سىلقيا تويعان بيكەشتەر ءتىپتى ءاي-شايعا قارا­ماستان، ماسەلەنى بىردەن جۇدىرىقپەن شەشىپ تاستاۋعا تىرىسقانعا ۇقسايدى. مۇنداعى بايقاعانىمىز، بۇگىنگى ايەلدەر توبەلەسىنىڭ ەركەكتەردەن ايىرماشىلىعى - بىردەن شارت-شۇرت شايقاسا كەتەتىندىگى، ىزا-كەككە، ءوش­پەندىلىككە شەكسىز بەرىلەتىندىگى، سول سەبەپتى وڭايلىقپەن توبەلەستەن باس تارتپاۋى، بەت تىرناپ، شاش جۇلۋعا بەيىم­­دىگى.

قازاق قاراكوزدەرىنىڭ بۇرىن-سوڭدى قۇلاق ەستىمەگەن بوقتىق سوزدەرى، ەركەكتىڭ وزىنە ەرسى كورىنەر ادەپسىز ىم-يشارالارى بۇزاقىلاردىڭ بۇلالىقتارىن جولدا قال­دىرارداي-اۋ تەگى. ىردۋ-دىردۋ، ايقاي-شۋدان مەزى بول­عان ءبىز جۋىق ماڭداعى جانە ءبىر كافەگە باس سۇقتىق. وندا دا جارتى ساعات وتەر-وتپەستەن-اق الدىڭعى تاقى­لەتتەس وقيعا ورىن الدى. تاعى دا ماس ەكى-ءۇش كەلىنشەك الدەبىر ەركەكتەرمەن بيلەيمىن دەپ ولاردىڭ ايەل­دەرى­مەن مۇيىزدەسىپ قالدى. قىزعانىشتىڭ قىزىل ءيتى نە ىستەت­پەيدى؟

ايەلدەردىڭ ايقاسى، قاتىندار­دىڭ قاقتىعىسى مۇندا كۇزەتشىلە­ر­دىڭ ارقاسىندا الگىندەي ۇزاققا سوزى­لا قويمادى.

بۇل ءبىر-اق كۇندە كوزبەن كورگەن قوس وقي­عا قازاق قاراكوزدەرىنىڭ ازعىنداۋ جو­لى­نا تۇبەگەيلى بەت بۇرىپ بارا جاتقان­دىعىن ناقتى ايعاقتاي تۇسەدى. «ايەل سۇلۋ بولمايدى كوركىمەنەن، مىنەزىنە كوز جەتپەي كوڭىل بولمە» دەيدى ۇلى اباي. ەلدەگى ەسەپسىز اجىراسۋلار وسىنداي كەسەل مىنەز­دىڭ كەسىرىنەن ەمەس دەپ كىم ايتا الار؟ كوز قارىقتىرعان قالالىق سۇلۋلاردىڭ ءوزىنىڭ كوبىنىڭ انا تىلىنەن جەرىگەندىگىن، جالاڭاش ءتانىن جالپاق جۇرتقا جاريالاۋعا «ىنتىق­تى­عىن» ايتپاساق تا، ءىشىڭىز بىلەدى. قالالىق جاستار انا ءتىلىنسىز، اۋىلدىق جاستار ءبىلىمسىز قالسا، ساپالى ۇرپاقتى ساڭىراۋقۇلاقتىڭ اراسىنان تاۋىپ الا سالامىز با؟ «بالا نەنى بىلسە جاستان، قيادان، ولە-ولگەنشە سونى تانىر قيادان» دەگەن ءجۇسىپ بالاسۇ­عىن­نىڭ وسيەتى ءومى­رىمىز­گە اينىماس تەمىر­قازىق بولسا يگى. اياعى اۋىر بولسا دا، ەسەر اۋەن تىڭداپ، ەسىرىك ىشىمدىك ءىشىپ، بۋداق-بۋداق ءتۇتىن تۇتەتىپ، اۋزىنا كەلگەنىن وي ەلەگىنەن وتكىزبەستەن لاق ەتكىزەتىن، جانجال دەسە، جان الىسىپ، جان بەرىسپەي تىنبايتىن سىلقىمدار ەرتەڭ قانداي ۇرپاق اكەلە­دى، قانداي انا بولادى؟ كەز كەلگەن جاقسى­لىق ماڭداي تەر، تابان اقىمەن كەلسە، جا­مان­دىق اتاۋلى جۇقپالى دەرت. ونىڭ قان­مەن ءوتىپ جەتى اتاعا دەيىن قالمايتىندىعى عالى­مدار تاراپىنان قاتقان قاعيداداي دالەل­دەندى بۇل كۇنى. «ايەلدەر تەڭدىگى» دەگەن كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ۇرانى ەندى گەندەرلىك ساياساتقا ۇلاستى. ەر-ازاماتقا سۇيەۋ بولۋ­دىڭ ورنىنا، جاعاسىنا جارماسىپ، جارلىق شى­عاراتىن «جارتى پاتشالاردى» ءاربىر ەكىن­شى وتباسىدان كەزدەستىرەسىز قازىر. مۇ­نى كورىپ وسكەن ۇل مەن قىز قانداي بولماق؟ نەن­دەي ۇلگى الماق؟ ال ءبىرىن-ءبىرى «مويىن­داعى­سى» كەلمەيتىن جاس جۇپتاردىڭ تالاق ەتىسۋى تاعدىر-تالايلارىنا جازىپ قويعان­داي قۇددى.      

شىركىن، ەسىكتەن كىرمەي تۇرىپ كەلە جات­قان­دىعىنان حابار بەرىپ شولپىسى سىڭعىر قاققان، كۇمىس كۇلكىسى كۇي بولىپ توگىلگەن، ەر ازاماتقا تىكە قاداپ كوز سالمايتىن، بۇ­رى­مى تىرسەك قاققان، جەر سىزعان بۇرمەلى كوي­لە­گىنىڭ ەتەگى تەڭىزدەي شالقىعان، نازىك ءجۇ­رەگى، كوركەم مىنەزى كوڭىل مارقايتقان، كور­كىنە اقىلى ساي ايدىن كولدەگى اققۋداي اق كەر­بەز ارۋلارى قايدا كەتكەن قازاقتىڭ؟ اتا-بابالارىمىز قىز بالانى قوناعىنداي قا­دىرلەپ كۇتكەنىمەن، قىرىق ۇيدەن تىيىمدى دا ۇمىتپاعان. ۇيدە جاسىرعان قىلىعىن ءتۇز­دە كورسەتەتىن قاراكوزدەردىڭ تاربيەسىنە ءبۇ­گىن­گى اتا-انانىڭ نەگە بەيعام قاراپ وتىر­عانى تۇسىنىكسىز. ۇستامدىلىقتان ادا، ۇيات­تان جۇر­داي، اشىق-شاشىق كيىنۋگە ادەت­تەن­گەن سىل­قىمدارىمىز نەكەسىز تاستاندى با­لا­لار­دىڭ دا قاتارىن ارتتىرىپ وتىر. وسى رۋ­ح­اني مۇگەدەك بالالاردىڭ تاعدى­رى­نا كىم جا­ۋاپ بەرەدى؟ جەڭىل جۇرىسكە بوي ۇراتىن­دار­دىڭ دا باسىم بولىگى - ستۋدەنتتەر. سوندىقتان، جوعارى وقۋ ورنى ستۋدەنتتەرىنە اشىق كيىنۋگە، تەمەكى مەن ىشىمدىك تۇتىنۋعا زاڭمەن تىيىم سالىناتىن كەز جەتكەندەي.

باۋىرجان ورايزايۇلى، پەداگوگ-پسيحولوگ:

قازاق جاستارى، ونىڭ ىشىندە قازاق قىزدارىنىڭ بۇزىلۋىنا شەتەلدىك ەكسپانتسيانىڭ، باتىستىق باعدارلامالار مەن فيلمدەردىڭ اسەرى مول. قازاق يدەولوگياسى وتباسىدان باستالادى. ەڭ ءبىرىنشى ءۇي تاربيەسىن تۇزەۋ قاجەت. قازىر ۇيدە تەلەديدار عانا تاربيە بەرەدى. اۋىلدا وسكەن قىزدار قالاعا وقۋعا كەلىپ، وزدەرىن بوستاندىققا جەتتىم دەپ ەركىن سەزىنەدى. وتباسى، وشاق قاسىندا «قازاق» دەگەن ءسوزدى، تاربيەلىك ۇعىمدى جەتكىزۋگە تىرىسۋ دا بايقالمايدى. قازاق قوعامىندا داستارقانداعى تاربيەنىڭ ماڭىزى وراسان. ۇلتىمىز قىزىن داستارقانىڭ تورىنە وتىرعىزىپ، جات جۇرتتىق قوناق رەتىندە سىيلاعان. باسقا ءۇيدىڭ ءتۇتىنىن تۇتەتۋگە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دايىن ەتىپ وسىرگەن. قازىر قىز بالانى ءوز ورنىمەن تاربيەلەۋ جەتىسپەيدى. ۋنيۆەرسيتەتتەردە ۇلتتىق تاربيە دەگەن ءپان اشىلدى. مۇنداي ءپان تەك ۋنيۆەرسيتەتتەر عانا ەمەس، بالاباقشا مەن مەكتەپتەردەن باستاپ وقىتىلعانىن ءجون كورەمىن. بۇگىنگى جاستاردىڭ جانىن ساۋ ەتىپ ءوسىرۋدىڭ جولى - سول.

اۆتور: ارمان سەرىكۇلى

"الاش ايناسى" گازەتى