اعا، «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ونىمدەرى «نايمان» قىمىزى، «قوڭىرات» قىمىزى، «كەرەي» قىمىزى دەگەن اتپەن شىعىپ جاتىر. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ جارناما ءۇشىن سولاي جاساپ وتىرسىزدار ما، الدە مۇنىڭ باسقا دا سەبەپتەرى بار ما؟

عالىم سۇراعانۇلى، تالدىقورعان قالاسى

قىمىز ءوندىرۋدى باستاماس بۇرىن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاپ، كەرەمەتتەي قىمىز اشىتادى-اۋ دەگەن ايماقتاعى اتا-اپالارمەن تانىسىپ، اڭگىمەلەستىم. سونداعى ۇققانىم، كۇبىنى ىستاپ، قىمىزدىڭ دامدىلىگى مەن حوش ءيىسىن شىعارۋ ءۇشىن ءار وڭىردە ءارتۇرلى ءادىس قولدانىلادى ەكەن. سپيرت پەنەن سۋدان عانا تۇراتىن اراقتىڭ مىڭداعان ءتۇرى بولعاندا، نەگە قىمىزدىڭ بەس-التى ءتۇرىن شىعارماسقا دەگەن ويعا قالدىم. ءار ادامعا ءارتۇرلى ءيىس پەن ءدام ۇناۋى مۇمكىن ەمەس پە؟

ەڭ ءدامدى، ەڭ ءتاتتى قىمىز قاي ءوڭىردىڭ قىمىزى دەپ بىلەسىز؟

ەرسىن باقىتبەك، قاراعاندى وبلىسى

مەنىڭشە، ەڭ ءدامدى قىمىز - ارقانىڭ قىمىزى، بۇل ءشوبىنىڭ قۇنارلىلىعىنا بايلانىستى. بىراق تا، بابى تابىلماسا، قاي جەردە  بولماسىن ءتاتتى قىمىز شىقپايدى.  بار ماسەلە - قىمىزدىڭ بابىن تابا بىلۋدە.

اعا، «سارجايلاۋ» قىمىز ورتالىعىنىڭ ونىمدەرى «نايمان» قىمىزى، «قوڭىرات» قىمىزى، «كەرەي» قىمىزى دەگەن اتپەن شىعىپ جاتىر. بۇل نەنى بىلدىرەدى؟ جارناما ءۇشىن سولاي جاساپ وتىرسىزدار ما، الدە مۇنىڭ باسقا دا سەبەپتەرى بار ما؟

عالىم سۇراعانۇلى، تالدىقورعان قالاسى

قىمىز ءوندىرۋدى باستاماس بۇرىن قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىن ارالاپ، كەرەمەتتەي قىمىز اشىتادى-اۋ دەگەن ايماقتاعى اتا-اپالارمەن تانىسىپ، اڭگىمەلەستىم. سونداعى ۇققانىم، كۇبىنى ىستاپ، قىمىزدىڭ دامدىلىگى مەن حوش ءيىسىن شىعارۋ ءۇشىن ءار وڭىردە ءارتۇرلى ءادىس قولدانىلادى ەكەن. سپيرت پەنەن سۋدان عانا تۇراتىن اراقتىڭ مىڭداعان ءتۇرى بولعاندا، نەگە قىمىزدىڭ بەس-التى ءتۇرىن شىعارماسقا دەگەن ويعا قالدىم. ءار ادامعا ءارتۇرلى ءيىس پەن ءدام ۇناۋى مۇمكىن ەمەس پە؟

ەڭ ءدامدى، ەڭ ءتاتتى قىمىز قاي ءوڭىردىڭ قىمىزى دەپ بىلەسىز؟

ەرسىن باقىتبەك، قاراعاندى وبلىسى

مەنىڭشە، ەڭ ءدامدى قىمىز - ارقانىڭ قىمىزى، بۇل ءشوبىنىڭ قۇنارلىلىعىنا بايلانىستى. بىراق تا، بابى تابىلماسا، قاي جەردە  بولماسىن ءتاتتى قىمىز شىقپايدى.  بار ماسەلە - قىمىزدىڭ بابىن تابا بىلۋدە.

قىمىز نەعۇرلىم ۇزاق تۇرعان سايىن سوعۇرلىم كۇشتى بولا تۇسپەي مە؟ ونداي قىمىزدى قازاق «قۇنان قىمىز»، «دونەن قىمىز»، «بەستى قىمىز» دەپ جاتادى. قازىر سول «بەستى قىمىزدار» تۋرالى تۇسىنىك قالماي بارا جاتقان سياقتى. سۇرايىن دەگەنىم، قىمىزدىڭ بۇدان دا باسقا اتاۋلارى بار ما؟ بولسا، ونىڭ قاسيەتىمەن قوسا تالداپ ايتىپ بەرىڭىزشى؟

ساپار مۇراتۇلى، تالدىقورعان قالاسى

دۇرىس ايتاسىز، قىمىز كۇن اسقان سايىن اشىپ، قىشقىلدىلىعى ارتا تۇسەدى.  قىشقىلدىلىعى وتە جوعارى قىمىزدىڭ پايداسىنان زيانى كوبىرەك بولۋى مۇمكىن. مەملەكەتتىك ستاندارت بويىنشا ونداي  «كۇشتى» قىمىزدى ساتۋعا بولمايدى.  نەگىزى، دەنساۋلىعىندا كىناراتى بار ادام جۋاس قىمىز: قۇنان، بولماسا دونەن قىمىز ءىشۋى كەرەك. ال دەنى ساۋ ادام بەستى قىمىز ىشسە دە بولادى. «اۋرۋعا ەم، ساۋعا قۋات ءدارى قىمىز» دەپ جامبىل بابامىز جىرلاپ كەتكەن عوي. ۇنەمى قىمىز ءىشىپ وسكەن اتا-بابالارىمىز ينفاركت، ينسۋلت، اسقازان جاراسى دەگەن سياقتى اۋرۋلاردى بىلمەگەن دە عوي.

ۇدايى قىمىز ءىشىپ جۇرگەن ادامدا:

1.      زات الماسۋ پروتسەسى قالپىنا كەلەدى، بۇل دەگەن دەنساۋلىقتىڭ بىردەن-ءبىر كەپىلى;

2.      قان تازارتىلىپ، ونىڭ قۇرامىندا گەموگلوبين كوبەيەدى. ال دارىگەرگە بارعاندا دەنساۋلىعىڭىزدى تەكسەرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن قان الىپ، ونىڭ قۇرامىن انىقتايتىنىن بىلەمىز;

3.      قان تامىرلارى كەڭەيىپ، قان اينالىمى جاقسارادى. بۇل دەگەنىڭىز، ادام اعزاسىن ينفاركت، ينسۋلت دەگەن اۋرۋلار مەڭدەمەيدى دەگەن ءسوز;

4.      كۇنىنە جارتى ليتر قىمىز ىشكەن ادام اعزاسى س ۆيتامينىمەن تولىق قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە يممۋنيتەتىڭىزدى كوتەرىپ، اعزاڭىز ءتۇرلى اۋرۋلارعا قارسى ءوزى كۇرەسە الاتىنداي جاعدايعا جەتەدى.

5.      بۇدان دا باسقا ونداعان اۋرۋلاردىڭ الدىن الاتىنىن عالىمدار دالەلدەپ بەرگەن. بۇل جايىندا ينتەرنەتتەن كوپتەگەن ماعلۇماتتار تابۋعا بولادى.  بولماسا، جاقىن ارادا  ءبىزدىڭ www.kymyz.kz ۆەب-سايتىنان كەرەك ماتەريالداردى تاۋىپ، وقۋعا مۇمكىندىك الاسىز.

مەرزىمدى باسىلىمداردان ءسىزدىڭ سۇحباتتارىڭىزدى وقىدىم. تەلەارنالاردان دا ەپتەپ كورىنىپ ءجۇرسىز. مۇنىڭىز دۇرىس. جاقسى ىسكە بۇگىن ناسيحات تا، جارناما دا كەرەك. بۇل رەتتە بىلگىم كەلەتىنى، ءسىزدىڭ باسپاسوزگە ارنالعان ارنايى مەديا-جوسپارىڭىز بار ما، الدە رەتى كەلگەندە سويلەپ قالىپ ءجۇرسىز بە؟

بەك داتۇلى، الماتى قالاسى

رەتى كەلگەندە سويلەپ قالىپ، كورىنىپ قالىپ جۇرگەن جايىم بار.  مەديا جوسپار جاساپ، تۇراقتى تۇردە جارنامامەن اينالىسۋ مول قاراجاتتى قاجەت ەتەدى، ازىرگە ونداي قاراجات جوق بىزدە. قىمىزدى ناسحاتتاۋ تۇرعىسىندا قازاق  دەگەن قانى بار اقپارات قۇرالدارىندا قىزمەت ەتىپ جۇرگەن زامانداستارىمىزدان كومەك كۇتەمىز.

بيلىكتەگىلەر نەمەسە بيلىكتە كەۋدەسىنە نان پىسكەن تۋىسقانى بارلار قازىر رەيدەرلىك دەگەندى كاسىپ ەتىپ العان. سونداي ناندەر ىسىڭىزگە كەدەرگى كەلتىرىپ، قوقان-لوققى جاساي قالسا، قايتەسىز؟ «سارجايلاۋدى» بەرىپ قۇتىلاسىز با، جوق بولماسا كۇرەسەسىز بە؟

ەرمەك قابيمۇرات، الماتى قالاسى

«سارجايلاۋدىڭ» قازىرگى كۇندە ارىق توقتىداي عانا جاعدايى بار.  قاراعان ادامنىڭ سىلەكەيى شۇبىراتىنداي، وڭگەرىپ الىپ كەتسەم دەگەندەي جاعدايعا جەتكىزۋ ءۇشىن ءالى كوپ تەر توگۋ كەرەك، كوپ ۋاقىت كەرەك. ول كەزگە دەيىن رەيدەرلىك دەگەن پالەنىڭ دە جانازاسى شىعىپ قالار دەپ ۇمىتتەمىز.

جاڭىلىسپاسام، ءبىر سۇحباتىڭىزدا «ون مىڭ ادامعا جۇمىس تاۋىپ بەرە الامىن» دەگەن بولاتىنسىز. بۇگىنگىدەي قارجى داعدارىسى قوس وكپەدەن قىسىپ، ءىرى كاسىپورىنداردىڭ كەرەگەسى كۇيرەپ جاتقاندا، ءسىز قايتىپ مۇنشاما ادامعا جۇمىس تاۋىپ بەرمەكسىز؟

شولپان ايمۇراتقىزى، اتىراۋ قالاسى

قازاقستاندا 1 ملن 500 مىڭنان استام جىلقى بار. سونىڭ  ىشىندەگى بيەلەرىنىڭ 30 پايىزىن ساۋار بولسا، مىڭداعان جۇمىس ورىندارى اشىلار ەدى. قىمىزدىڭ ونەركاسىپكە اينالماي جۇرگەنى، ونى ۇزاق ۋاقىتقا ساقتاۋ تەحنولوگياسىن ءالى ەشكىم تولىق مەڭگەرە قويعان جوق.  سونى ءبىز مەڭگەرىپ وتىرمىز. ەندى جەر-جەردەن شاعىن زاۋىتتار اشىپ، بيەلەردى جاپپاي ساۋا باستاۋعا مۇمكىندىك تۋدى.  ارينە، سونشا زاۋىتتار اشۋ قازىرشە ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلە قويمايدى. ول ءۇشىن مەملەكەت تاراپىنان قولداۋ كەرەك.  سوندا ون مىڭ ەمەس، ودان دا كوپ ادامدى جۇمىسپەن قامتۋعا بولار ەدى

شەتەلدىك ساراپشىلار وزىمەن-ءوزى توماعا تۇيىق وتىرعان وزبەكستاننىڭ ەكونوميكاسى قازىر ورلەۋ ۇستىندە دەگەن پىكىرلەر ايتا باستادى. ولاردىڭ زەرتتەۋلەرى بويىنشا ايماقتاعى شيكىزات قورىنا باي قازاقستان ارتتا قالا باستاعان سياقتى. الداعى كۇزدە ەلىمىزدە جۇمىسسىزدىقتىڭ جاڭا ءبىر تولقىنى بولاتىن كورىنەدى. بىزدە ءوزى نە بولىپ جاتىر؟ كاسىپكەر رەتىندە بۇعان نە ايتاسىز؟

سەرىك تۇرسىنوۆ، استانا قالاسى

بازارعا، دۇكەنگە بارعاندا، بولماسا كەز كەلگەن ۇيگە بارعاندا تولىپ تۇرعان زاتتارعا قاراپ، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وندىرىلگەنىن  تابا الماي داعدارامىز. ءوزى  ەشتەنە وندىرمەيتىن، ءبارىن شەت ەلدەن ساتىپ الاتىن مەملەكەتتە جۇمىسسىزدىق تا كوپ بولاتىنى، ەكونوميكاسىنىڭ دا مەشەۋ كۇيدە قالاتىنى مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ايان.  حالقىمىز دا، مەملەكەتىمىز دە وندىرىسكە بەت بۇرماسا، كوشتىڭ سوڭىندا شاڭ قاۋىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن.

وتكەندە كارىم ءماسىموۆ مۇرتىن سىلاپ وتىرىپ، «اۋىلعا داعدارىس بارعان جوق» دەدى. اۋىل دەگەن بىزدە ۇنەمى داعدارىستا وتىراتىن سۋبەكت ەمەس پە؟ شىنىندا دا اۋىل داعدارىستى سەزىنبەي وتىرعان بولار. وسىعان كەلىسەسىز بە؟

ايبار امىرەەۆ، كەرەكۋ قالاسى

مەنىڭ ءبىر اۋىلداسىم ايتادى: «داعدارىس سەندەرگە ەندى كەلىپ جاتقان بولار، بىزگە باياعىدا-اق كەلگەن، ەتىمىز ۇيرەنىپ كەتتى»

اۋىلدا دا داستارحانىنا قالالىقتار سياقتى ءبارىن ساتىپ الىپ قوياتىن قاتىندار پايدا بولدى. وسىنى مەن ءوز باسىم قازاقتى ەرتتەپ ءمىنىپ العان ەرىنشەكتىك دەپ بىلەمىن. «قازاقتىڭ داستارحانى باي» دەپ كۇپىنەمىز. وتىرىك. قازاقتىڭ داستارحانىندا قازىر تۇك جوق. ءالى كۇنگە ءىرى قالالاردا قازاقتىڭ ۇلتتىق ءدامحاناسى جوق. سىرتتان بىرەۋلەر كەلسە قوناق ەتۋگە قورىناتىن حالگە جەتتىك. سىزدەر، كاسىپكەرلەر، قايدا قاراپ جۇرسىزدەر؟

ەركەعالي باباسالىقتەگى، استانا قالاسى

ەرىنشەكپىز دەگەنىڭىزگە مەن دە قوسىلامىن.  شىنىندا «باي داستارحان دەپ» قۇرت پەن ىرىمشىك، قىمىز بەن شۇبات، كىلەگەي مەن قولدىڭ سارى مايى، قاتىعى مەن جەنتى كۇندەلىكتى (تەك قوناق كۇتكەندە عانا ەمەس) تۇرسا  ايتۋعا بولار ەدى.  ءىرى قالالاردا ءبىر دە ءبىر تازا ۇلتتىق  دامحانانىڭ جوقتىعى بار قازاقتىڭ نامىسىنىڭ اياققتا تاپتالىپ جاتقاندىعى دەپ بىلەمىن مەن دە. قىمىز مەيرامحاناسىن اشۋعا تالپىنىپ جاتىرمىز، دايىندىعىمىز اجەپتاۋىر، تەك  قاراجات ماسەلەسى قول بايلاۋ بولىپ تۇرعانى.

ءوزىڭىز تۋرالى بىلگىمىز كەلەدى. وتباسىڭىزدا نەنى قادىر تۇتاسىزدار؟ قانداي ءدامدى ۇناتاسىز؟ بالالارىڭىزعا نەنى عيبرات ەتىپ ايتىپ وتىراسىز؟ قانداي كىتاپتاردى وقىعاندى ۇناتاسىز؟ تەلەارنالاردان قانداي باعدارلامالاردى كورەسىز؟ دەمالىسىڭىزدى قالاي وتكىزگەندى ۇناتاسىز؟ دوستارىڭىز كىمدەر؟

بالسۇلۋ، ارۋجان، دينارا، قىزىلوردا قالاسى

ءبىر ايەلىم، ءۇش ۇلىم بار، شەشەم، اعايىن تۋعاندارىم بار. وتباسىمىزدا ءبىلىم مەن ەڭبەكتى قادىر تۇتۋعا تىرىسامىز. دۇنيە ءجۇزىن كوپ شارلادىم، سونداعى ۇققانىم، قازاقتىڭ دامىنە، تاماعىنا جەتەرلىك ءدام جوق، تەك بابىنا كەلىپ جاساي السا. بالالارىما شامام جەتكەنشە ادال بولىپ،  ومىرلەرىن ەڭبەك پەنەن ءبىلىم ىزدەپ وتكىزسە عانا  ماقساتتارىنا جەتەتىندەرىن ايتىپ وتىرۋعا تىرىسامىن. تاريحي، فيلوسوفيالىق كىتاپتاردى كوپ وقيمىن، ءبىرىنشى ورىندا ۇلى اباي، ارينە. تەلەارنادان جاقسى تۇسىرىلگەن تاريحي فيلمدەر بولسا، كورۋگا تىرىسامىن. دەمالىسىمدى قالانىڭ سىرتىندا، تاۋدا وتكىزەمىن، رەتى كەلسە اتپەن ساياحات جاسايمىن. ەڭ جاقىن دوستارىم  - كىشكەنتايدان بىرگە وسكەن اۋىلداستارىم، سىنىپتاستارىم.