ساكەن سىبانباي. قازاق بولۋدىڭ قىزىعى مەن قيىندىعى
«قازاق بوپ ءومىر ءسۇرۋ قانداي قىزىق!» دەگەن ەكەن ءبىر اعامىز. قازىر سونىڭ قىزىعىمەن قاتار قيىندىعى دا از ەمەس.
تاراقان جانە تياناقتىلىق
كەيىنگى جىلدارى بىزدە ەكى نارسە ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. ءبىرى - تاراقان، ەكىنشىسى - تياناقتىلىق.
ارينە، العاشقىسىنان «ايرىلىپ قالعانىمىزعا» وكىنىپ جۇرگەن ءبىز جوق. ءوزىڭىز دە «جوعالماسا، ودان ارمەن!» دەپ، ءماز-مەيرام شىعارسىز. اسىرەسە تاراقان كورسە تالىپ قالا جازدايتىن ايەلدەر قاۋىمىنىڭ كوڭىلى قوش. ال جاعىمسىز جاندىكتەرمەن «ارالاس-قۇرالاستىعى» شامالى بۇگىنگى جاستار ءسىز بەن ءبىزدىڭ بۇل قۋانىشىمىزدى بولىسۋگە اسا قۇشتار ەمەس. جو-جوق، «ولار تاراقانداردىڭ قۇرىعانىنا قاتتى قاپالانىپ ءجۇر» دەگەلى وتىرعان جوقپىن. ولارعا مۇرتى جىبىرلاعان الگى مۇندارلاردىڭ بار-جوعى ءبارىبىر، ويتكەنى، الماتىعا وسىدان 20-30 جىل بۇرىن كەلگەن ءبىز سەكىلدى پاتەردە قوجايىنمەن جانە تاراقانمەن بىرگە تۇرىپ، بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كورگەن جوق.
ۇيگە كىرىپ، جارىقتى جاعىپ كەپ قالعاندا تىم-تىراقاي بەزە جونەلەتىن سول سۇمپايىلاردىڭ نەگە جوق بولىپ كەتكەنى تۋرالى بىلتىر ەلىمىزدىڭ بىرقاتار تاراقانتانۋشىلارى تاراتىپ-اق جازدى، سوندىقتان وعان توقتالىپ جاتپايمىن.
«قازاق بوپ ءومىر ءسۇرۋ قانداي قىزىق!» دەگەن ەكەن ءبىر اعامىز. قازىر سونىڭ قىزىعىمەن قاتار قيىندىعى دا از ەمەس.
تاراقان جانە تياناقتىلىق
كەيىنگى جىلدارى بىزدە ەكى نارسە ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتتى. ءبىرى - تاراقان، ەكىنشىسى - تياناقتىلىق.
ارينە، العاشقىسىنان «ايرىلىپ قالعانىمىزعا» وكىنىپ جۇرگەن ءبىز جوق. ءوزىڭىز دە «جوعالماسا، ودان ارمەن!» دەپ، ءماز-مەيرام شىعارسىز. اسىرەسە تاراقان كورسە تالىپ قالا جازدايتىن ايەلدەر قاۋىمىنىڭ كوڭىلى قوش. ال جاعىمسىز جاندىكتەرمەن «ارالاس-قۇرالاستىعى» شامالى بۇگىنگى جاستار ءسىز بەن ءبىزدىڭ بۇل قۋانىشىمىزدى بولىسۋگە اسا قۇشتار ەمەس. جو-جوق، «ولار تاراقانداردىڭ قۇرىعانىنا قاتتى قاپالانىپ ءجۇر» دەگەلى وتىرعان جوقپىن. ولارعا مۇرتى جىبىرلاعان الگى مۇندارلاردىڭ بار-جوعى ءبارىبىر، ويتكەنى، الماتىعا وسىدان 20-30 جىل بۇرىن كەلگەن ءبىز سەكىلدى پاتەردە قوجايىنمەن جانە تاراقانمەن بىرگە تۇرىپ، بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كورگەن جوق.
ۇيگە كىرىپ، جارىقتى جاعىپ كەپ قالعاندا تىم-تىراقاي بەزە جونەلەتىن سول سۇمپايىلاردىڭ نەگە جوق بولىپ كەتكەنى تۋرالى بىلتىر ەلىمىزدىڭ بىرقاتار تاراقانتانۋشىلارى تاراتىپ-اق جازدى، سوندىقتان وعان توقتالىپ جاتپايمىن.
ەكىنشى ماسەلەگە كەلسەك، ءبىز ءبىر نارسەنى اقىرى باستاعان سوڭ اياقتاۋ، تاپسىرىلعان ءىستى تياناقتى ورىنداۋ، جان-جاقتى تەكسەرۋ دەگەندى، ياعني، تياناقتىلىقتى مۇلدە ۇمىتىپ بارا جاتقاندايمىز. مىسالى، جاقىندا ءبىز تۇراتىن اۋدانداعى مەكەمەنىڭ بىرىندە وقىستان ءورت شىقتى. بىرەۋ تەمەكىسىن تارتىپ بولىپ، دۇرىس سوندىرمەي كەتكەن بە، الدە ەلەكتر جەلىلەرىنەن ءبىر اقاۋ شىققان با، ءورتتىڭ نەدەن تۇتانعانى بەلگىسىز. ماسەلە ءارى-بەرىدەن سوڭ ونىڭ سەبەبىندە دە بولىپ تۇرعان جوق. ۋلاپ-شۋلاعان جۇرت دەرەۋ ءورت سوندىرۋشىلەردى شاقىرماي ما؟ الاباجاق كيىمىن كيىپ، اساي-مۇسەيىن اسىنعان ولار دا قىپ-قىزىل ماشينەسىن اڭىراتىپ تەز جەتتى («جەدەل جاردەمى» تۇسكىر دە وسىلارداي اسىقسا عوي، شىركىن!). بىراق تەز جەتكەنىن قايتەيىك، اناكونداشا شۇباتىلعان شلانگىلەرىن قانشا بۇلعاقتاتسا دا، ولارىنىڭ اۋزىنان ءبىر تامشى تامساشى! سويتسەك، سابازدارىمىز، الگى انەكدوتتاعى اسىعام ءجۇرىپ دەپ ۇيدەگى تولعاق قىسقان ايەلىن الا شىعۋدى ۇمىتىپ، پەرزەنتحاناعا جالعىز بارعان اۋمەسەر جىگىتشە، كولىكتە سۋ بار ما، جوق پا، قاراپ الماي، قاسقايىپ كەلە بەرىپتى عوي...
وسى سياقتى مىسالداردى كوپتەپ كەلتىرۋگە بولادى. قۇرىلىسشىلارىمىز جوسپار ورىنداۋعا اسىعا ما، الدە ەڭ قاجەتتى ماتەريالداردى وزدەرى قىمقىرىپ، تۇرعىزىلىپ جاتقان ۇيلەردى ەسكى-قۇسقى، جارامسىز دۇنيەلەرمەن ءىلدالدالاي سالا ما، ايتەۋىر جاڭا ۇيگە كىرگەنىنە جارتى جىل بولماي جاتىپ، ادامداردىڭ ومىرىنە قاۋىپ تونە باستايدى: نە قابىرعاسى قيسىق (امال جوق، جيھازىڭىز دا پيزا مۇناراسىنداي قيسايىپ تۇرادى), نە گازىن قوسىپ-جابۋ تەتىگى دۇرىس ىستەمەيدى (ۇيدە بالالاردى جالعىز قالدىرۋعا قورقاسىز), نە بالكونىڭىزدىڭ بۇرىشىنان ءبىر ارماتۋرا سورايادى... قايبىر جىلى ون جىل تەنتىرەپ ءجۇرىپ، پاتەرگە ارەڭ قولى جەتكەن جەرلەسىمىزدى قۇتتىقتاپ بارساق، بايعۇس بالا-شاعاسىمەن تاس قاراڭعىدا وتىر. «ءالى جارىق بەرىپ ۇلگەرمەگەن شىعار، جاڭا ءۇيدىڭ اتى جاڭا ءۇي عوي ەندى» دەيىن دەسەك، تومەنگى قاباتتاردا «يليچ شامى» كوز ۇيالتا جارقىراپ تۇر. باقساق، ەڭ جوعارعى قاباتقا دا ەلەكتر جەلىلەرىن جەتكىزۋ كەرەك ەكەنى قۇرىلىسشىلاردىڭ «ەسىنەن شىعىپ» كەتىپتى!..
مۇنداي كىناراتتان ۇكىمەت تە كەندە ەمەس. سوناۋ 1997 جىلى قابىلدانعان «ءتىل تۋرالى» زاڭدا ناقتى اتاپ كورسەتىلگەن مىندەتتىڭ ءبىرى - مەملەكەتتىك ءتىلدى بىلىكتىلىك تالاپتارىنا سايكەس جانە قاجەتتىلىگىنە وراي بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە بىلۋگە ءتيىس لاۋازىمدار ءتىزىمىن جاساۋ ماسەلەسى-تۇعىن. «ونى قاشان جانە قالاي ءتۇزۋدى ۇكىمەت ءوزى شەشسىن» دەلىنگەن بولاتىن سول كەزدە. بىراق اتقارۋشى بيلىكتىڭ ونسىز دا اتقارۋعا ءتيىستى شارۋاسى شاش-ەتەكتەن عوي، قاربالاس جۇمىستان قولى بوسامادى ما، الدە موينى جار بەرمەدى مە، ايتەۋىر ءتىزىمى تۇسكىر سول كۇيى جاسالمادى. 2003 جىلى عانا ۇمىتشاق ۇكىمەتتىڭ ەسىنە ەلەۋسىز قالعان ەسكى مىندەتى ءتۇستى. وندا دا وزدىگىنەن ەمەس، جوعارىدان تۇسكەن ەسكەرتۋدەن سوڭ. تاعى دا قىزۋ تالقىلاۋ باستالىپ كەتتى دە، كوپ ۇزاماي باسىلىپ قالدى.
جاڭا جىلدىڭ الدىندا وسى ماسەلە قايتا قوزعالدى. تاعى دا ءسوز كۇيىندە قالدى. نەگە؟ ويتكەنى، بىزدە ونداي مىندەتتەر كىلەڭ قازاقشانى ءوزى جەتىستىرمەيتىن باسشىلارعا تاپسىرىلادى. ولاردىڭ وسى ىسكە جاناشىرلىقپەن، جانى قالماي كىرىسەتىنىنە قالاي سەنۋگە بولادى؟ ولار مەملەكەتتىك ءتىلدى قانشالىقتى مەڭگەرۋگە تيىستىلەردىڭ ءتىزىمىن وزىنە جانە ءوزى سياقتىلارعا ءتيىمدى ەتىپ (ماسەلەن، «مينيسترلىك، اگەنتتىك باسشىلارىنا قازاقشا 20-30 ءسوز بىلسە دە جەتەدى» دەگەندەي باپ ەنگىزىپ) جاساماسىنا كىم كەپىل؟ بۇل - ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە الدانا-الدانا شارشاعان حالىقتى تاعى دا ۋاقىتشا الدارقاتۋ ەمەس پە؟
جالپى، وسى ءتىزىمدى جاساۋ قانشالىقتى اقىلعا سىيىمدى؟ وسىنى ويلاپ كورگەن ادام بار ما؟ قانداي لاۋازىمداعى ادامنىڭ قازاق ءتىلىن قانشالىقتى دەڭگەيدە ءبىلۋىن نەسىنە شەكتەپ، تىزبەلەيمىز؟ ونسىز دا كەيبىر كومپانيالاردا قازىر وسى سياقتى تىزىمدەر جەتكىلىكتى. ولار ءوز قىزمەتكەرلەرىن ءۇش ساناتقا ءبولىپ تاستاپ، «بىرىنشىلەر كۇندەلىكتى قىزمەت بابىندا تۇتىنۋشىلارمەن تۇسىنىسۋگە قاجەتتى 100 ءسوز ءبىلۋى كەرەك، ەكىنشىلەردىڭ قۇرىعاندا 50-60 ءسوزدى ءبىلۋى سۇرالادى، ال ۇشىنشىلەرگە ءۇش اۋىز ءسوز دە جەتەدى» دەگەن ءتارىزدى باعدارلاما جاساپ العان. بۇل - ءتىلدى قورلاۋ ەمەس پە؟ كونستيتۋتسيادا «قازاق ءتىلى - مەملەكەتتىك ءتىل» دەپ جازىلعانى راس پا، دەمەك، ونى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ بارلىعى دا جەتىك مەڭگەرۋى كەرەك. ەشكىمدى الالاپ، جەڭىلدىك جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. قىزمەت بابىندا قاجەت بولاتىن، ياعني، ءوزى بىلەتىن 50 ءسوزدى كەرەكتى-كەرەكسىز جەردىڭ بارىندە تاقىلداپ ايتا بەرەتىن، ال باسقا تاقىرىپقا كەلگەندە اۋزىن اشا المايتىن قازاقستان ازاماتىنىڭ نە كەرەگى بار؟ وندا قازاق ءتىلىن نەمەنەسىنە مەملەكەتتىك ءتىل دەپ دارىپتەيمىز؟
بيىل زاڭداعى وسى تالاپقا 15 جىل تولادى. ۇكىمەت سول 15 جىلدان بەرى قانداي لاۋازىمداعى قىزمەتكەرلەردىڭ قازاق ءتىلىن قانشالىقتى ءبىلۋى كەرەكتىگىن «انىقتاي» الماي، باسى قاتىپ ءجۇر. ءسويتىپ ءجۇرىپ، بىزدەن - قاراپايىم حالىقتان تياناقتىلىق تالاپ ەتەتىنىن قايتەرسىز...
ۇلتتىق ماقتانىش
مەكتەپتە وقيتىن بالاما ۇستازى «شىعارما جازىپ كەلىڭدەر» دەپ تاپسىرىپتى. تاقىرىبى - «ۇلتتىق ماقتانىش».
قازىرگى بالالاردىڭ قارىم-قابىلەتىن وتە جوعارى باعالاي ما ەكەن، الدە اقىرزاماننىڭ اينالايىندارىن اينالاسىنا قاراۋعا مۇرشاسىن كەلتىرمەي، وسىلاي وقىتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەي مە، ايتەۋىر بۇگىنگى وقۋ باعدارلاماسى تىم قيىنداپ كەتتى. بەسىنشى سىنىپتىڭ وقۋشىسىنا بەرىلگەن ەسەپتى كورىپ، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى بوپ جۇرگەن ماتەماتيك دوسىمنىڭ ءوزى جەلكەسىن قاسىپ، ويلانىپ قالدى. ءبىرىنشى سىنىپتاعى قىزىما تاباقتاي ەكى بەت ءماتىندى وقىپ، تۇسىنگەنىن ايتىپ بەرۋ مىندەتتەلگەن ەكەن، ول ماتىندەگى سوزدەردىڭ جارتىسىنىڭ ءمانىن دە تۇسىنگەن جوق. ال جەتىنشى سىنىپتا وقيتىن ۇلىما كۇن سايىن رەفەرات جازىپ كەلۋ تاپسىرىلادى. مۇنىڭ ءبارىن بۇل مۇرنى تەرشىپ وتىرىپ ءوزى جازا ما، الدە عالامتوردان كوشىرىپ كەلە مە، مۇعالىمدەر ءۇشىن ءبارىبىر سياقتى. وسىندايدا اللا پۋگاچەۆانىڭ باياعى «پەسەنكا پەرۆوكلاسسنيكا» دەگەن ءانى ويعا ورالادى. ەسىڭىزدە مە، بىلاي ەدى عوي:
ناگرۋجات ۆسە بولشە ناس
ستالي پوچەمۋ-تو.
نىنچە ۆ شكولە پەرۆىي كلاسس
ۆرودە ينستيتۋتا.
ا ۋ ناس سترياسلاس بەدا -
سوچينەنيە سنوۆا.
لەۆ تولستوي ۆ موي گودا
نە پيسال تاكوگو!
قىرىق جىل بۇرىن ءازىل سيپاتىندا جازىلعان ءان بۇگىندە اقيقاتقا اينالدى.
«جارايدى، شىعارما جازسا جازسىن» دەدىم. بىراق بۇل ءوزى «ۇلتتىق ماقتانىش» دەگەننىڭ نە ەكەنىن تۇسىنە مە دەسەڭىزشى.
- تۇسىنەم، - دەيدى بالام، - ءار حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ماقتان تۇتاتىن تۇلعالارى بولادى، مىسالى، باۋىرجان مومىشۇلى...
- توقتاي تۇر. تۇلعالاردى قادىر تۇتقانىمىز دۇرىس قوي، بىراق بۇگىنگى كۇندى الىپ قاراساق، قازاق ەلى الەمدە نەسىمەن بەلگىلى؟ نەسىمەن ماقتانا الادى؟ وسىنى ويلانىپ كورسەيشى.
وقۋشىم ويلانىپ قالدى.
- قازاقستان - تاۋەلسىز مەملەكەت، - دەدى سوسىن.
- دۇنيە جۇزىندە تاۋەلسىز مەملەكەت كوپ، - دەدىم مەن. - جارايدى، وندا بىلاي ەتەيىك. ءار ەلدىڭ ءوزىنىڭ ماقتانىشى بولىپ كەتكەن بۇيىمدارى بار عوي. ماسەلەن، مىنا سەن دۇكەننەن الىپ ىشەتىن ءسۇتىڭنىڭ قورابى - تەترا-پاكەت قاي ەلدىكى؟
بالام يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى.
- شۆەتسيانىكى. مىنا راديوقابىلداعىش شە؟
- قىتايدىكى، - دەپ ار جاعىنان قىزىم تاق ەتە قالدى.
- دۇرىس. تەلەديدار شە؟
- كورەيادان شىققان.
- ءدال تاپتىڭ. استىمىزعا توسەگەن كىلەمىمىز شە؟
قىزىم دەرەۋ اس ۇيدەگى شەشەسىنە جۇگىردى.
- يراندىكى ەكەن، - دەدى قايتىپ كەلىپ.
- سول سياقتى قازاقستان، قازاق نەسىمەن ماقتانا الادى، ويلانىپ، سوسىن بارىپ شىعارماڭدى جاز، - دەدىم مەن ۇلىما.
بالا-شاعام دەرەۋ كىرىسىپ كەتتى. شىعارما جازۋعا ەمەس، ارينە، ۇيدەگى زاتتاردىڭ قاي ەلدىكى ەكەنىن انىقتاۋعا. كيىم شكافى - رەسەيدىكى، كومپيۋتەر - جاپونيانىكى، ديۆان - بەلارۋستىكى، توڭازىتقىش - فينليانديانىكى، شاڭسورعىش - قىتايدىكى، ءتىس پاستاسى - ۋكراينانىكى، جەلىم - كورەيانىكى... باسىمىز اۋىرىپ، بالتىرىمىز سىزداعاندا بارىپ اشاتىن ايەلىمنىڭ قوبديشاسىنداعى قوبىراعان ءدارىنىڭ كوپشىلىگى ۇندىستاندىكى بولىپ شىقتى. كەشەگى ساتۋشىنىڭ «الىڭىز، ءوز باعىمدا وسكەن!» دەپ وزەۋرەي ماقتاعان ەكى كەلى المانىڭ ءوزى قىرعىزستاننان اكەلىنگەن، ءنار-ءسولى جوق ءدامسىز بىردەمە ەكەن. قىل-اياعى سىرىڭكە قورابىنىڭ سىرتىنان «يزگوتوۆلەنو ۆ چەرەپوۆتسە، روسسيا» دەگەن جازۋدى كورگەن بالامنىڭ باسى سالبىراپ كەتتى.
بالەنىڭ ءبارىن باستاپ الىپ، ءوزىم دە وكىنىپ قالدىم. كۇللى الەمنىڭ دۇنيەسىن ۇيىمىزگە ءۇيىپ الىپ وتىر ەكەنبىز-اۋ، شىنىندا دا... ءوزىمىز ەشتەڭە وندىرمەيتىن بولىپ تۇرمىز با سوندا؟ الدە ساپاسى سىن كوتەرمەگەن سوڭ، مۇلدە المايمىز با؟
- قىمىز بار عوي، قازاقتىڭ ۇلتتىق ماقتانىشى دەۋگە لايىق، - دەدى ءبىر كەزدە ايەلىم اڭگىمەگە ارالاسىپ.
- بار عوي، بىراق ونىڭ ءوزىن قازىر نەمىستەر يەلەنىپ، سەرتيفيكاتىن الىپ قويعان. بىلتىر الماتىعا كەلىپ، قىمىز ونىمدەرىن ءوندىرۋ جونىنەن قازاققا ءدارىس وقىپ كەتكەن جوق پا؟ - دەدىم مەن.
- سولاي ەكەن-اۋ...
«شىعارما تاقىرىبىن اشا تۇسسەك» دەگەن ويىم ءبىزدى مۇلدە باسقا ارناعا اۋىتقىتىپ جىبەرگەنىن ءتۇسىندىم. مۇنى بالام دا بايقاسا كەرەك:
- «باۋىرجان مومىشۇلى - ۇلتىمىزدىڭ ماقتانىشى» دەپ، باعاناعى ءوز ويىممەن باستاپ، جازا بەرسەم قايتەدى؟ - دەدى.
كەلىستىم. كۇرسىندىم...
تەلەفون مادەنيەتى
ۇيدەگى تەلەفون شىرىلدادى. تۇتقانى كوتەردىم.
- قالايسىڭ؟ - دەيدى بەيتانىس بىرەۋ.
- جاقسى، - دەدىم.
- نە جاڭالىق؟
- پالەندەي جاڭالىق جوق. - داۋىسىنان كىم ەكەنىن اجىراتا الار ەمەسپىن.
- بالا-شاعا شاۋىپ ءجۇر مە؟ - دەيدى ول ەتەنە ارالاساتىن جانشا ەركىن سويلەپ.
- شاۋىپ ءجۇر. - «بىرەۋدىڭ بالا-شاعاسىندا جۇمىسىڭ قانشا، كىمسىڭ ءوزىڭ؟» دەگىم كەلىپ تۇرسا دا، سابىر ساقتادىم. تانىس كىسىلەردىڭ ءبىرى بولىپ شىعۋى دا مۇمكىن عوي.
- مەنى تانىدىڭ با؟ - دەدى ول تۋرا سول ويىمدى وقىپ قويعانداي.
- جىعا تانىماي تۇرعانىم... - دەپ كۇمىلجىدىم، «شىمكەنت-شوۋداعى» كۇلپاش كەلىنشە «تانيتىنداي «مۋزارت» پا ەدىڭ، نە؟» دەي جازداپ.
- نەگە تانىمايسىڭ؟ - دەيدى اناۋ سىزداي ءتۇسىپ. - كىسى بوپ كەتتىڭ بە؟..
- كىسىلىكتىڭ قاتىسى قانشا بۇعان، كىم بولدىڭىز ەندى، ايتساڭىزشى؟
كەرگىپ وتىرىپ، مەنى تەرگەپ-تەكسەرىپ وتىرىپ، اقىرى كىم ەكەنىن ايتتى-اۋ. سويتسەم، ارالاسپاي كەتكەنىمىزگە جەتى-سەگىز جىل بولعان ءبىر ەسكى تانىسىم بولىپ شىقتى. سونشا جىل سويلەسپەگەن ادامدى مەن بىردەن تانۋىم كەرەك ەكەن. قىزىق، ءا!
بىردە (بۇرىنىراقتاعى وقيعا) جۇمىستا ەدىم، تەلەفون تاعى بەزىلدەي جونەلدى. اياداي كابينەتتە التى ادام وتىرامىز، تەلەفون ماعان جاقىن تۇر ەدى:
- الەۋ، - دەي قويدىم.
- كومەكباي، الگى سابەتحاننىڭ تويى ساعات نەشەدە ەدى؟ - دەيدى سىمنىڭ ار جاعىنداعى بىرەۋ.
- كەشىرىڭىز، مەن كومەكباي ەمەسپىن، قازىر شاقىرايىن ونى، - دەپ تۇتقانى كابينەتتىڭ انا شەتىندەگى قىزمەتتەسىمە بەردىم...
...«مادەنيەت» دەگەندە ءبىز ونى نەگىزىنەن تەاتر، كينو، مۋزىكا، مۋزەي، بەينەلەۋ ونەرى سالالارىنا عانا ءتان تۇسىنىك دەپ بىلەمىز. قارىم-قاتىناس مادەنيەتى، ءسوز مادەنيەتى، سويلەۋ مادەنيەتى دەگەن ۇعىمداردىڭ دا بار ەكەنىن، ونىڭ ماڭىزى باسقالاردان ءتىپتى دە كەم ەمەستىگىن ەسكەرە بەرمەيمىز. قوعامدىق ورىنداردا، كوشەدە، جيىن-تويلاردا ادام ءوزىن-ءوزى قالاي ۇستاپ، قالاي سويلەۋى كەرەك دەگەن ماسەلەلەرگە دە ءمان بەرۋدى ۇمىتقاندار از ەمەس. ەندى، مىنە، تىم بولماسا تەلەفون ارقىلى تىلدەسۋدىڭ ءجون-جوسىعىن ءبىلۋدى وزىنە تەڭ سانامايتىندار دا شىقتى.
ماسەلەن، جەتى-سەگىز جىلدان بەرى سويلەسپەگەن ادام اۋەلى «ەسىڭدە مە، ۇمىتىپ قالعان جوقسىڭ با، مەن پالەنشەمىن عوي» دەپ ءوزىنىڭ كىم ەكەنىن ايتىپ، اماندىق-ساۋلىقتى سوسىن سۇراعانى ءجون ەمەس پە؟ ال مەكەمەگە قوڭىراۋ شالىپ وتىرعان كىسى ءبىر كابينەتتە جالعىز كومەكباي وتىرمايتىنىن، تۇتقانى باسقا بىرەۋدىڭ دە كوتەرۋى مۇمكىن ەكەنىن ويلاپ، ءبىرىنشى سالەمدەسىپ الىپ، سونان سوڭ عانا «كومەكبايدى تەلەفونعا شاقىرىپ جىبەرىڭىزشى» دەپ وتىنسە بولماس پا ەدى؟ بالا ەمەس، شاعا ەمەس، دارداي ادامدارعا وسىنداي ۇساق-تۇيەكتى دە ەسكەرتىپ، ۇيرەتىپ وتىرۋ كەرەك پە سوندا؟ تۇسىنىكسىز.
تەلەفون تاڭ اتپاي شىرىلداسا دا، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا بەزىلدەسە دە، «اپىر-اي، بۇل كىم ەكەن، تىنىشتىق بولسا جارار ەدى...» دەپ، كەز كەلگەن ادام سەكەم الىپ قالادى. كەيدە سونداي قورقىنىشتان ۇيقىڭىز شايداي اشىلىپ، تۇتقاعا جارماسقاندا ەستيتىنىڭىز - «مەن عوي، ءالى تۇرماعانسىڭ با، نەمەنە؟ جاي، كەشە قول تيمەگەسىن، بۇگىن حابارلاسىپ جاتقانىم عوي...» نەمەسە «جاتىپ قالماپ پا ەدىڭدەر، باعانا كۇندىز ايتۋدى ۇمىتىپ كەتىپپىن، الگى شە...». سونداعى ايتاتىندارى - بولمايتىن اڭگىمە، كاكىر-شۇكىر، ۇساق-تۇيەك. سولاردى قۇلقىن سارىدە نەمەسە جەتى تۇندە ەمەس، تاۋلىكتىڭ حابارلاسۋعا قولايلى باسقا ۋاقىتىندا دا ايتۋعا بولادى ەمەس پە؟.. «نەگىزىندە، وقىس وقيعا بولىپ قالماسا، تاڭعى ساعات 8-گە دەيىن، سوسىن كەشكى ساعات 10-نان كەيىن تەلەفون سوعۋعا بولمايدى» دەپ جاس بالاڭىزعا ۇيرەتەرسىز، ال سونى سوماداي بولعانشا ساناسىنا سىڭىرمەگەن سابازدارعا قالاي تۇسىندىرمەكسىز...
ۇيالى بايلانىس پايدا بولعالى بەرى جاعداي ءتىپتى ۋشىعا ءتۇستى. ەندى جۇرت ۋاقىت ەسەپتەۋدى دە قويدى، كۇن دەمەي، ءتۇن دەمەي قولىنان تەلەفون تۇسپەۋگە اينالدى. نومەرىن جاسىرىپ قوڭىراۋ شالۋ دەيتىن ءۇردىس شىقتى. ءسىز كىم ەكەنىن بىلە المايسىز، بىراق ول ويىنا كەلگەنىن ىستەي الادى، قىسقا قوڭىراۋ تاستاپ، مازاق قىلادى. قايىرا حابارلاسايىن دەسەڭىز، نومەرى كورسەتىلمەگەن. بۇرقىلداپ-بۇرقىلداپ، وزىڭىزگە ءوزىڭىز ۇرسىپ، اقىرى باسىلاسىز.
...بىردە ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىندا تەلەفون تاعى باج ەتە ءتۇستى.
- اللو، سەرىك بار ما ەكەن؟ - دەيدى ءبىر جاستاۋ جىگىت.
- قايداعى سەرىك؟ بۇل ۇيدە ونداي ادام تۇرمايدى.
- ا-ا-ا... ال ءسىز كىمسىز؟
نە جۇمىسى بار؟ ابدەن جىنىم كەلدى. جەتى تۇندە مازانى العانىمەن قويماي، تاعى مەنىڭ كىم ەكەنىمدى سۇرايدى.
- شىراعىم، سەرىكتىڭ بۇل ۇيدە تۇرمايتىنىن ءبىلدىڭ، ەندى مەنىڭ كىم ەكەنىمدە نە شارۋاڭ بار؟ جالپى، قازىر ساعات تۇنگى ءبىر، مۇنداي ۋاقىتتا قوڭىراۋ شالۋدىڭ ادەپكە قايشى ەكەنىن بىلمەيسىڭ بە؟
- ءوزىڭىز تۇنگى بىردە نەعىپ ۇيىقتاماي وتىرسىز؟
مۇنداي ادامعا داۋا جوق ەكەنىن ۇققان مەن قولىمدى ءبىر سىلتەپ، وسپانحانشا ايتقاندا، تەلەفوندى تۋرا ۇرىپ جىقتىم...
«Abai.kz»
