قر باس پروكۋراتۋراسى جۋىق ارادا مارقۇم زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ قازاسىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىستى قايتا قاراماق. بۇل تۋرالى «چينوۆنيك» Telegram ارناسى جازىپتى.

«قر باس پروكۋراتۋراسى جاقىندا زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ قازاسىنا بويىنشا قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋدى قايتا جالعاستىرادى.  زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ءمايىتى 2005 جىلدىڭ 12 قاراشاسىندا ءوز ۇيىندە تابىلعان. ونىڭ دەنەسىنەن: جۇرەك تۇسىنان 2 وق جانە باسىنان ءبىر وق ءىزى انىقتالعان. رەسمي: «ءوز-وزىنە قول جۇمساۋ» فاكتىسى دەپ اتالعان»، - دەپ جازادى اتالمىش Telegram ارناسى.

وسىعان دەيىن مارقۇم زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ۇلى قايرات نۇرقادىلوۆ اكەسىنىڭ قازاسىنا قاتىستى قىلمىستىق ءىستى قايتا تەرگەۋ ءۇشىن قر باس پروكۋرۋتۋراسىنا ارىز جازعانىن مالىمدەگەن ەدى.

ساياساتكەر، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى زامانبەك نۇرقادىلوۆ 2005 جىلعى 12 قاراشادا قايتىس بولدى. ونىڭ ءۇش جەردەن وق تيگەن ءولى دەنەسى ءوز ۇيىنەن تابىلدى. ەكى وق جۇرەك تۇسىنا، ءبىر وق باسىنا تيگەن. نۇرقادىلوۆتىڭ ولىمىنە بايلانىستى اشىلعان ءىس «ءوز-وزىنە قول جۇمسادى» دەگەن تۇجىرىممەن جابىلدى. ءالى كۇنگە دەيىن مارقۇمنىڭ قازاسىنا قاتىستى ءمان-جاي جۇمباق كۇيىندە قالىپ وتىر.

زامانبەك نۇرقادىلوۆتىڭ ۇلى قايرات نۇرقادىلوۆ اكەسىنىڭ ولىمىنە قاتىستى 17 جىل بۇرىن جابىلعان ءىستى قايتا اشىپ، «حالىقتىڭ قولداۋىمەن، شىندىقتىڭ بەتىن اشامىن»، دەپ مالىمدەگەن. ول «ۋاقىت كورسەتەدى» YouTube ارناسىنا اراعا كوپ جىل سالىپ  سۇحبات بەرگەن. قايرات نۇرقادىلوۆ ءوز سۇحباتىندا اكەسى تۋرالى نە دەدى؟

اكەمنىڭ ولىمىنە قاتىستى شىعارىلعان رەسمي تۇجىرىممەن كەلىسپەيمىن. قايتىس بولعان كەزدە الماتىنىڭ دەپارتامەنتى ءىس قوزعاپ، مەنى سوندا شاقىردى. «سەن جابىرلەنۋشى بولاسىڭ. ءبىز قورىتىندى شىعارعان كەزدە قولىڭدى قوياسىڭ»، - دەدى. سىرتقا شىققان سوڭ پالتو كيگەن ەكى جىگىت جولىقتى. ورگاندا ىستەيتىن جىگىتتەر ەكەنىن ءتۇسىندىم. ماعان: «قايرات اكەڭ ءوزىن-ءوزى ولتىرگەن، سەن سوعان كەلىسەسىڭ»، - دەدى. قورقىتىپ-ۇركىتىپ: «سەنى ءولتىرۋ – شىبىندى ۇرىپ ولتىرگەننەن وڭاي، بىزگە پروبلەما ەمەس»، - دەدى. ويلانۋعا ءبىر تاۋلىك ۋاقىت بەردى. ول كەزدە وتباسىم بار، بالالارىم جاس. كەلەسى كۇنى كەزدەستىك. ءىستىڭ قورىتىندىسىن دايىنداپ قويعان ەكەن. مەن قول قويدىم. 17 جىلدان بەرى جۇرەگىمە جۇك ەتىپ كەلەمىن. قازىر شىندىقتىڭ اشىلاتىن ۋاقىتى كەلدى. ءبىر اپتا بۇرىن باس پروكۋراتۋراعا اكەمنىڭ ءولىمىن قايتا قاراۋدى سۇراپ حات جازدىم.

****

2004 جىلى پرەسس-كونفەرەنتسيا بەرگەننەن كەيىن، ءۇيىمىزدىڭ ەسىگىن بەرمەيتىن دوس-جاران، تانىستاردىڭ ءبارى زىم-زيا جوعالدى. ءبارى قورىقتى. ەشكىم حابارلاسپايتىن بولدى. اكەمنىڭ جانىندا جۇرگەن جىگىتتەردىڭ بيزنەسى جۇرمەي قالدى. ءبىز: «وتباسى، بالا- شاعالارىڭ بار، سەندەر كەتە بەرىڭدەر، ءبىز ءوزىمىز بىردەڭەسىن قىلارمىز»، - دەپ ولاردى جىبەردىك. مەنىڭ دە جۇمىسىم ونبەي، ءبىر جارىم جىل بوس ءجۇردىم.

***

ءبىر كۇنى دوسىمنىڭ اناسى قايتىس بولىپ، سوعان كوڭىل ايتا بارعانىمدا يمانعالي تاسماعانبەتوۆتى كەزدەستىردىم. سول كەزدە ول الماتىنىڭ اكىمى بولىپ كەلىپ جاتقان ەدى. امانداسىپ، حال-جاي سۇراسقان سوڭ، مەنىڭ جۇمىسسىز جۇرگەنىمدى ەستىپ، «جاڭادان قۇرىلىس دەپارتامەنتىن اشىپ جاتىرمىن، سەن قۇرىلىسشىسىڭ عوي، سوندا كەل»، - دەدى. اكەمە كەپ ايتىپ ەدىم، ول كىسى قۋاندى. «يمەكەڭە ءوزىم حابارلاسىپ، راحمەتىمدى ايتام، ءوزىڭ جۇمىسىڭدى ادال اتقار»، - دەدى.  ول 2005 جىلدىڭ قىركۇيەك ايى بولاتىن. سول جىلى قاراشانىڭ بەسىندە ەكەۋمىز سوڭعى رەت جولىقتىق. كەزدەسكەندە جەلتوقسان ايىنداعى پرەزيدەنت سايلاۋىنا دايىندالىپ جاتقانىن ايتتى. 12 قاراشا كۇنى اكەمدى ءولتىرىپ كەتتى.

***

جولداسىم حابارلاستى. كەشكى بەستىڭ كەزى بولاتىن. «اكەڭە بىردەڭە بولدى»، - دەدى. اسىعىس اكەمنىڭ ۇيىنە تارتتىم. ەڭ ءبىرىنشى بولىپ كىرىپ بارعاندا اكەم جەردە جاتتى، كوپ قان بولعان جوق. ۇستىندە كەۋدە تۇسىنان اياعىنا دەيىن ماتا جابىلعان، جانىندا تاپانشا جاتىر. باسىنا تيگەن وقتى كوردىم. جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە پوليتسيا تولىپ كەتتى. كريميناليستتەر كەلدى. اكەمنىڭ دەنەسىن كورسەتتى. «جۇرەگىنىڭ استىنا ەكى وق اتىلعان، بۇل سۋيتسيد ەمەس، ەرتەڭ قالاي بولارىن بىلمەيتىن، ساعان ايتىپ جاتقانىم»، - دەدى ماعان ءبىر كريميناليست. دەپارتامەنتتىڭ باستىعى، ۇقك وكىلدەرى كەلدى. جۋرناليستەردى جىبرەگەن جوق. ساعات ۇشتە مورگكە الىپ كەتتى. بىزگە بەرگەن انىقتاما قاعازدا «پوگيب» دەپ جازعان. قازىر ول ماقپالدا بولۋى كەرەك. مەن وعان بەرگەنمىن.

***

اكەمنىڭ دۇنيە-مۇلىك جيعان جوق. ماعان دا جيناتپايتىن.  ماعان «ادىلەتتى بول، پىشاقتىڭ ءبىر جاعى نان، ءبىر جاعى قان، بىرەۋدەن بىردەڭە الساڭ الدىڭنان شىعادى»، - دەيتىن. اكەم بىرەۋدەن پارا الىپ، جەكەشەلەندىرىپ العان زاۋىت-فابريكاسى بولىپ، زاڭسىز بايىسا، نازارباەۆقا قارسى سويلەگەن كۇنى-اق سوتتالىپ كەتەتىن ەدى.

***

اكەم الماتىنىڭ اكىمى بوپ جۇرگەندە، التىنبەك سارسەنباەۆ گازەت رەداكتسياسىندا ىستەپ ءجۇردى. ول تۋرالى اكەم: «مەن ءبىر كەرەمەت جىگىتتى تاپتىم، جاسى وتىزدا. ونى نازارباەۆقا كىرىپ، مينيسترلىككە ۇسىندىم، رەزيۋمەسىن بەردىم»، - دەدى. ەكى اپتادان كەيىن بۇرىنعى پرەزيدەنت ءوزى شاقىرىپ، التىنبەكتى اقپارات ءمينيسترى ەتىپ قويدى. ول قازاقستانداعى ەڭ جاس مينيستر ەدى.

***

نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن اكەم ەكەۋى قاتتى دوس بولاتىن. ولار 1983 جىلى تانىسقان. اكەم ونى «نۇرەكە» دەيتىن. 1991 جىلى سايلاۋدا نازارباەۆقا 91 پايىز داۋىس شىن بەرىلدى. سوندا اكەم: «قايرات مەن مۇنداي بەلدەلدى ادامدى ءالى كورگەن جوقپىن»، - دەگەن بولاتىن. ول تۋرالى 1992 جىلدارى ەل اراسىندا «نازارباەۆتان كەيىن پرەزيدەنتتىككە تۇسەتىن ادام» دەپ ايتىلا باستادى. بىراق ونىڭ پرەزيدەنتتىككە تۇسەتىن ويى بولعان جوق.

«پرەزيدەنتتىڭ ءومىرى – ءومىر ەمەس. مەن سەندەردى اپتاسىنا ەكى ساعاتقا ءبىر كورەم، پرەزيدەنت بولسام مۇلدە كورمەي كەتەم. پرەزيدەنت بولساڭ بىرەۋدى تاپتاپ وتەتىن كەز بولادى. ورىن ءۇشىن بىرەۋدى جولدان شىعاراسىڭ. مەن پرەزيدەنتتىككە بارمايمىن»، - دەيتىن.

***

اكەمنىڭ ولىمىنە كىنالى پرەزيدەنتتىڭ قاسىندا جۇرگەن ادامدار. بىراق راحات اليەۆ ەمەس، ول اكەمنەن قورقاتىن. بولات نازارباەۆ تا ىعاتىن ەدى. سەبەبى، اكەم تاۋەلسىزدىكتى العاننان بەرى ەل باسىندا جۇرگەن ادام. ول كىمنىڭ قالاي كوتەرىلگەنىن، بيلىككە قالاي بارعانىن بىلەتىن ادام. راحاتتىڭ دا، تيمۋردىڭ دا قىزمەت جولى كوز الدىندا ءوتتى. زاعيپا باليەۆا اكەمنىڭ باس زاڭگەرى بولعان. سول كەزدە اكەمە ءبىر سۇراقتارىمەن كەلىپ جۇرەتىن داريعا نازارباەۆانى زاعيپا باليەۆامەن سويلەسۋگە جىبەرەتىن. ول ەكەۋى سولاي تانىسقان.

***

بيلىكتە ءجۇرىپ وپپوزيتسياعا كەتكەندە ءوزىم تاڭعالدىم. «ەرتەڭ حالىقتىڭ كوزىنە قالاي قارايمىن»، - دەيتىن اكەم. ول ءبارىن ءبىلدى. 2005 جىلى «ءبىر سىناقتان ءوتۋىمىز كەرەك»، دەگەندى ايتاتىن.

***

نازارباەۆتىڭ 60 جىلدىق مەرەيتويى جاقىنداپ قالعان كەز ەدى. اكەم «اقتابان شۇبىرىندى» بەينەلەنگەن ۇلكەن كارتينانى ساتىپ الىپ، سونى سىيلىققا بەرەتىن بولدى. «باسقا اكىمدەر نە بەرەگەلى جاتىر؟»، - دەپ سۇراعانىمدا، «اقىلداسىپ، باس-باسىنا 1 ميلليون دوللار بەرەتىن بولدى»، - دەدى. وبلىس اكىمدەرى ءبىر ميلليون دوللاردان جيناعان. «سەن نەگە بەرمەيسىڭ؟»، - دەپ كۇلىپ سۇراپ ەدىم، «مەندە ونداي اقشا جوق، قايرات. سەندە بولسا دا الماس ەدىم. ونى قايدان الام؟ ول ءۇشىن اۋدان اكىمدەرىن قىسۋىم كەرەك، كاسىپكەرلەردى سىعۋىم كەرەك. ولاي بولمايدى. مەن تەك سۋرەت بەرەم»، - دەدى. «رەنجىپ قالماي ما؟»، - دەپ ەدىم. «جوق، رەنجىمەيدى»، - دەدى ول.

***

1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى كەزىندە اكەم الماتىدا بولدى. ەڭبەك دەمالىسىندا جاتقان جەرىنەن ونى شۇعىل شاقىرتىپ الادى. سول كەزدە نازارباەۆتىڭ الاڭعا شىققانى راس. ونى اكەم «نازارباەۆ الاڭعا، جاستارعا تاراڭدار دەپ ايتتى»، - دەدى. ارتىق ەشتەڭە ايتپادى. «نە تۆوي ۆوپروس»، - دەپ جاۋىپ تاستادى.

***

قارا الماس – اكەمنىڭ اپكەسىنىڭ بالاسى، ايتقانىنان قايتپايتىن، تاۋدىڭ تاسىنداي مىقتى جىگىت بولاتىن. سول مەنى «سارى الماسپەن»، «اتابامەن»، «باحا فەستيۆالمەن» تانىستىرعان. ولارمەن قاتتى ارالاسپاساق تا، سىيلاستىعىمىز بولدى. مەنىڭ 25 جاستاعى كەزىم. ول كەزدە «بريگادا» دەپ اتايدى. ولار بىرەۋدىڭ قارازىن يەسىنە قايتارتىپ، سونىڭ جارتىسىن وزدەرى الىپ، پايدا كورەتىن.

***

مەن بايبەكتەن كەتكەن كەزدە جولداستارىم اماندىق باتالوۆقا «قاپشاعايعا اكىم قىلىپ ال»،-  دەپ الدىنا باردى. باتالوۆ «الام، بىراق قايرات تەگىن اۋىستىرسىن، قاپشاعايعا كەلگىسى كەلسە، ويلانسىن»، - دەپ ايتقان. ول اكەم الماتىنىڭ اكىمى بولىپ تۇرعاندا، شەشەمنىڭ قولىنان ءشاي اشكەن ادام. ول كەزدە باتالوۆ اۋدان اكىمىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ىستەپ جۇرەتىن.

Abai.kz