باسى: دەن سياوپين جانە قىتايدىڭ اسكەري ستراتەگياسى

اسكەري ماشىق ادەتكە اينالۋعا ءتيىس

ەسكى قىتاي ماتەلىندە «اسكەردى مىڭ كۇن باعۋ ءبىر كۇندىك سوعىس ءۇشىن»، «مىڭ كۇندىك بەيبىتشىلىك بولسا دا، اسكەردى ءبىر كۇن ماشىقسىز قالدىرۋعا بولمايدى» دەگەن سياقتى اقىل-ناقىلدارى كوپ بولادى. دەن سياوپينمەن مايدان دالاسىندا ۇزاق جىل ارىپتەس بولعان مارشال ليۋ بوچىن: «جاي كۇندەرى اسكەردى ماشىقتىرا بىلمەگەن ادام سوعىس كەزىندە اسكەردى ىستەتە دە بىلمەيدى. بۇل قولىندا بەرەكەسى جوق، اقشا جيناي المايتىن ادامنىڭ ۇنەمى سوقىر تيىنسىز جۇرەتىندىگىمەن بىردەي»، - دەگەن بولاتىن.

دەن سياوپين اسكەري تاربيە مەن اسكەري جاتتىعۋدى ستراتەگيالىق ماڭىزدى دەڭگەيگە قويىپ، ەرەكشە ىجداھاتپەن ىسكە اسىرا ءبىلدى. بۇل ءۇشىن دە پالەندەي دانىشپاندىقتىڭ كەرەگى جوق ەدى. بەيبىت زاماندا ارميانى سوعىسقا ساقاداي ساي ەتۋ ءۇشىن جايشىلىقتا سوعىس قيمىلدارى بولماعان سوڭ، تەك ماشىعۋ-جاتتىعۋ ارقىلى عانا اسكەردى سوعىسقا دايىنداۋعا بولادى. بەيبىت زامان بولعان سوڭ، كوپتەگەن بيلەۋشىلەر بۇل جاعدايعا سالعىرت قاراۋدى ادەتكە اينالدىرادى. مىسالعا، قازاق حاندىعى داۋىرىندە تاۋكە حان بيلەگەن زاماندا قازاق 38 جىل بويى كورشىلەرىمەن ۇرىس-كەرىسسىز، بەيبىت كۇن كەشىپتى. بەيبىتشىلىكتىڭ قىمبات ەكەندىگى داۋ تۋدىرمايدى، ارينە، بىراق اينالاڭداعى انتالاعان جاۋمەن كۇندەردىڭ كۇنىندە قورامساققا قول سالىپ، ەگەۋلى نايزا قولعا الىپ، مايدانداسۋىڭ دا ابدەن مۇمكىن عوي. مىنە، تاۋكەدەي ءادىل دە دانىشپان حاننىڭ ءوزى وسىدان قاتەلەستى. قازاقتان الدەنەشە ەسە از جوڭعاردىڭ ءوزى 1723 جىلى قازاق دالاسىن قانعا باتىردى. بەيبىت زامانعا ابدەن ەتى ۇيرەنگەن قازاق ساربازدارى سايلانعان جاۋمەن سايىسۋعا دايىن بولماي شىقتى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ قانىندا بار جاۋگەرشىلىك قاشان دا ءبىر جەردەن تەسىپ شىعارى حاق. سول سەبەپتى قازاقتار ەڭ سوڭىندا ءوز اتا جاۋى جوڭعاردى جەر جاستاندىرىپ، قازاق دالاسىن باسقىنشى جاۋدان تازارتا الدى. بايىرعى ازات قازاق «مالىم - جانىمنىڭ ساداعاسى، جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ، قۇلدىق قامىتىن كيگەنشە، ولگەنىم ارتىق دەپ بىلەتىن. بىراق قىتاي تاريحىن جەتىك بىلەتىن ادام قىتايدىڭ سونداي جاۋىنگەر حالىق ەمەس ەكەندىگىن جاقسى بىلەدى. ەجەلگى قىتاي ماقالىندا «قاتىگەز جاۋمەن قارسىلاسىپ، اجال قۇشقانشا،  يتشەلەپ بولسا دا ءومىر ءسۇر»، دەپ ۇيرەتەدى ءوز بالاسىن. مۇمكىن، ولاردىڭ كوپتىگى وسىنداي يتشەلەپ ءومىر ءسۇرۋ جولىن تاڭداعاننان دا شىعار. تاريحتا كوشپەندى ۇلتتارعا سان مارتە بودان بولعان قىتايلار سولاردىڭ بيلەۋىندە ءجۇرىپ-اق، سول بيلەۋشى حالىقتاردى وزىنە ءسىڭىرىپ اكەتتى. دەن سياوپين دە ءوز حالقىن وتە جاقسى بىلەدى. حالقى سوعىسقا قالاي قاراسا، ارمياسى دا سولاي. سوندىقتان دا قىتاي ارمياسى قۇدىرەتتى قورعانىس قابىلەتىنە يە بولۋ ءۇشىن ونى رۋحاني جاقتان شىڭداۋمەن بىرگە اسكەري ءادىس-تاسىلدەردى دە شەبەر مەڭگەرگەن قوسىنعا ايلاندىرۋ كەرەك. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «ەگەر ارميانى جاتتىقتىرۋعا دۇرىس ءمان بەرمەيتىن بولساق، كەمىندە سوعىستىڭ العاشقى كەزەڭىنىڭ وزىندە ماسقارا جاعدايدا جەڭىلىس تابارىمىز ءسوزسىز»، - دەگەن بولاتىن. بۇل جەردە دەن ءسياوپيننىڭ «كەمىندە» دەگەنى قىتاي ارمياسى سوعىس قيمىلدارى ارقىلى اسكەري ونەردى مەڭگەرگەنگە دەيىن ۇشان-تەڭىز بوداۋ بەرەدى دەگەندەگىسى ەدى. ميلليارد حالىقتى ءتۇپ-تۇگەل بودان ەتىپ ەشكىمنىڭ دە ۇشپاققا شىقپايتىندىعى ەڭ الدىمەن دەن ءسياوپيننىڭ وزىنە تۇسىنىكتى بولاتىن. بىراق سانى كوپ، ساپاسى جوق قالىڭ توبىر قورعانىس قوسىندارى ءوز حالقىن قورعاماق تۇگىلى،  ءوز باسىن دا قورعاپ جارىتپايتىن. 1979 جىلعى ۆەتناممەن سوعىس قىتاي ارمياسىنىڭ اۋسەلەسىن بۇكىل الەمگە ايمانداي ەتىپ اشكەرەلەگەن بولاتىن.

بۇل جەردەگى جاتتىعۋ، اسكەري ماشىق دەگەندە بۇرىنعىداي نايزالاسۋ، قاراۋىلدى كوزدەپ اتۋ، گراناتا لاقتىرۋ ەمەس ەدى. ءداستۇرلى سوعىس قيمىلدارىنىڭ كۇنى باياعىدا وتكەن. وسى زامانعى سوعىستىڭ كەمىندە ەكى ءتۇرلى ەرەكشەلىگى بار. ونىڭ ءبىرىنشىسى جوعارى تەحنولوگيانىڭ سوعىس قيمىلدارىندا قولدانىلۋى. ەكىنشىسى – ءتۇرلى اسكەري قۇرامالاردىڭ سوعىس قيمىلدارىندا شەبەر سايكەسۋى. ال سول كەزدەگى قىتاي ارمياسىندا ءدال وسى ەكى مۇمكىندىك تە جوق بولاتىن. سول سەبەپتى دەن سياوپين اسكەري تاربيە مەن ارميانى جاتتىقتىرۋدى الپاۋىت ەلدەردىڭ ارمياسىمەن اراداعى وسى الشاقتىقتى جويۋعا بارىن سالدى. دەن ءسياوپيننىڭ بۇل ەڭبەگى كەشىكپەي-اق ءوز ناتيجەسىن بەردى. سول ارقىلى قىتاي ارمياسىنىڭ سوعىس قابىلەتى ءۇش ءتۇرلى ۇلكەن بەتبۇرىستى ىسكە اسىرا الدى. ولار، بىرىنشىدەن، بۇرىنعىداي جەكە-دارا اسكەري شەبەرلىككە ماشىقتانۋدان تۇرلىشە اسكەري قۇرامالاردىڭ سوعىس قيمىلدارىندا ءوزارا سايكەسۋىنە باعىتتالدى. ەكىنشىدەن، بۇرىنعىداي جاياۋ اسكەردىڭ سوعىسقا جاتتىعۋىنان وسى زامانعى سوعىس تەحنيكاسىنا قاراي بەتبۇرۋدى جۇزەگە اسىردى. ۇشىنشىدەن، بۇرىن ساربازداردىڭ ماشىقتانۋىنا كوبىرەك كوڭىل بولىنسە، ەندى وسى زامانعى سوعىس تەحنيكاسىن مەڭگەرگەن ساردارلاردىڭ سوعىس قيمىلدارىنا جاتتىعۋىن باستى ورىنعا قويدى.

ارميانى جاتتىقتىرۋ وسى زامانعى سوعىستىڭ قاجەتتىلىگىنە ءوز دەڭگەيىندە جاۋاپ بەرە الاتىنداي بولدى-اۋ دەگەن مەزگىلدە دەن سياوپين قىتاي ارمياسىنىڭ ناقتى اسكەري مانەۆرلەرىمەن اينالىسۋعا ايرىقشا ءمان بەردى. دەن سياوپين ءوزى ورتالىق اسكەري ىستەر كوميەتىنىڭ توراعالىعى مىندەتىن موينىنا العان سوڭ، ىستەگەن العاشقى قيمىلدارىنىڭ ءبىرى 1981 جىلدىڭ كۇزىندە سولتۇستىك قىتايدا اۋقىمدى اسكەري مانەۆر وتكىزدى. اسكەري مانەۆر اۋقىمىنا بايلانىستى دايىندىق مەزگىلىندە ءىرى، ورتا جانە شاعىن تۇرپاتتى اسكەري مانەۆر وتكىزۋدىڭ ءۇش ءتۇرلى جوباسى دايىندالعان بولاتىن. ارينە، جوبا دايىنداۋشىلاردىڭ كوزدەگەنى ەكونوميكالىق رەفورما ەندى عانا باستالىپ جاتقان الماعايىپ زاماندا اسكەري قاراجاتتى بارىنشا ۇنەمدەسەك دەگەن جوسپاردان تۋىنداعان بولاتىن. بىراق دەن سياوپين ۇسىنىلعان جوبالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اۋقىمدىسىن تاڭداپ الدى. ول جوبا اۆتورلارىنا: «ونداي شىعىندى جۇمساۋعا دايىن بولايىق. قىتاي ارمياسىنىڭ دا ەشكىمنەن كەم-قور جارالماعاندىعىن كۇللى الەم ءبىلسىن»، - دەپ كەسىپ ايتتى.

وسى رەتكى اسكەري مانەۆرگە قاتىسقان قىتاي مەن شەت ەلدىڭ اسكەري ساراپشىلارى  مۇنداي اسكەري مانەۆردىڭ اۋقىمى جاعىنان الەمدە سيرەك كەزدەسەتىندىگىن، قىتاي تاريحىندا مۇلدەم بولىپ كورمەگەندىگىن ايتادى. اسكەري مانەۆرگە قىتايداعى بارلىق اسكەري وكرۋگتەردىڭ تۇرلىشە اسكەري قۇرامالارى قاتىستى. مانەۆر اۋە كەڭىستىكتەرىندە، جەر بەتىندە جانە جەر استىندا  جۇرگىزىلدى. تەك قانا تەڭىز كۇشتەرى قاتىسقان جوق. مانەۆردىڭ ماقساتى وسى زامانعى سوعىس قيمىلدارىنىڭ قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى قىتاي قورعانىس كۇشتەرىنىڭ اسكەري قۋاتىنا جاسالعان ءبىر رەتكى جالپى تاجىريبە بولدى. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «مۇنداي اسكەري مانەۆردىڭ قاجەتتىلىگى داۋ تۋدىرمايدى. بۇل ءبىزدىڭ اسكەري قوسىندارىمىزدى ءىس جۇزىندە شىنىقتىرادى. ءبىز وسى ارقىلى ءوز ارميامىزدىڭ جاتتىعۋ دەڭگەيىن كورە الامىز. بۇل كۇللى قىتاي ارمياسىن شابىتتاندىرادى. حالقىمىزدىڭ دا قىتاي ارمياسىنىڭ قارىم-قابىلەتىنە دەگەن سەنىمىن ارتتىرا تۇسەدى»، - دەگەن بولاتىن. شىنىندا، مۇنداي كولەمدەگى اسكەري قيمىل بۇرىن-سوڭدى قىتاي تاريحىندا بولعان دا ەمەس. دەن سياوپين وسى ارقىلى قىتاي ارمياسىنىڭ ۇيىمدىق قۇرىلىمىنىڭ قانداي دەڭگەيگە وسكەندىگىن كورگىسى كەلگەن بولاتىن.

اسكەري مانەۆر ەرەكشە تابىستى بولدى. دەن ءسياوپيننىڭ قۋانىشىندا دا شەك بولعان جوق. ونىڭ ءار قيمىلىن قالت جىبەرمەي باقىلاپ وتىرعان ساراپشىلار ونىڭ ءار 10 مينۋت سايىن قۋانا قول سوعىپ وتىرعاندىعىن كورگەندىگىن ايتادى. سول كەزدە مانەۆردى كورۋگە شاقىرىلعان شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنىڭ بەس اسكەري اتتاشەسى مۇنداي دارەجەدەگى اسكەري مانەۆردىڭ شىعىس ەۋروپا ەلدەرىنەن الدەقايدا اسىپ تۇسكەندىگىن تامسانا ايتىپتى دەسەدى.

مانەۆر اياقتالعاننان كەيىن بەيجىڭ اسكەري وكرۋگىنىڭ قولباسشىسى گەنەرال چين جيۆەي مانەۆرگە قاتىسقان جوعارى دارەجەلى اسكەري قولباسشىلار مەن جوعارى مارتەبەلى قوناقتارعا ارناپ ارنايى قوناقاسى ۇيىمداستىرعان بولاتىن. ءوز ەڭبەگىنىڭ جەمىسىنە ەرەكشە تولقىپ، شات-شادىمان بولعان دەن سياوپين گەنەرالدارمەن اراقتى شالقىپ ءىشىپتى. ونىڭ دەنساۋلىعىن باقىلاپ، ۇنەمى قاسىنان قالماي جۇرەتىن تۋعان قىزى ونىڭ دەنساۋلىعىنان الاڭداپ، ونىڭ ىشۋىنە كەدەرگى كەلتىرگەن كورىنەدى. بىراق دەن سياوپين وسى قوناقاسىدا 10 توستاعان اراقتى ەش قىمسىنباي الىپ قويىپتى دەسەدى.

وسى رەتكى اسكەري مانەۆرگە قاتىسقان ون مىڭداعان قىتاي ارمياسىنىڭ قۇرمەت مارشىن قابىلداعان دەن سياوپين قىتاي ارمياسىنىڭ قۇدىرەتتى وسى زامانعى اسكەري قوسىنعا اينالىپ بارا جاتقاندىعىن جان دۇنيەسىمەن سەزىندى.

ارميانى جونگە سالۋدى اسكەري وقۋ ورىندارىنان باستاۋ كەرەك

«ارميانى جونگە سالۋدى اسكەري وقۋ ورىندارىنان باستاۋ كەرەك» دەگەن بۇل ءسوز دەن ءسياوپيننىڭ ەسكى ارىپتەسى، جاۋىنگەر دوسى مارشال ليۋ بوچىننىڭ قاناتتى ءسوزى بولاتىن. بۇعان دەن سياوپين اسكەردى قىسقارتىپ، قۇرىلىمداردى ازايتساق تا، اسكەري وقۋ ورىندارىن كوبەيتىپ، ساربازدارىمىزدى جۇيەلى وقىتايىق دەپ تولىقتىرعان بولاتىن.

قحر قۇرىلىپ، سوعىس قيمىلدارى تولاستاعان ساتتە مارشال ليۋ بوچىن ورتالىق ۇكىمەتكە نانجيڭ اسكەري اكادەمياسىن قۇرۋ جونىندە ۇسىنىس جاسايدى. وسىدان باستاۋ العان قىتايدىڭ اسكەري وقۋ ورىندارى جۇزدەپ سانالاتىن. وكىنىشكە قاراي، مادەنيەت توڭكەرىسىندە وسى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبارى جابىلىپ قالدى. بۇعان دا سول ماو تسزەدۋڭنىڭ سوعىس ونەرىنىن سوعىس قيمىلدارىنان ۇيرەنۋ كەرەك دەگەن ءسوزى سەپ بولىپتى. بىراق دەن سياوپين بۇل تۋرالى: «بۇرىن سوعىس ونەرىن، سوعىس قيمىلدارىن دا ۇيرەنگەنىمىز شىندىق. بىراق قازىر زامان مۇلدە باسقاشا. ءتىپتى، قازىر سوعىس قيمىلدارى ءجۇرىپ جاتقان كۇننىڭ وزىندە دە جۇيەلى ءبىلىمدى وقۋ ورنىنان الماي بولمايدى»، - دەپ كەسىپ ايتتى. بۇرىن قىتاي ارمياسى قارا مىلتىق، قارا قازانمەن كۇللى قىتايدى باعىندىرعان بولاتىن. بىراق بۇل ءداۋىر ءوتتى. قازىرگى سوعىس جاڭا اسكەري تەحنولگيالار مەن وزىق قارۋلاردىڭ باسەكەسىنەن تۇرادى. قازىرگى روتا كومانديرىنىڭ ءوزى بۇرىنعىداي قولىنداعى ءبىر اۆتوماتىمەن قولاستىنداعىلاردى باستاپ جاۋعا اتوي سالا المايدى. ەگەر سول روتاعا بىرنەشە تانك بەرىپ، زەڭبىرەك روتاسىمەن سايكەسە قيمىلدايسىڭ، اسپانداعىلارمەن دە حابارلاسىپ وتىراسىڭ، ول ءۇشىن وسى زامانعى بايلانىس قۇرالدارىن جەتىك مەڭگەرگەن بولۋى ءتيىس دەسە نە بەتىڭدى ايتاسىڭ؟! «جوق، وندايدان حابارىم جوق» دەپ قاراپ وتىراسىڭ با؟ قاتال سوعىستىڭ ءتارتىبى وندايدى كوتەرمەيدى. جاپ-جاس روتا كومانديرىنىڭ جاعدايى وسىنداي بولعاندا ودان جوعارى باتالون، پولك، ديۆيزيا، كورپۋس كومانديرلەرىنىڭ جاعدايى ودان بەتەر مۇشكىل بولۋى مۇمكىن. بۇل تۋرالى دەن سياوپين: «وسى زامانعى سوعىس قيمىلدارىنا جەتەكشىلىك ەتۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ قارت گەنەرالدارىمىزدان باستاپ قارىم-قابىلەتى جەتكىلىكسىزدىك ەتەدى. مەن وسى ءبىر شىندىقتى اشىق مويىندايمىن. ءبىز ءوز كوزىمىزدى ءوزىمىز كولەگەيلەپ الماۋعا ءتيىسپىز»، - دەپ كەسىپ ايتتى. ول جانە: «ءبىزدىڭ قول باسى ساردارلار وسى زامانعى سوعىس ونەرىن مەڭگەرۋدەگى قارىم-قابىلەتى ايتارلىقتاي تومەن ەكەندىگى تالاسسىز اقيقات. ال ساياسي كوميسسارلاردىڭ دەڭگەيى دە جەتىسىپ تۇرعان جوق»، - دەگەن بولاتىن. دەن سياوپين قىتاي ارمياسىنداعى وسى ءبىر ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن ارميا ساردارلارى وسى زامانعى سوعىس ونەرىن جەتىك  ءبىلىپ قانا قويماي، ارميادا شىنايى ءتارتىپ ورناتۋ ءۇشىن اسكەري كوميسسارلاردىڭ دا دەڭگەيىن كوتەرىپ، ەڭ ءبىلىمدى، ەڭ تاڭداۋلى جاس زيالىلاردى جۇيەلى تاربيەلەپ، اسكەرلەر اراسىنداعى الىمجەتتىك پەن تارتىپسىزدىككە قاتاڭ شەكتەۋ قويۋدى تاپسىردى. شىنىندا، قىتاي ارمياسىنىڭ وسى زامانعى سوعىس ونەرىن قانداي دەڭگەيدە مەڭگەرگەندىگىن ءوز باسىم ءدوپ باسىپ ايتا المايمىن. سەبەبى، اسكەري سالا مۇلدەم جابىق تاقىرىپ بولعاندىقتان ناقتى ءبىر نارسە ايتۋ وتە قيىن. بىراق، ءبىر نارسەنى كەسىپ ايتۋعا بولادى. قىتايدا ارميانىڭ ىشكى ءتارتىبى ماقتاۋعا تۇرارلىق. بۇلاي دەيتىنىمىز، ءبىزدىڭ جاس كەزىمىزدە ءۇش تە ءتورت جىل ارميا قاتارىندا بولىپ كەلگەن جاستار مۇلدە باسقا ادام بولىپ ورالاتىن. وندا دا جاقسى جاعىنان. ارينە، ولاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى جوعارى جانە ارناۋلى وقۋ ورىندارىنا جەتپەگەنىمەن، تاربيە، ءتارتىپ جانە كىسىلىك قارىم-قاتىناستا تولىسقان ازامات بولىپ ورالاتىن. «اسكەردە الىمجەتتىك بولىپتى»، «پالەنباي سارباز وزىنە قول جۇمساپتى» دەگەن سياقتى قاۋەسەتتەر اتىمەن بولمايتىن. تابىتپەن ورالعان قازاق ساربازىن قىتايدا وتكەن 30 جىلعا جۋىق ومىرىمدە ەستىپ كورمەپپىن.

ارميا ساربازدارىنىڭ وسى زامانعى وزىق ەلدەرمەن يىق تىرەسۋىنە جانە وسى زامانعى سوعىس ونەرىن جەتىك مەڭگەرۋىنە دەن سياوپين تالابى ايتارلىقتاي اۋىر بولدى. ارميانىڭ ءوز ىشىندە جاتتىعۋ، وقىتۋ، تاربيەلەۋ وسى زامانعى سوعىس ونەرىن يگەرۋگە مۇلدە جەتكىلىكسىز بولاتىن. سول سەبەپتى اسكەري وقۋ ورىندارىن قۇرىپ، وسى زامانعى سوعىستىڭ جوعارى تەحنولوگياسىن مەڭگەرۋ، كاسىبي ورەسىن ءوسىرۋ ءۇشىن تالانتتى جانە تالاپتى جاستاردى قارشادايىنان قاتاڭ تاربيەلەۋ ارقىلى عانا قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولادى. دەن ءسياوپيننىڭ بۇل سالاداعى جوسپارى، ەڭ الدىمەن، اسكەري ساردارلاردى تەك اسكەري مەكتەپتەردە عانا تاربيەلەپ جەتىلدىرۋ كەرەك. اسكەري وقۋ ورىندارى ەكى ۇلكەن سالاعا بولىنۋگە ءتيىس. ونىڭ ءبىرىنشىسى 70% اسكەري ءبىلىم، 30% ساياسي بىلىممەن ۇشتاسۋعا ءتيىس. ال ەكىنشى سالاسى ساياسي كادرلاردى تاربيەلەيتىن ارنايى اسكەري وقۋ ورىندارى. ونىڭ وقۋ باعدارلاماسىندا 60% ساياسات  جانە باسقا دا قوعامدىق بىلىمدەر، ال 40% اسكەري ءبىلىم بولۋعا ءتيىس. بۇنىڭ ءبارىن دە بولاشاق گەنەرالدار اسكەري وقۋ ورىندارىنىڭ قابىرعاسىندا مەڭگەرۋگە مىندەتتى.

وسى جەردە ءبىزدى مىنا ءبىر وي مازالاي بەرەدى. قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىندە تاۋەلسىز قازاقستاندا وقىپ-جەتىلگەن جاس وفيتسەرلەردىڭ قاتارى از ەمەس. ارينە، ولار تالاپقا ساي وسى زامانعى سوعىس ونەرىن جەتىك مەڭگەرگەن بولۋى ابدەن مۇمكىن. بىراق، ساياسي سانا-سەزىمى، قوعامدىق ءبىلىم سالاسىنداعى قارىم-قابىلەتى كوڭىل كونشىتپەيدى-اۋ دەپ قورقامىن. ەگەر ءبىز دە ءوز قارۋلى كۇشتەرىمىزگە ساياسي كوميسسارلار ينستيتۋتىن ەنگىزسەك، مۇمكىن، ارمياداعى الىمجەتتىك پەن تارتىپسىزدىك ازايار ما ەدى؟ ۋىزداي جاس ساربازدارىمىز ءوز اۋىلىنا تابىتپەن ورالاتىن جاعدايدى كورمەس پە ەدىك دەپ ويلايمىن. سوعىس ونەرى مەن ءتارتىبى ۇشتاسقان ارميا عانا شىن مانىندە ەل قورعانى بولا الادى. جاۋ جوق جەردە ءوز تۋىسقاندارىمىزدى ءوزىمىز الىمجەتتىكپەن ازاپتاپ ءولتىرىپ جاتساق، مۇنداي جاساقتان نە پايدا، نە قايىر؟! سىرتقى جاۋدان اللا امان ساقتاسىن دەپ تىلەيىك.

بۇرىن قىتايدىڭ اسكەري وقۋ ورىندارى ساناۋلى بولعاندىقتان، وندا ءبىلىمىن جەتىلدىرەتىندەردىڭ كوبىسى ديۆيزيا كومانديرلەرىنەن جوعارى قولباسىلار بولاتىن. وندا ەڭ ۇزدىك دەگەن پولك كومانديرلەرىنىڭ ءوزى 20% اسپايتىن. كەيىن دەن سياوپين جوعارى شەندى وفيتسەرلەردى وقىتۋدان تىس بىرتىندەپ نەگىزگى ساتى وفيتسەرلەرىنىڭ ءوزىن كاسىبي اسكەر كادرلاردان جاساقتاۋدى بۇيىردى. ءسويتىپ، ۆزۆود كومانديرلەرىنەن جوعارى بارلىق اسكەري كادرلار اسكەري وقۋ ورىندارىنىڭ تۇلەكتەرىنەن جاساقتالاتىن بولدى.

1979 جىلدان باستاپ قىتايدا ىلگەرىندى-كەيىندى جۇزدەگەن اسكەري وقۋ ورىندارى بوي كوتەردى. قازىر قىتايدىڭ 2 ملن 300 مىڭ تۇراقتى ارمياسىنىڭ 37% جوعارى ءبىلىمدى. ال وفيتسەرلەردىڭ جوعارى ءبىلىم دەڭگەيى 100% جەتتى. 1982 جىلى ديۆيزيا كومانديرلەرىنەن جوعارى قولباسشىلاردىڭ جوعارى ءبىلىم دەڭگەيى نەبارى 1,6% بولاتىن. وسىدان-اق دەن ءسياوپيننىڭ اسكەري وقۋ ورىندارىن قۇرۋ ستراتەگياسى قىتاي ارمياسىنىڭ وسى زاماندانۋ جانە جۇيەلەنۋ ۇردىسىندە ەرەكشە ءرول اتقارعاندىعىن كورۋگە بولادى.

جالعاسى بار...

راقىم ايىپۇلى

Abai.kz