ەلىمىزدە وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق ماسەلەسى وتكىر تۇر. بۇل اشىق ايتىلا بەرمەيتىن، تابۋ تاقىرىبىنداعى ماسەلە دەسەك تە بولادى. الايدا اۋرۋدىڭ ەمى ونىڭ بار ەكەنىن مويىنداۋدان باستالاتىنىن ەسكەرسەك، بۇل ماسەلەنى دە اشىق ايتىپ، تالقىعا سالۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن تۇسىنەمىز. رەسمي دەرەك بويىنشا ەلىمىزدە جىل سايىن وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتان كوز جۇماتىن ايەلدەر سانى جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 400 ادامنان اسادى.

بۇل رەسمي ستاتيستيكا، ال بەيرەسمي ودان دا كوپ بولۋى مۇمكىن. وتباسىنداعى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى كوبىنە جابىق كۇيىندە قالادى. ماماندار ايەلدەر مەن بالالار ۇزاق جىلدار بويى وتباسىندا تەپەرىش كورسە دە، شىندىقتى ايتا بەرمەيتىنىن جاسىرمايدى. ونىڭ ىشىندە ۇرۋ، ءجابىر كورسەتۋ مەن كۇندەلىكتى قاناۋ فاكتىلەرى بار. ساراپشىلار ءار ون وتباسىنىڭ جەتەۋىندە قىلمىس فاكتىلەرى بارىن ايتادى. ياعني جەتپىس پايىز وتباسىندا زورلىق بار، زومبىلىق بار. ۇزاق جىلدار بويى سوققى الۋدان كوز جۇماتىن نەمەسە ايىقپاس دەرتكە شالدىققان جانداردىڭ دا بار ەكەنى ايتىلادى. الايدا ونىڭ زاردابىن وتباسىنداعى زورلىقتان دەپ تىركەمەيدى، سايكەسىنشە ەشكىم جازالانبايدى.

وتباسىنداعى زورلىقتىڭ سان ءتۇرى بار. ول ءتىپتى وتباسىن قۇرعان ساتتە دە باستالۋى مۇمكىن. مىسالى بۇۇ بويىنشا ورتالىق ازيادا قىزدىڭ ءوز ەركىنەن تىس، كەلىسىمىنسىز الىپ قاشۋ فاكتىلەرى ءجيى كەزدەسەتىنى ايتىلادى. كورشىلەس قىرعىزستان بۇل قىلمىستان كوش باستاپ تۇر. قازاقستاندا دا بۇل فاكتىلەر بار. ءتىپتى ومىرگە ۇل بالا كەلمەگەنى ءۇشىن، تاماقتىڭ ءدامسىز بولعانى ءۇشىن، ەرتە ۇيقىدان تۇرماعانى ءۇشىن دە جارىنا زورلىق كورسەتەتىن وتباسىلار بار. بۇل تىم قاراپايىم تاقىرىپ بولۋى مۇمكىن، بىراق ونىڭ ارتىندا تاعدىرلار جاتىر.

ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى جويۋدىڭ حالىقارالىق كۇنىندە ايەلدەر مەن قىزدارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن جىل سايىن كونفەرەنتسيالار مەن جيىندار ءوتىپ تۇرادى. 1991 جىلى ايەلدەردى وتباسىلىق قىسىمنان قۇتقارۋ بويىنشا ارنايى قوزعالىس قۇرىلدى. 30 جىلدا 187 ەلدە 300 ميلليوننان استام ادامدى قامتىعان گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىققا قارسى 16 كۇندىك تابىستى ىسكە اسىپ كەلەدى. بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس حاتشىسىنىڭ 2008 جىلى ازاماتتىق قوعامنىڭ 16 كۇندىك باستاماسىن قولداۋ ماقساتىندا باستالعان 2030 جىلعا دەيىن ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتى توقتاتۋ ءۇشىن بىرىككەن ناۋقانىن جاريالادى.
دۇنيە جۇزىندە ءاربىر ءۇشىنشى ايەل ومىرىندە كەم دەگەندە ءبىر رەت فيزيكالىق نەمەسە سەكسۋالدىق زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراعان. ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ بۇل دەڭگەيى وسى ءۇردىستى جويۋ بويىنشا تىنىمسىز كۇش-جىگەرگە قاراماستان، سوڭعى ونجىلدىقتا ءىس جۇزىندە وزگەرىسسىز قالدى. پاندەميا كەزىندە كەيبىر ەلدەردە ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىق بەس ەسە ءوستى. سونىمەن قاتار، جۇمىس ورنىنداعى زورلىق-زومبىلىق دەنساۋلىق ساقتاۋ سەكتورى سياقتى ءارتۇرلى سەكتورلاردا پروبلەما بولىپ قالا بەرەدى. ايەلدەرگە قاتىستى زورلىق-زومبىلىقتىڭ جاھاندىق شىعىنى الەمدىك ءجىو-ءنىڭ شامامەن 2% نەمەسە 1,5 تريلليون دوللارعا باعالانادى. گەندەرلىك زورلىق-زومبىلىقتى ازايتۋ بويىنشا شارالار قابىلداۋ وتباسىلاردىڭ ەكونوميكالىق قاۋىپسىزدىگىن ارتتىرۋ جانە بالالاردىڭ جاقسى ءبىلىم الۋىنا مۇمكىندىك بەرۋ ارقىلى قوعامدىق كوڭىل كۇيگە پايدا اكەلەدى.

ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، سوڭعى بەس جىلدا وتباسى-تۇرمىستىق قاتىناستار سالاسىنداعى زورلىق-زومبىلىق قىلمىستارىنىڭ تۇراقتى ءوسۋى بايقالادى. ەگەر 2015 جىلى دەنساۋلىققا قاساقانا اۋىر زيان كەلتىرۋ فاكتىلەرى از تىركەلگەن بولسا، 2019 جىلى ولاردىڭ سانى 18,7%-دى قۇرادى. وتباسىلىق جانە شارۋاشىلىق سالاسىندا دەنساۋلىققا قاساقانا ورتاشا اۋىرلىقتاعى زيان كەلتىرۋ جاعدايلارى: 2015 جىلى – 2%، 2019 جىلى 11%. بيىلعى جىلدىڭ 5 ايىندا عانا تۇرمىستىق سالاداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار 25 پايىزعا وسكەن. 2015 جىلدىڭ قىركۇيەگىندە بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا مۇشە 193 مەملەكەت تۇراقتى دامۋعا قول جەتكىزۋدەگى ىلگەرىلەۋدى جالعاستىرۋ ءۇشىن «الەمدى ترانسفورماتسيالاۋ: 2030 جىلعا دەيىنگى تۇراقتى دامۋ كۇن ءتارتىبى» اتتى جاڭا دامۋ كۇن ءتارتىبىن قابىلدادى. وندا ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى دا ايتىلادى. ياعني وتباسىلىق جاعدايدا زورلىق-زومبىلىق كوتەرمەۋ ماسەلەسى دە ايتىلادى. سول بويىنشا ءار ەلدىڭ زاڭىنا تولىقتىرۋلار ەنگىزىپ، وتباسىلىق جاعدايداعى زورلىقتى جازاسىز قالدىرماۋ ماسەلەسى دە كوتەرىلگەن. قازاقستان ول ەسكەرتپەلەر مەن ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرىپ، بۇگىندە وتباسىنداعى زورلىق پەن زومبىلىقتى ازايتۋ ءۇشىن بارىن سالۋدا. بۇل قولدانۋستاعى زامنامالارعا وزگەرىستەر ەنگىزۋدەن باستالدى. سونىمەن قاتار ارنايى ترەنينگتەر ۇيىمداستىرۋ، الەۋمەتتىك جاعدايدى جاقسارتۋ (كوپتەگەن زورلىق فاكتىلەرى الەۋمەتتىك جاعدايدىڭ ناشارلىعىنان تۋىنداعان جانجالدار اسەرىنەن بولادى), پسيحولوگيالىق كەڭەس بەرۋدى ارتتىرۋ سىندى ماسەلەلەردى قامتيدى.

قازاقستان الەمنىڭ وركەنيەتتى ەلدەرى ىسپەتتەس، دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇسۋدى ماقسات ەتكەن مەملەكەت. ول ءۇشىن ءتۇرلى زاڭنامالاردى جەتىلدىرۋ مەن ارقاشان ىزدەنىس ۇستىندە بولۋ ماڭىزدى. دامىعان مەملەكەتتەر ءۇشىن ەڭ ماڭىزدى قۇندىلىق ادام بولىپ تابىلادى. ونىڭ ىشىندە ادامنىڭ ءبىلىم الۋ، دەنساۋلىعىن كۇتۋ، ءوزىن دامىتۋ مەن باقىتتى بولۋىنا ءتيىستى فاكتورلار ەسكەرىلۋى ءتيىس. ول وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىقتى ازايتۋعا دا تىكەلەي بايلانىستى.

Abai.kz