دۇنيەجۇزىلىك بانكتىڭ بولجامى بويىنشا، قازاقستانداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ كولەمى 2030 جىلعا قاراي جىلىنا 90 كم³-دەن 76 كم³-گە دەيىن تومەندەيدى.

بۇل ەلدەگى سۋ تاپشىلىعى 8 جىلدان كەيىن جىلىنا شامامەن 12-15 كم³، ياعني 15%-دى قۇرايتىنىن بىلدىرەدى. بۇگىنگە دەيىن ەكونوميكامىزدا سۋ رەسۋرستارىنىڭ مۇنداي جەتىسپەۋشىلىگى بولعان ەمەس، سوندىقتان ءبىز ءالى سۋدىڭ تاپشىلىعىن سەزىنبەي وتىرمىز.

بىزدە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالاسىنا قاتىستى كوپتەگەن مەملەكەتتىك باعدارلامالار (ۇلتتىق جوبالار) قابىلداندى. الايدا «سول باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋعا سۋ رەسۋرستارى جەتەدى مە؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.

حالىقارالىق ساراپشىلار اتاپ وتكەندەي، قازاقستانداعى باستى ماسەلە سۋ رەسۋرستارىن جوسپارلاۋ مەن باقىلاۋ جۇيەسىنىڭ جەتىلمەگەندىگى بولىپ تابىلادى. بىزدەگى بۇگىنگى جاعدايدى سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ ەمەس، سۋعا دەگەن سۇرانىستى باسقارۋ (سۋ تۇتىنۋدى باسقارۋ) دەپ اتاۋعا بولادى.

بىرىنشىدەن، ءالى كۇنگە دەيىن ءبىز رەسپۋبليكاداعى سۋ رەسۋرستارىنىڭ قورلارى تۋرالى ناقتى اقپاراتتى بىلمەيمىز. مەملەكەتتىك سۋ كاداسترىن قازىرگىدەي جەكە ۇيىمدار ەمەس، «قازگيدرومەت» كاسىپورنى جۇرگىزۋى ءتيىس. ول ءۇشىن سۋ قورىنىڭ مونيتورينگىن تسيفرلىق فورماتقا جانە قاشىقتان زوندتاۋ تەحنولوگياسىنا اۋىستىرۋ قاجەت. ال بىزدە كوپتەگەن سۋ قويمالارىندا ءتىپتى گيدرولوگيالىق بەكەتتەر دە جوق.

ەكىنشىدەن، قازىرگى زامانعى تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاننىڭ سۋ رەسۋرستارىن كەشەندى پايدالانۋ مەن قورعاۋ سحەماسىن جاڭارتۋ قاجەت. بۇل - سۋدى ۇتىمدى پايدالانۋ ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى.

ۇشىنشىدەن، ءاربىر سۋ باسسەينى ءۇشىن سۋدىڭ ناقتى وزىندىك قۇنىن انىقتاۋ قاجەت. ونسىز سۋ رەسۋرستارىن ۇنەمدى پايدالانۋ مۇمكىن ەمەس. «قازسۋشار» مەملەكەتتىك كاسىپورىننىڭ بۇكىل رەسپۋبليكاعا ەنگىزگەن «سۋارمالى سۋدىڭ بىرىڭعاي تاريفتەرى» - الەمدىك پراكتيكاعا قايشى كەلەدى، بۇل نونسەنس.

تورتىنشىدەن، رەسپۋبليكادا سۋارۋ جۇيەلەرىنىڭ پايدالى اسەر كوەففيتسيەنتى 0,45-0,55-تەن اسپايدى، ياعني سۋارمالى سۋدىڭ ءونىمسىز شىعىنى 50%-عا جەتەدى. سۋارمالى ەگىستىكتىڭ تەك 16%-ىنا عانا تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنولوگيالارى مەن جاڭبىرلاتقىش قوندىرعىلاردى پايدالانىلادى. باسقاشا ايتقاندا، سۋارمالى سۋدىڭ كوپ بولىگى قۇمعا كەتەدى دەۋگە بولادى. سوندىقتان سۋارمالى ەگىنشىلىكتى مەملەكەتتىك قولداۋ ساياساتىن وزگەرتۋ قاجەت. ونى تەك سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارىن قولداناتىندار عانا الۋى كەرەك.

بەسىنشىدەن، كليماتتىڭ اريديزاتسياسى جاعدايىندا جەراستى سۋلارى ءبىزدىڭ ستراتەگيالىق قورىمىز بولىپ تابىلادى. ەڭ الدىمەن، ولاردىڭ قورلارى مەن ساپاسىن وبەكتيۆتى باعالاۋ، جەر استى سۋلارىنىڭ ەگجەي-تەگجەيلى كارتاسىن ازىرلەۋ قاجەت. مۇنداي اۋقىمدى زەرتتەۋلەر عالىمدار مەن گيدروگەولوگ مامانداردىڭ قاتىسۋىمەن مەملەكەتتىڭ قاتاڭ باقىلاۋىمەن جۇرگىزىلۋى ءتيىس. ال ءبىز بۇل جۇمىستى جەكە ۇيىمداردىڭ باسقارۋىنا بەرە سالدىق. ەلىمىزدە مىڭنان استام اۋىل جەرگىلىكتى سۋمەن جابدىقتاۋ جۇيەلەرى ەسەبىنەن (ياعني سكۆاجينالاردى بۇرعىلاۋ جانە بلوك-مودۋلدەردى ورناتۋ ارقىلى) ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز، بىراق قازىردىڭ وزىندە وندا بەكىتىلگەن جەراستى سۋ قورلارىنىڭ جەتكىلىكسىزدىگى بويىنشا ماسەلەلەر تۋىنداۋدا. تاعى ءبىر ماسەلە، ەلدە 2200-دەن استام يەسىز وزدىگىنەن اعاتىن سكۆاجينالار بار، قۋاتى تاۋلىگىنە 50 م³ دەيىنگى سۋ سكۆاجينالارىن بۇرعىلاۋ ءۇشىن قازىر ارنايى سۋ پايدالانۋعا رۇقسات الۋدىڭ قاجەتى جوق، ياعني مۇنداي وبەكتىلەردى كەز كەلگەن ادام سالا بەرەدى. وسىلاي وتىرا بەرسەك، ءبىز ستراتەگيالىق رەسۋرسىمىزدى، ياعني تۇششى جەر استى سۋىن، جوعالتا بەرەمىز.

التىنشىدان، حالىقتى ساپالى اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدەگى باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى – سۋ وبەكتىلەرىندە ماماندىرىلعان ەكسپلۋاتاتسيالىق ۇيىمداردىڭ جوقتىعىندا.

دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، بۇگىندە ەلدەگى 235 ورتالىقتاندىرىلعان سۋمەن جانە 483 ورتالىقتاندىرىلماعان سۋمەن جابدىقتاۋ وبەكتىلەرى يەسىز قالعان.

جەتىنشىدەن، سۋ سالاسىندا كادرلاردىڭ تاپشىلىعى قاتتى بايقالۋدا. ەگەر تۋرا ايتاتىن بولساق، ءبىز سۋ شارۋاشىلىعى ءۇشىن ماماندار دايارلاۋ ماسەلەسىن قۇر ءسوز جۇزىندە قالدىردىق. كوپتەگەن جىلدار بويى بارلىق جينالىستاردا، تىڭداۋلاردا وسى ماسەلەنى ايتىپ كەلەمىز، بىراق ونىڭ شەشىلەتىن ءتۇرى جوق. اشىعىن ايتۋ كەرەك، سۋ شارۋاشىلىعى ءۇشىن كادرلاردى قازىرگى زامانعى دەڭگەيدە دايارلاۋدى ءبىز ءوز كۇشىمىزبەن قامتاماسىز ەتە المايمىز. كادر ماسەلەسىن شەشۋدىڭ ەڭ قىسقا جولى - قازاقستاندا سۋ شارۋاشىلىعى بويىنشا الەمدەگى جەتەكشى ۋنيۆەرسيتەتتەردىڭ فيليالىن اشۋ.

ەڭ باستىسى، قازىر سۋ تاپشىلىعىنىڭ ءوسۋى جاعدايىندا كوپتەگەن ەلدەر سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋداعى ساياساتىن وزگەرتىپ، وسى سالاداعى مەملەكەتتىك باقىلاۋدى كۇشەيتۋدە. مۇنداي ەلدەردە سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋدىڭ بىرىڭعاي مەملەكەتتىك ۆەرتيكالى قۇرىلعان، سۋ شارۋاشىلىعىنىڭ مامانداندىرىلعان مينيسترلىگى (اگەنتتىگى) ۇيىمداستىرىلعان. ال بىزدە سۋ ماسەلەسىمەن 6 مينيسترلىك، جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار جانە «سامۇرىق-قازىنا» اكتسيونەرلىك قوعامى اينالىسادى. حالىقارالىق ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، قازاقستانداعى سۋ داعدارىسى سۋ رەسۋرستارىن باسقارۋ داعدارىسىنىڭ سالدارىنان ورىن الىپ وتىر. جالپى، ءبىز مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سانىن كوبەيتۋگە قارسىمىز، بىراق سۋ شارۋاشىلىعىن باسقارۋدا ۇنەمدەۋگە بولمايدى. سالانىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقستاندا سۋ رەسۋرستارىن ينتەگراتسيالانعان باسقارۋ جۇيەسىن قامتۋ ءۇشىن، جانە ەلىمىزدىڭ سۋ قورىن جوسپارلاۋ، باقىلاۋ جانە ۇتىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا بىرىڭعاي مەملەكەتتىك ساياسات جۇرگىزەتىن دەربەس سۋ شارۋاشىلىعى ۆەدومستۆوسىن قۇرۋدى ۋسىنامىز.

اقىلبەك كۇرىشباەۆ، 

سەناتور

Abai.kz