بىلە-بىلسەك، انيماتسيالىق فيلم، ياعني مۋلتفيلم مىقتى يدەولوگيالىق قارۋ. بۇل قارۋدى ءتيىمدى پايدالانعان ەل الەمدى بيلەيتىن ءتۇرى بار. سەبەبى انيماتسيا بالا ساناسىن جاۋلاۋمەن اينالىسادى. ولاي بولسا ءبىزدىڭ بالالارىمىز جات ەلدىڭ يدەولوگياسىنىڭ قۇربانىنا اينالىپ بارادى. بالالار اراسىنداعى قىلمىستىڭ ورىن الۋى، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالانىڭ اتا-اناسىنا قاراپ انايى سوزدەر ايتۋى سياقتى ءتۇرلى جاعىمسىز جايتتار سول شەتەلدىك مۋلتفيلمدەردىڭ «ارقاسى» ەمەس دەي المايمىز.

بىلە-بىلسەك، انيماتسيالىق فيلم، ياعني مۋلتفيلم مىقتى يدەولوگيالىق قارۋ. بۇل قارۋدى ءتيىمدى پايدالانعان ەل الەمدى بيلەيتىن ءتۇرى بار. سەبەبى انيماتسيا بالا ساناسىن جاۋلاۋمەن اينالىسادى. ولاي بولسا ءبىزدىڭ بالالارىمىز جات ەلدىڭ يدەولوگياسىنىڭ قۇربانىنا اينالىپ بارادى. بالالار اراسىنداعى قىلمىستىڭ ورىن الۋى، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالانىڭ اتا-اناسىنا قاراپ انايى سوزدەر ايتۋى سياقتى ءتۇرلى جاعىمسىز جايتتار سول شەتەلدىك مۋلتفيلمدەردىڭ «ارقاسى» ەمەس دەي المايمىز.

بۇعان باسقا ەمەس، ءوزىمىز جول بەرىپ قويدىق. وتاندىق تەلەارنالارىمىز دا «ۇلەس قوسىپ» جاتىر. سەبەبى ولار وتاندىق مۋلتفيلمدەردى كورسەتۋگە قۇلىقسىز. ايتار سىلتاۋلارى وتاندىق مۋلتفيلم قىمبات دەگەنگە سايادى. قۇداي-اۋ، دەيسىز مۇندايدا، بالا بولاشاعىنان، ۇلت قاۋىپسىزدىگىنەن قىمبات نارسە بولۋشى ما ەدى؟ 
بۇل ءبىزدىڭ عانا ەمەس، وتاندىق انيماتور­لار­دىڭ جانايقايى. قازاقستان انيماتورلارى قاۋىم­داستىعىنىڭ توراعاسى، رەجيسسەر-اني­ماتور باتىرحان داۋرەنبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىرگى تاڭدا مەملەكەت قولداۋىمەن كينوين­دۋستريا دامىپ كەلە جاتقانىمەن، انيماتسيا سالاسى كەنجە قالدى. سونىڭ سالدارىنان بالالارعا ارنالعان مۋلتفيلمدەر از ءتۇسىرىلىپ جاتىر. بالالار شەتەلدىڭ شالدىر-شاتپاق دۇنيەسىن كورىپ اۋرە. 
«يدەولوگيالىق تۇرعىدان العاندا انيما­تسيالىق فيلمدەردىڭ بالا تاربيەسىندە ماڭىزى زور. ال بۇگىنگى كۇنى وسكەلەڭ ۇرپاق شەتەل تۋىن­دىلارىن كورىپ ءوسىپ كەلەدى. ولار بولمىسىمىزعا جات، سالت-داستۇرىمىزگە كەرەعار دۇنيەلەر عوي» دەيدى قاۋىمداستىق توراعاسى. 
بۇعان انيماتسيانى دامىتۋعا جەتكىلىكتى دەڭگەيدە كوڭىلدىڭ بولىنبەۋى سەبەپ بولۋدا. ەندى كۇنى كەشە عانا قۇرىلعان قازاقستان انيما­تور­لار قاۋىمداستىعى وسى ماسەلەگە قوعام نازارىن اۋدارۋدى ماقسات ەتىپ وتىر. «جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس» دەگەندى تۇسىنگەن بولسا كەرەك، ەلىمىزدەگى ون شاقتى انيماتسيالىق جەكەمەنشىك ستۋديالار ءبىر ۇيىمنىڭ استىنا بىرىگىپ، رەسمي سايتتارىن اشىپ، قوعام پىكىرىن دە ەسكەرىپ ارەكەت ەتۋگە بەلدى بەكەم بايلادى. ولار انيماتسيالىق فيلمدەرگە كوزقاراسىن وزگەرتىپ، سىرەسكەن مۇزدىڭ كۇبەسى سوگىلىپ، مەملەكەت وتاندىق مۋلتفيلم­دەر­دەن قارجى اياماسا، ۇلتتىق تۋىندىلاردى تۋ­عىزۋعا ساقاداي-سايمىز دەيدى.

«قازىر قىتاي، جاپونيا، فرانتسيا، گەرمانيا سياقتى ەلدەر بۇل سالاعا سترا­تەگيالىق تۇرعىدا ءمان بەرىپ وتىر. ال كورشى رەسەي مەملەكەتى وسى جىلى اني­ماتسيا سالاسىنا 300 ملن دوللار كولەمىندە قارجى ءبولدى. ءبىزدىڭ ەلدە دە وسىنداي قول­داۋ كورسەتىلسە دەيمىز. بىزدە ساپالى مۋلت­فيلمدەر جاسايتىن ماماندار، انيما­تورلار بارشىلىق. ولاردىڭ كوپشىلىگى قول­داۋ بولماعاندىقتان، مۇمكىندىكتەرىن ىسكە اسىرا الماي، باسقا سالالاردا ءجۇر. سول مامانداردىڭ جەتىستىكتەرىن ەلىمىز­دىڭ بولاشاعى - بالالارىمىزدىڭ ءتار­بيەسىنە جۇمىلدىرۋىمىز كەرەك» دەيدى ب.ءداۋ­رەن­بەكوۆ. 
الايدا وتاندىق مۋلتفيلمدەردىڭ ساپاسى سىن كوتەرمەيدى، ۇيقىڭدى كەل­تىرەدى، دۋبلياجى تارتىمسىز دەگەن پىكىر دە جوق ەمەس. بىراق سوڭعى جىلدارى انيما­تسيا سالاسى اياعىنان تۇرعانىن ايتۋى­مىز كەرەك. ساپالى فيلمدەر ساپقا قوسىلىپ جاتىر. الايدا سول مۋلتفيلمدەردى وتان­دىق تەلەارنالار كورسەتكىسى كەلمەيتىن كورىنەدى. «ولار «توم مەن دجەرري»، «سپانچ بوبتى» كورسەتەدى. وسىناۋ ءبىر تۇسىنىكسىز جۇمساق ىسقىش، دۇرىسى قۇبى­جىق بارلىق ۇلت ۇرپاعىنىڭ ۇلگى تۇتار بەي­نەسىنە اينالدى. بۇل ءمۋلتفيلمدى با­لالارعا كورسەتۋگە شەكتەۋ قويۋ قاجەت» دەي­دى انيماتور اداي ءابىلدينوۆ. ونىڭ پىكىرىنشە، قازاق فولكلورى «ديسنەي»، «Dreamworks اnimation»، «Marvel» كي­نو­ستۋديالارىنىڭ تاسپالارىندا جوق بىرە­گەي ءارى بارىنشا قىزىقتى بەينەلەرگە باي. ول كەيىپكەرلەردى باتىستىق ستەرەوتيپتى باسىپ تاستايتىنداي قىزىقتى ەتىپ بەرۋگە بولادى. 
راس، انيماتسيا ينەمەن قۇدىق قاز­عان­داي اۋىر ەڭبەك، سەكۋندىنا 24 سۋرەت سا­لىنۋى كەرەك. ەندى ەسەپتەڭىز، ءبىر مي­نۋت­تا 60 سەكۋند بار، ال 10 مينۋتتا 600 سە­كۋند بو­لادى. سول 10 مينۋتتىق مۋلت­فيلم ءۇشىن 14400 سۋرەت سالىنۋى كەرەك. وسىن­داي قاجىرلى ەڭبەكپەن تۋعان تۋىن­دىنى تەلەارنالارعا كىمنىڭ تەگىن بەرگىسى كەلەدى دەيسىز؟ «سوندىقتان ولار ءبىز ۇسىن­عان باعادان بەس ەسە ارزان شەتەلدىڭ مۋلت­فيلمدەرىن الادى. وندا دا پروكاتىنىڭ مەرزىمى الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن ورتان­قول دۇنيەلەرىن الادى. اتىن ايتپاي-اق قويايىن، ماعان ءبىر تەلەارنانىڭ باسشىسى «توم مەن دجەري» ءمۋلتفيلمىنىڭ ءبىر جىلدىق سەرياسىن 7 مىڭ تەڭگەگە ساتىپ الدىق دەدى. ارينە، ءبىز ۋولت ديسنەيمەن تا­لاسا المايمىز، بىراق سول ۋولت ديسنەيدىڭ قويماسىندا شاڭ باسىپ جاتقان ءفيلمدى كورسەتۋدەن ۇتارىمىز نە؟» دەيدى با­تىر­حان داۋرەنبەكوۆ. ونىڭ ايتۋىنشا، قىتاي مەملەكەتى وزگە ەلدىڭ مۋلتفيلم­دەرىن ەلگە ەنگىزۋگە تىيىم سالعان. ال ءبىزدىڭ با­لا­لارىمىز ءۇشىن «شرەك»، «سپانچ بوب»، «بەت­مەن»، «ورمەكشى ادام»، «كۋنگ فۋ پاندا» الدەقاشان يدەالعا اينالىپ كەتتى. ولاردان ەر توستىك، تولاعاي تۋرالى سۇ­راساڭ ءمۇدىرىپ قالاتىنى دا سودان. 
«ءبارىمىز دە بالا بولدىق. كەڭەس زا­ما­نىنداعى مۋلتفيلمدەردى كورىپ وستىك. ول مۋلتفيلمدەردە اق پەن قارانىڭ كۇرە­سىندە قاشاندا اق جەڭىپ شىعادى، سودان دا بولار سول زاماندا پاتريوتتار تاربيە­لەندى. ءبىز مەملەكەت باسشىلارىنا وسىنى جەتكىزگىمىز كەلەدى، بالا بولاشاعىمىز دەسەك، انيماتسيا سالاسىن دامىتۋىمىز كە­رەك. ءبىر ساعاتتىق مۋلتفيلممەن-اق تۇ­تاس بۋىندى تاربيەلەۋگە بولادى»، - دەيدى ب.داۋرەنبەكوۆ. 
ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەميا­سى انيماتسيا كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قايىرعالي قاسىموۆتىڭ ەل ۇكىمەتىنىڭ قازاق انيماتسياسىنا كومەك بەرەتىن كەزى تۋدى دەپ سانايدى. «مەملەكەت ەكونوميكا­سىن ءبىر جۇيەگە قويىپ العانشا وزىمىزشە ارەكەت جاسادىق، ال ەندى مەملەكەتتىڭ قا­زاق مۋلتفيلمىنە قولداۋ كورسەتۋ ارقىلى قازاق بالاسىنا كوڭىل بولەتىن كەزى جەتتى. ءبىزدىڭ قازاق ەرتەگىلەرى مەن فولكلورىندا بالانى قالاي تاربيەلەۋ كەرەك ەكەنى جا­زىلىپ تۇر. ءبىز مۋلتفيلمدەرگە سول ءدۇ­نيەلەردى نەگىز ەتىپ الساق تا جەتىپ جا­تىر. سونىمەن قاتار بالالار جازۋشى­لارى مەن دراماتۋرگتەردى تارتقىمىز كە­لەدى» دەيدى ول. 
ايتا كەتەيىك، جۋىردا «ساق» كينوستۋ­دياسى جازۋشى ساۋلە دوسجانوۆانىڭ «ماي­ماققاز» اتتى ستسەناريىنە مۋلت­فيلم جاساپ شىقتى. ستسەناري اۆتورى مۋلتفيلمگە نەمەرەم ارقىلى كەلدىم دەيدى. «بىزدە بالالار ادەبيەتى كەنجە قا­لىپ وتىر. بالالاردى دۇرىس تاربيەلەۋ ءۇشىن جاقسى مۋلتفيلمدەر ءتۇسىرىلۋى كە­رەك. ۇيدەگى بالا كوز اشقاننان تەلەدي­دار­دىڭ الدىنان شىقپايدى. سوعان جاق­سى مۋلتفيلم كەرەك، بۇعان جازۋشى­لار دا اتسالىسۋى ءتيىس» دەگەن پىكىرىن ايتتى س.دوس­جانوۆا. 
ءبىزدىڭ تۇسىنگەنىمىز، انيماتسيا سالاسى­نا قارجىلاي قولداۋ بولسا، جەتىپ جاتىر. سونىڭ ءبىر مىسالى، «قازاقفيلمنىڭ» تاپسىرىسى بويىنشا «ساق» كينوستۋدياسى تۇسىرگەن «قوشقار مەن تەكە» انيماتسيالىق ءفيلمى. بۇگىندە بۇل ءفيلمنىڭ مۋزىكاسى بالالاردىڭ ۇيالى تەلەفوندارىندا ءجۇر. مىنە، ءدال وسى كينوستۋديا جىلىنا 15 مي­نۋتتىق 10-15 مۋلتفيلم شىعارۋعا قاۋ­قارلى. الايدا تاپسىرىستىڭ ازدىعىنان جىلىنا ەكى-اق مۋلتفيلم شىعارۋدا. 
انيماتورلار 1 ساعاتتىق مۋلتفيلم­دەر جاساعىسى كەلگەنىمەن، وعان جەكە ستۋديالاردىڭ اقشاسى جەتپەيدى ەكەن. سون­دىقتان مەملەكەتتەن قولداۋ كۇتەدى. ولاردىڭ ەسەبىنشە، ورتاشا ساپاداعى 1 ساعاتتىق جاقسى مۋلتفيلمگە 5 ملن دول­لار كەرەك ەكەن. وسى تۇستا ايتا كەتەر­لىگى، مەملەكەت قولداۋىمەن جاسالىپ جاتىر دەگەن «ەر توستىك» انيماتسيالىق ءفيلمىنىڭ ەكرانعا قاشان شىعارى بەلگىسىز كورىنەدى. 2010 جىلى قولعا الىنعان بۇل جوبا ارى كەتسە ءبىر جارىم جىلدا ەكرانعا شىعادى دەپ ەدى. الايدا ارادا ءۇش جىلعا تاياۋ ۋاقىت ءوتتى، ەر توستىكتى ەكراننان كورە الماي وتىرمىز. ال جەكەمەنشىك ستۋديالار سول ءفيلمدى 1-اق جىلدا جاساپ بەرەر ەدىك دەگەندى ايتادى. 
ايتقاندا، انيماتور اداي ءابىلدينوۆ تۇسىرگەن «اڭشى» ءمۋلتفيلمى 2010 جى­لى رەسەي مەن ۋكراينا بىرىگىپ وتكىزەتىن «كروك» فەستيۆالىندە مايتالمان انيما­تورلاردىڭ وڭ باعاسىن الىپتى. بۇل فەس­تيۆالگە سوڭعى 20 جىلدا ءبىرىنشى رەت قا­تىسقان وسى فيلم بولىپتى. ال بىلتىر اتالعان تۋىندى «باستاۋ» فەستيۆالىندە باس جۇلدەنى جەڭىپ العان. ەڭ قىزىعى، شەت­ەل مويىنداپ، جۇلدە العان ءمۋلتفيلمدى ءبىزدىڭ تەلەارنالار كورسەتكىسى كەلمەيدى. سونىڭ سالدارىنان بالالارىمىز دەما­لىس سايىن شەتەلدىڭ مۋلتفيلمدەرىنە تەلمىرۋگە ءماجبۇر. سوندا ءبىزدىڭ تەلە­ار­نالار قاي ەلگە قىزمەت ەتەدى؟! 
انيماتورلار قاۋىمداستىعى مەملە­كەتتەن قولداۋ كەرەك دەگەنىمەن، قولدا­رىندا قازاق انيماتسيا سالاسىن دامىتۋعا باعىت­تالعان قانداي دا ءبىر جۇمىس جوسپار­لارى جوق بولىپ شىقتى. وزەك جارعان ماسە­لەلەرىن دە ءالى كۇنگە بىردە-ءبىر دەپۋ­تاتقا ايتىپ كورمەگەن. بۇل مىندەتتى باس­پاسوز-ءماس­ليحاتىنا كەلگەن باق وكىلدەرىنە ىسىرا سالدى. ال بىزدىڭشە، انيماتسيا سا­لاسىن دامىتۋ ماسەلەسى «اقپاراتتى قا­زاقستان -2020» باعدارلاماسىن تالقى­لاۋعا ۇسىنىلۋى كەرەك سەكىلدى. سەبەبى اتال­عان باعدارلامانى تالقىلاۋ كەزىندە قازكونتەنت ماسەلەسى دە وتكىر كوتەرىلگەن بولاتىن. سول ماسەلەنى شەشۋگە انيما­تور­لار دا تارتىلسا، قوس تاراپتىڭ دا قالا­-عانى جۇزەگە اسار ما ەدى؟.. 

حاليما بۇقارقىزى

استانا

"ايقىن" گازەتى