وتكەن اپتانىڭ اياعىندا كورنەكتى قوعام قايراتكەرى، الاشتىڭ اردا تۋعان ازاماتى سابىر قاسىموۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ، «ناۋرىز رەفورماسى» جونىندە ءبىراز اڭگىمەلەستىك.

سابىر احمەتجانقلى رەسەيگە قاراستى تۇمەن وبلىسىنىڭ تۋماسى. كاسىبي زاڭگەر. ءوزى وتە ۇلشىل ازامات.

ءبىز سابىر قاسىموۆ اعامىزدى 1990 جىلعى 25 قازانداعى «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك ەگەمەندiگi تۋرالى» دەكلاراتسياسىنىڭ جوباسىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە جاقسى بىلەمىز.
اسىرەسە، اتالعان دەكلاراتسياسىنىڭ 12-بابىنا «قازاق سسر-ءى رەسپۋبليكادان تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني، رۋحاني جانە تiل جونiندەگi قاجەتiن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايدى» دەگەن نورمانىڭ ەنۋىنە ىقپال ەتكەن تۇلعا رەتىندە ءتىپتى جاقسى كورەمىز، قاتتى قۇرمەتتەيمىز.
ودان دا كەرەمەتى، 1991 جىلى قازاقستان رەسپۋبليكاسى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدە «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك تاۋەلسiزدiگi تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭى قابىلداندى عوي. ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسياداعى سول نورمانىڭ نەگىزىندە اتالعان «تاۋەلسىزدىك تۋرالى» زاڭنىڭ 8-بابىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسى رەسپۋبليكا شەگiنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ۇلتتىق-مادەني، رۋحاني جانە تiلدiك قاجەتتەرىن قاناعاتتاندىرۋعا قامقورلىق جاسايدى، ولار ازاماتى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەرمەن جاسالعان شارتتار نەگiزiندە بۇل ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرiن قورعايدى.» دەگەن نورما ەنگىلگەن بولاتىن.
كوردىڭىز بە، سوڭعى نورما «ەگەمەندىك تۋرالى» دەكلاراتسياداعى نورماعا قاراعاندا، ءتىپتى شيراي تۇسكەن. جاڭادان تاۋەلسىزدىگىن الىپ جاتقان، بولاشاعى بۇلىڭىر بولىپ تۇرعان جاس مەملەكەت وزىنە «...ولار ازاماتى بولىپ وتىرعان مەملەكەتتەرمەن جاسالعان شارتتار نەگiزiندە بۇل ازاماتتاردىڭ مۇددەلەرiن قورعايدى.» دەگەن مىندەتتەمە العان.

سول كەزدە سابىر احمەتجانۇلى تۇپ-تۋرا قىرىق جاسقا ەندى كەلگەن قىلشىلداعان جاس جىگىت ەكەن. سوعان قاراماستان، اتاقتارى الاتاۋداي سالىق زيمانوۆ، سۇلتان سارتاەۆ، عايرات ساپارعاليەۆ اعالارىنا جوعارىداعى نورما تۋرالى ۇسىنىس بەرىپ، ونى جانە وتكىزە العان.

بۇل جەردە، ۇسىنىس بەرۋشى جاس جىگىت تە، ول بەرگەن ۇسىنىستىڭ تاريحي ءمانى مەن ستراتەگيالىق ماڭىزىن بىردەن ءتۇسىنىپ، قابىلداي بىلگەن اسىل تەكتى اعالار دا ناعىز ۇلتتىق دەڭگەيدەگى تۇلعالار ەكەنىن ايتىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق. ولاردىڭ كىم بولعانىن وسى ىستەگەن ىستەرىنىڭ ءوزى-اق ايگىلەپ تۇرعان جوق پا؟!
مىنە، بۇگىن سول تاريح وتىز جىل وتكەندە تاعى قايتالانىپ وتىر.
پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ 16 ناۋرىزدا حالىققا جولداۋ جاريالاپ، كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ باسىم باعىتتارىن بەلگىلەپ، ءدال سول توقسانىنشى جىلدارداعىداي قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى ۇسىنىستاردى تۇجىرىمداۋ جونىندەگى جۇمىس توبىن قۇردى.

سول كەزدەگى جاس زاڭگەر سابىر قاسىموۆ اعاسى قۇساپ، اۋىت مۇقيبەك سول جۇمىس توبىنداعى كەشەگى سالىق زيمانوۆ، سۇلتان سارتاەۆ، عايرات ساپارعاليەۆ سەكىلدى، بۇگىنگى عالىمدار امانجول نۇرماعامبەتوۆ، ەركىن وڭعارباەۆ، مارات باشىموۆكە جەكە-جەكە شىعىپ، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ شەگىنەن تىس جەرلەردە تۇراتىن قازاقتار باسقا مەملەكەتتىڭ ازاماتى بولعاندىعىنا قاراماستان جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋعا قۇقىقتى» دەگەن نورما ەنگىزىپ، شەكارا سىرتىندا قالىپ بارا جاتقان التى-جەتى ميلليون قانداسىمىزعا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرۋ كەرەكتىگىن ايتىپ، ساعاتتاپ ءتۇسىندىرىپ، قۇجاتتارمەن قامداپ، ول ۇسىنىستى وزدەرى دايىنداپ جاتقان كونستيتۋتسيانىڭ جاڭا جوباسىنا ەنگىزۋدى وتىنەدى.

ماسقارا بولعاندا، امانجول نۇرماعامبەتوۆ العاشقى كۇندەرى-اق «وتكاز» بەرەدى. قالعان ەكەۋى مىڭگىر-مىڭگىر ەتىپ، التى-جەتى ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرىنا قاتىستى ول ۇسىنىستى زاڭ جوباسىنا ۇسىنباق تۇگىلى، «يت قۋدى، قويان قاشتىمەن» جولدا قالدىرادى.

سوڭىندا، اۋىت مۇقيبەكتىڭ تەلەفونىن الماي، قاشا باستايدى.
ولجاس سۇلەيمەنوۆ اعامىز وسى جۇمىس توبىنا بايلانىستى پىكىر ءبىلدىرىپ، «مەن قازاقستاننىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسىن قۇراپ جاتقان كەڭەسكە قانداي ادامداردىڭ جينالعانىنا تاڭعالامىن!»-دەپتى.

ولجەكەڭ وتە دۇرىس ايتادى. ءبىز قازاقتىڭ تاعدىرىن كىمدەرگە سەنىپ تاپسىرعامىز ءوزى؟! مەن ولاردان ءتۇڭىلىپ وتىرمىن.

ءۇش وپاسىز عالىمنان تۇڭىلگەن سوڭ، اۋىت مۇقيبەك مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت اعاسىنىڭ قابىلداۋىن سۇراپ، اقورداعا حات جازادى.
ول حات پرەزيدەنتكە جەتپەي، ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنەن ءبىر-اق شىعادى.

ول از دەسەڭىز، تۋعان باۋىرىنداي كورەتىن مەملەكەتتىك حاتشى ەرلان قارين مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ توراعاسى مۇرات نۇرتىلەۋدىڭ اتىنا جازعان حاتتارى دا يەلەرىنە جەتپەي، قولدان-قولعا ءوتىپ، تەنتىرەپ كەتكەن كورىنەدى.
ال، ءماجىلىس پەن سەناتتىڭ قوس توراعاسى ەرلان قوشانوۆ پەن ماۋلەن اشىمباەۆقا جازعان حاتتان ءىز-دەرەك جوق...

قىسقاسى، مەنىڭ التى ميلليون قازاقتىڭ تاعدىرىن ارقالاعان حاتتارىم، ارى كەتكەندە، اتاقتى ايدا بالاەۆا قارىنداسىمنان ارىعا وتپەگەن سەكىلدى...
مەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى مۇرات نۇرتىلەۋدى تۇسىنەمىن، ول كىسى جاڭا كەلدى. مۇمكىن، قازاق كوشىنەن تولىق حابارسىز شىعار. وعان ايىپ تاعۋدان اۋلاقپىن. ال، ونىڭ بەر جاعىندا وتىرعاندار ءبارىن بىلەدى!

كوردىڭىز بە، ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ اينالاسىندا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ىشىندە تيمۋر قۇلىباەۆ پەن كارىم ءماسىموۆتىڭ قاعىپ كەتكەن شەگەلەرى ءالى وتىر. ولار تىستەي قاتىپ، قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ «دۇنيەجۇزىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ قاسيەتتى پارىزىمىز!» - دەگەن جالعىز اۋىز سوزىنە عانا ءىلىنىپ تۇرعان قازاق كوشىن قۇردىمعا جىبەرۋدىڭ بارلىق ءادىس-ايلاسىن ىستەپ باعۋدا. ونىڭ كىمدەر ەكەنىن دە مەن وتە جاقسى بىلەمىن. كەرەك بولسا، اتتارىن دا اتاپ بەرۋگە دايىنمىن!

قاسەكەڭنىڭ پرەزيدەنتتىك وكىلەتتىگى اياقتالعان سوڭ، شەتتەن كەلەتىن قازاق كوشى توقتايدى.

ۇلان-عايىر جەردى الىپ جاتقان ۇلكەن مەملەكەتپىز. سول مەملەكەتتى قۇراۋشى ۇلت – قازاقتىڭ جالپى سانى 20 ميلليونعا دا جەتپەيدى ەكەن. ءبىر-اق ۋىس قازاق! ونىڭ 13 ميلليونى عانا قازاقستانعا تيەسىلى، قالعان التى-جەتى ميلليونى – تەڭ جارىمىنا جۋىعى سىرتتا ءجۇر.

ال، سول قازاقتىڭ باسىن ءبىر شاڭىراق استىندا قوسايىق دەسەك، سونى قولداۋدىڭ ورنىنا، كەدەرگى جاساۋشىلار كوپ.

كونستيتۋتسيانىڭ جاڭا جوباسىن جاساعان عالىمداردىڭ ءتۇرى – اناۋ، بيلىك تۇتقاسىندا وتىرعان زامانداستاردىڭ ءتۇرى – مىناۋ!

«اپەكەمە جەزدەم ساي، ساسىعان ەتكە بورسىعان مايدىڭ» كەبى بولىپ تۇر.
سۋىرىلىپ شىعىپ، سونى اشىق كوتەرەتىن ءبىر تۇلعانىڭ بيلىكتە جوق ەكەنى بەلگىلى بولا باستادى.

ءيا، ءوزىنىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي، سابىر اعا احمەتجانۇلى وتە سابىرلى كىسى. «قازاق سوۆەتتىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتiك ەگەمەندiگi تۋرالى» دەكلاراتسياسىنىڭ جوباسىنا شەتتەگى قازاقتار تۋرالى نورما ەنگىزەمىن دەپ جۇرگەندە، ول كىسى مەن قۇساپ اق قالپاعىن كيىپ الىپ، كۇندە ماقالا مەن حاتتاردى بوراتىپ جازباعان، اقوردانىڭ الدىنا بارىپ تاۋسىلا زارلاماعان بولار.

سەبەبى، ول كەزدەگى زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار شەتىنەن كورەگەن، اۋزى دۋالى، باتىل، مەملەكەتشىل، ناعىز عالىمدار بولاتىن.
تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قاسىندا دا كىلەڭ دانىشپان تۇلعالار مەن ىسكەر ازاماتتار ءجۇردى.

قاي-قايسىسى دا ايتايىن دەگەنىڭدى ەمەۋىرىنىڭنەن بىلەتىن، ارى قاراي ءىلىپ اكەتىپ، ىسكە اسىرۋعا اسىعاتىن اياۋلىلار ەدى. سولاردىڭ ارقاسىندا، وسى مەملەكەتتىڭ ىرگەتاسى بەرىك قالانىپ، ءبولىنىپ-جارىلعان حالىقتىڭ از دا بولسا ءبىر بولىگىنىڭ باسى اتاجۇرتتا قوسىلىپ قالدى. ءتىپتى، كەشەگە دەيىن، سولاردان قالعان سارقىت ماحمۇد قاسىمبەكوۆتىڭ كەزىندە اقورداعا قالاعان ۋاقىتتا كىرىپ-شىعىپ جۇردىك. وتىنىشتەرىمىز تۇڭعىش پرەزيدەتكە توقتاۋسىز جەتىپ تۇردى...

كەيىن ءبارىن قۇرتقان «سۇرشا قىزدار» مەن جەتەسىز كۇيەۋلەر، ودان قالابەردى ماسىلەر عوي.

وسى جەردە، «سوندا، ءبىزدىڭ قازاقتىڭ عىلىم سالاسىنداعى عالىمدارى مەن بيلىك باسىنداعى تۇلعالارى وتىز جىلدا وزدى ما، الدە توزدى ما؟!»-دەگەن سۇراۋ تۋادى.

وزدەرىڭىز دە بايقاپ وتىرعان بولارسىزدار، جاسىق، جەلبۋاز عالىمسىماقتار مەن الاش تونىن جامىلعان ارامزا، جىلتىر شەنۋنىكتەر قاپتاپ كەتكەن سەكىلدى.

قازىر اقورداداعى پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىلارىنىڭ كومەكشىلەرىنە نەمەسە ءبىر قاتارداعى قىزمەتكەرىنە كىرۋ تۇرماق، تەلەفون ارقىلى حابارلاسۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولىپ كەتتى.

ودان گورى، كەزىندە قىرعىز رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇرمەدە وتىرعان ۇلتتىق ليدەرى ومۇربەك تەكەباەۆقا جولىعۋ الدەقايدا وڭاي بولاتىن.
ۇلت ءۇشىن تۇلعادان توقىراۋ – اۋىر قاسىرەت ەكەن!

دەمەك، ماعان قازىر پرەزيدەنتتىڭ اينالاسى قانسورعىش تيمۋر قۇلىباەۆ پەن وپاسىز كارىم ماسىموۆتەن دا قاۋىپتى، ۇرەيلى بولىپ تۇر.
مۇنىڭ ءتۇبى جاقسىلىققا اپارمايدى. ۇلتتى ۇپايىنان ايىرىپ، پرەزيدەنتتى سازعا وتىرعىزۋمەن تىنادى سوڭى.

ويتكەنى، سوڭعى ون بەس جىلداعى ۇلت مۇددەسىنە قاتىستى ماسەلەدەن تۇڭعىش پرەزيدەنتتى وقشاۋلاۋ ارەكەتى نەمەن اياقتالعانىن كەشە عانا ءوز كوزىمىزبەن كوردىك قوي!

دەگەنمەن، «ۇمىتسىزدىك – شايتاننىڭ ءىسى»، قاسىم-جومارت اعامنان ءۇمىتىمدى ءالى ۇزگەن جوقپىن. مەن قاسەكەمە سەنەمىن، نازارباەۆ شاقىرعان قانداستارىن توقاەۆ دالاعا تاستامايدى. كەشە «جاڭا قازاقستان دەگەنىمىز – شىن مانىندە ادىلەتتى قازاقستان» دەپتى عوي پرەزيدەنت. ەندەشە، جاڭا قازاقستاننىڭ جاڭا كونستيتۋتسياسىندا الىستا قالعان التى ميلليون قازاق تۋرالى التى اۋىز ءسوز تۇرماسا، ول – بارىپ تۇرعان ادىلەتسىزدىك بولماي ما؟! سوندىقتان، قاسىم-جومارت اعا شەتتەن كەلەتىن قانداستارىنا كونستيتۋتسيالىق قۇقىق بەرۋ ارقىلى ءوزىنىڭ «قاسيەتتى پارىزىن» وسى جولى ورىندايدى.

ەكى-ءۇش دەپۋتات قابارلاسىپ، قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XXXI سەسسياسىندا پرەزيدەنت ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىز تۋرالى ايتۋى مۇمكىن دەگەن سوڭ، سارىلا كۇتتىك. سەسسيا ءوتتى، قانداستار تاعدىرى تۋرالى ەشتەڭە ايتىلمادى.
دەمەك، مەنىڭ ۇسىنىسىم مەملەكەت باسشىسىنا جەتە قويعان جوق.
جەتسە دە، تولىق ەمەس، شالاجانسار كۇيدە جەتكەن بولۋى مۇمكىن.
ءتۇبى جەتەدى دەگەن سەنىمدەمىن.
اللا قالاسا، جەتكىزەمىز!

سەبەبى، تاعى دا قايتالاپ ايتايىن، قۇداي بەتىن ارى قىلسىن، بولاشاقتا قازاق كوشى قاتەرگە ۇشىراپ، قانداستارىمىز دالادا قالىپ جاتسا، وندا ولاردىڭ ۇلت الدىنداعى سۇراعى وتە ۇلكەن، جازاسى دا تىم اۋىر بولادى. تاريح قازاقستاندى ەشقاشان كەشىرمەيدى. مەن سونداي ءبىر «قارا داق»-تىڭ قاسىم-جومارت اعا بيلىك تىزگىنىن ۇستاعان جىلداردىڭ ەنشىسىندە قالعانىن مۇلدە قالامايمىن!
سول ءۇشىن، بويىمداعى جانىم امان بولسا، قولىمنان كەلگەن ارەكەتتىڭ ءبارىن جاساۋعا بەلدى بۋىپ، جۇدىرىقتى ءتۇيىپ وتىرمىن.
كەرەك بولسا، بۇل ۇسىنىستى رەسپۋبليكا كولەمىندە جالپىۇلتتىق دەڭگەيدە كوتەرەمىز!
سىزدەر دە سوعان دايىن بولىڭىزدار، ارداقتى اعايىن!

قوي، ەندى اۋەلگى سوزىمىزگە قايتا ورالايىن، سونىمەن، سابىر قاسىموۆ اعامىزبەن كەزدەسىپ، سول كەشەگى وتكەن كۇندەردى ەسكە الىپ، بۇگىنگى جاعدايدى ورتاعا سالىپ، اقىلداسىپ قايتتىق.
اڭگىمەنىڭ تيەگىن اعىتتىق.

ىشكە شەمەن بولىپ قاتىپ قالعان اشۋ مەن ىزانى ءبىراز بوساتقانداي بولدىق. سابىر اعا احمەتجانۇلى بىردە مىرس-مىرس كۇلىپ، بىردە جاعاسىن ۇستاپ، باسىن شايقاۋمەن بولدى.

سوڭىندا بۇل ۇسىنىستى قوس قولداپ قولدايتىنىن ءبىلدىردى، ءوز مۇمكىندىگىن پايدالانىپ، ارەكەت جاسايتىنىن دا ايتتى...
ايتپاقشى، سابىر اعا قاسىموۆ قازىر پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ جارلىعىمەن قۇرىلعان ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن تولىق اقتاۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ جۇمىس توبىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.

امان بولسىن ساف التىن سابىر اعامىز!

اۋىت مۇقيبەك

Abai.kz