انگليانىڭ تۇمان باسقان كوڭىلسىز كۇزىن جاتىرقاپ جۇرگەن مەنىڭ نازارىمنان  وزگە ەلدەگى ءاربىر ۇساق-تۇيەك نارسەلەر دە تىس قالمادى. وزگە اعىلشىن قالالارى سەكىلدى بيرمينگەمدەگى دە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سىرتتان كەلۋشىلەردى جاقسى قابىلداۋى، قالانىڭ تازالىعى، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ جوعارىلىعى، اۆتوبۋستاردىڭ اسىقپاي، ءوز ۋاقىتىندا ءجۇرۋى (الماتىداعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ باسسىزدىقتارىنان ابدەن زاپى بولعاندار ءۇشىن مۇنداعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كىشىپەيىلدىلىگى تاڭ قالارلىق جاعداي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن) جانە ت.ب. جاعدايلار ءبىزدىڭ ءالى دە ەۆروپادان ۇيرەنەرىمىزدىڭ كوپ ەكەندىگىن اڭعارتقانداي بولدى. بىراق، مۇندا دا ەتنيكالىق توپتاردىڭ ناقتى ءبىر اۋدانداردا مەكەندەۋى، ءدىن تاراتۋشىلارعا شەك قويىلماۋى سياقتى مەن ءۇشىن ۇنامسىز جاعدايلار كورىنىس بەرىپ جاتادى ەكەن. بىردە اۆتوبۋستا وتىرعان ماعان قوڭىرقاي قىز كۇلىمسىرەپ كەلىپ كىشكەنە پاراقشانى ۇستاتتى، وندا «ەگەر ءسىز بۇگىن ولەر بولساڭىز باراتىن جەرىڭىز جۇماق پا، الدە تامۇق پا؟» دەگەن سوزدەر ۇلكەن ارىپپەن جازىلعان ەكەن. الگى قىز ماعان پاراقشادا كورسەتىلگەن ادرەستى كورسەتىپ وزگە ەشتەڭە ايتپاستان العىسىن ءبىلدىرىپ ارى قاراي ءوتىپ كەتتى. وسىدان از عانا بۇرىن ۋنيۆەرسيتەت ساياباعىندا وتىرعىشتا وتىرعانىمدا قوڭىرقاي ستۋدەنت جىگىت كۇلىمسىرەپ كەلىپ، ادەمى بەزەندىرىلگەن بۋكلەت ۇسىنعان بولاتىن. وندا دا سول يسا پايعامباردىڭ ۇلىلىعى جايلى باياندالادى، استىندا مىندەتتى تۇردە تەلەفون مەن ادرەس كورسەتىلگەن.

انگليانىڭ تۇمان باسقان كوڭىلسىز كۇزىن جاتىرقاپ جۇرگەن مەنىڭ نازارىمنان  وزگە ەلدەگى ءاربىر ۇساق-تۇيەك نارسەلەر دە تىس قالمادى. وزگە اعىلشىن قالالارى سەكىلدى بيرمينگەمدەگى دە جەرگىلىكتى حالىقتىڭ سىرتتان كەلۋشىلەردى جاقسى قابىلداۋى، قالانىڭ تازالىعى، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ جوعارىلىعى، اۆتوبۋستاردىڭ اسىقپاي، ءوز ۋاقىتىندا ءجۇرۋى (الماتىداعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ باسسىزدىقتارىنان ابدەن زاپى بولعاندار ءۇشىن مۇنداعى اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كىشىپەيىلدىلىگى تاڭ قالارلىق جاعداي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن) جانە ت.ب. جاعدايلار ءبىزدىڭ ءالى دە ەۆروپادان ۇيرەنەرىمىزدىڭ كوپ ەكەندىگىن اڭعارتقانداي بولدى. بىراق، مۇندا دا ەتنيكالىق توپتاردىڭ ناقتى ءبىر اۋدانداردا مەكەندەۋى، ءدىن تاراتۋشىلارعا شەك قويىلماۋى سياقتى مەن ءۇشىن ۇنامسىز جاعدايلار كورىنىس بەرىپ جاتادى ەكەن. بىردە اۆتوبۋستا وتىرعان ماعان قوڭىرقاي قىز كۇلىمسىرەپ كەلىپ كىشكەنە پاراقشانى ۇستاتتى، وندا «ەگەر ءسىز بۇگىن ولەر بولساڭىز باراتىن جەرىڭىز جۇماق پا، الدە تامۇق پا؟» دەگەن سوزدەر ۇلكەن ارىپپەن جازىلعان ەكەن. الگى قىز ماعان پاراقشادا كورسەتىلگەن ادرەستى كورسەتىپ وزگە ەشتەڭە ايتپاستان العىسىن ءبىلدىرىپ ارى قاراي ءوتىپ كەتتى. وسىدان از عانا بۇرىن ۋنيۆەرسيتەت ساياباعىندا وتىرعىشتا وتىرعانىمدا قوڭىرقاي ستۋدەنت جىگىت كۇلىمسىرەپ كەلىپ، ادەمى بەزەندىرىلگەن بۋكلەت ۇسىنعان بولاتىن. وندا دا سول يسا پايعامباردىڭ ۇلىلىعى جايلى باياندالادى، استىندا مىندەتتى تۇردە تەلەفون مەن ادرەس كورسەتىلگەن. ەكى جاعدايدا دا ولار ماعان پاراقشاداعىلاردى ءتۇسىندىرىپ، جول كورسەتۋگە تىرىسپادى، مۇمكىن ادامداردىڭ قۇقىقتارىنا قول سۇقپاۋ جاعىن دا جادىندا ۇستاعاندارى شىعار.  مۇنداي جاعدايعا ەتىم ۇيرەنىپ كەتكەن ماعان ونىڭ ەشقانداي اسەرى دە بولعان جوق، تەك ميسسيونەرلەردىڭ ءوز ماقساتتارىنان اينىماي قاي جەردە بولسا دا ادامداردى وزدەرىنە تارتۋدى جالعاستىرا بەرەتىندىگىنە قايران قالدىم. الگى ءدىني پاراقشا تاراتۋشىلاردىڭ ءبىزدىڭ ەلدەگى وزگە دىنگە كىرىپ، ءدىن تاراتۋشى سولداتتارعا اينالعان قاراكوز قارىنداستارىمىز بەن اپكە، انالارىمىزدان باستى  ايىرماشىلىعى ولاردىڭ ادامداردىڭ مازاسىن المايتىندىعىندا، ولار تەك جارناما تاراتۋشىلار سەكىلدى پاراقشانى ۇسىنادى، الۋ، الماۋ ادامنىڭ ءوز ەركىندە جانە بۇل ەشقانداي دا ادام قۇقىعىنا قول سۇعۋ بولىپ تابىلمايدى.  الماتىدا ۇيىمە ەسىك قاعىپ كەلىپ، تەلەفون شالىپ، كوشەدە جەڭىمنەن تارتىپ توقتاتىپ ءوز قۇدايى جايلى اڭگىمە باستايتىن قانداستارىمىز ادامنىڭ قۇقىعى جايلى ەش باس قاتىرىپ جاتپايتىن، مۇمكىن ولاردى دايارلىقتان وتكىزگەندە ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزعا قاتىستى قۇقىق ماسەلەسىن ويلانۋدىڭ قاجەت ەمەستىگى دە ايتىلاتىن بولار. سايكەسىنشە، ادامدار دا ولارعا قاتىستى ءارتۇرلى قاتىناستا بولاتىن، ءوز باسىم ولارعا  قانشاما رەنجىپ، نارازىلىق ءبىلدىرىپ جاتسام دا كۇلىمسىرەپ  تىڭداپ تۇرىپ سەن ءسوزىڭدى اياقتاعان ساتتە ءوز اڭگىمەسىن جالعاستىرا كەتۋشى ەدى. مەن ولاردىڭ ار-نامىس پەن ادامدىق ۇستانىمداردان قالاي ايرىلىپ تەك ءدىن تاراتۋشى روبوت كۇيگە ەنگەنىنە قاراپ ءىشىم اشيتىن ەدى. شىندىعىنا كەلگەندە جەكە ومىرىڭە قول سۇعىپ، دەمالىس ۋاقىتىڭدى دۇرىس وتكىزۋىڭە مۇرشا بەرمەيتىن ءدىني اعىمداردىڭ تەرىس ارەكەتتەرى 11 قازان 2011 جىلى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلدانعاننان كەيىن عانا ساپ تىيىلدى. قانشاما ادام سول وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنگە دەيىن ارسىز ءدىني اعىمداردىڭ سالدارىنان زارداپ شەكتى،  ەڭ باستىسى ءدىن تاراتۋشىلاردىڭ جەكە ادام قۇقىقتارىن تاپتاپ، ولاردىڭ دەم الۋعا دەگەن قۇقىقتارىن بۇزعانى، تۇرعىن ۇيلەرگە كىرىپ ولاردىڭ مەنشىك قۇقىقتارىن اياققا تاپتاعانى جايلى ەش جەردە ايتىلمايدى.

جالپى ءدىن تۋرالى ءسوز قوزعاعاندا بارلىق نارسە سياقتى، ونىڭ ەكى جاعى بارلىعى نازاردا بولۋى شارت. ءدىن - قوعامداعى تۇراقتىلىقتى، ءتارتىپتى، كىشىپەيىلدىلىك پەن مەيىرىمدىلىكتى قامتاماسىز ەتە الادى، ءتىپتى زاڭ مەن ءدىندى قاتار الساق، ادام ءۇشىن ماڭىزدىسى ءدىن ەكەندىگى داۋسىز. سەبەبى، زاڭدى بۇزعانى ءۇشىن ول مەملەكەت الدىندا جاۋاپ بەرسە، ءدىندى بۇزعانى ءۇشىن قۇداي الدىندا جاۋاپتى. سايكەسىنشە، زاڭدى ەشكىمگە بىلدىرمەي بۇزۋعا بولاتىن بولسا، ءدىندى بۇزۋ ءىسىن قۇدايدان جاسىرا المايسىڭ. وسىدان دا بولار ادامدار ءۇشىن ءدىننىڭ ماڭىزى اسا زور. مەملەكەتتىڭ زاڭ مەن ءدىندى ۇشتاستىرۋ تاجىريبەسى مۇسىلمان ەلدەرىنەن ءمالىم، ءتىپتى، وسىمگە قارىز بەرمەۋ قاعيداسى مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ قارجىلىق داعدارىستى باستان كەشىرمەۋىنە سەپ بولعانىن كەزىندە بۇكىل الەم مويىنداعان بولاتىن.

ءدىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى سول، ول بىرگە تۋعان باۋىرلاردىڭ ءارتۇرلى دىنگە باس ۇرىپ، ءوزارا دىنگە بايلانىستى ارازداسىپ، ءبىر-ءبىرىن ءولتىرىپ، تۇقىمىن جويىپ جىبەرۋىنە دەيىن جەتكىزە الاتىن قۇدىرەت. ك.ماركس كەزىندە دىنگە باس اينالدىراتىن اپيىن رەتىندە باعا بەرگەندىگى تەگىن ەمەس، شىندىعىندا دا ءدىن ادامنىڭ ساناسىن تۇگەل جاۋلاپ العان كەزدە ونى باسقارۋ ءدىن تاراتۋشىلار ءۇشىن وڭاي شارۋاعا اينالادى. ارينە، ول ەلدىڭ اۋماعىنا كەڭ تاراعان ءدىن بولسا، بۇل مەملەكەتتى باسقارۋ  ءۇشىن ۇلكەن كومەك بولار ەدى. ال، ول - باستى ماقساتى ۇلتتىق مۇددەمەن ساي كەلمەيتىن دەسترۋكتيۆتى كۇشتەر تاراتاتىن ءدىن بولسا شە؟

جالپى جەر بەتىنە دىندەردىڭ تارالۋ تاريحىنا كوز جۇگىرتسەڭىز، ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ تاراتۋ ايماعىندا بەيبىت تۇردە جۇزەگە اسىرىلماعانىنا كۋا بولاسىز، كوپشىلىك جاعدايدا قان توگىلدى، كەي ەلدەر ەكىنشىلەردىڭ بودانىنا اينالدى، ال بودان بولعاندار بىرتىندەپ كۇشپەن وزگە دىنگە تارتىلدى. جاۋلاپ الۋشىلار جەرگىلىكتى حالىقتى ءوز ەركىنە باعىندىرۋدىڭ ەڭ وڭاي ءتاسىلى رەتىندە ءدىن تاراتۋدى تاڭداپ وتىردى. سەبەبى، باسقىنشىلاردىڭ ءدىنى مەن ءتىلىن، ءدىلىن قابىلداعان ۇلتتار مەن ۇلىستار بىرتىندەپ ازاتتىق الۋ يدەياسىنان ءوز ەركىمەن باس تارتاتىندىعى ايقىن ەدى. تاريحتا وتارلاۋشى مەملەكەتتەر وزدەرىنە قارسى شىققان قانداس تۋىستاردى ءبىر-بىرىنە جاۋ ەتۋ ءۇشىن ءدىندى پايدالانعانىن جاقسى بىلەمىز، كەزىندە ءۇندىستاننىڭ ەكىگە ءبولىنۋى مۇنىڭ ناقتى دالەلى بولا الادى. ءدىننىڭ قۇدىرەتتىلىگى سول بىتە قايناسىپ جاتقان تۋىستاس حالىق ەكىگە جارىلىپ، ءبىر-ءبىرىن اياماي قىرىپ، بىتىسپەس جاۋعا اينالدى. بۇدان كەيىنگى كەزدەرى اقش وزىنە ۇزاق جىلدار بەرىلمەگەن قاس دۇشپانى يراكتى دا وسى ءدىن ارقىلى تىزە بۇكتىردى، مۇندا ءتىپتى ءبىر مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ەكى تارماعى ءبىر-بىرىنە قارسى قويىلدى. ياعني، ءبىر دىندەگى ادامداردىڭ ءوزى  ءوزارا جاۋ بولا الاتىندىعى تاجىريبەدە دالەلدەندى، ول ءۇشىن تەك اقپاراتتىق، قارجىلىق، يدەولوگيالىق قولداۋ بولسا جەتكىلىكتى. مۇنىڭ ءوزى حالىقتىڭ ءارتۇرلى اعىمدار مەن سەكتالارعا بوي ۇرۋىنىڭ بولاشاقتا سىرتقى كۇشتەردىڭ قولداۋىمەن ۇلكەن قانتوگىستەرگە الىپ كەلە الاتىندىعىنا دالەل بولا الادى.

بۇگىنگى كۇنى دە ءدىن تاراتۋ ءىسى ءالى جالعاسىن تابۋدا، ءارتۇرلى مەملەكەتتەر، ءدىني ۇيىمدار ناقتى ءبىر اۋماقتاردا ءوز ىقپالىن كۇشەيتىپ، سول اۋماقتى ءوز باقىلاۋىندا ۇستاۋ ءۇشىن، ءتىپتى ءبىر مەملەكەتتىڭ اۋماعىن ءبولىپ الۋ ءۇشىن دە قانشاما قارجى سالىپ، ءدىن تاراتۋ ءىسىن جۇرگىزۋدە. بۇرىن وزگە ەلدەردى جاۋلاپ الۋ قارا كۇشتىڭ ءىسى بولسا، ەندىگى جەردە ءتۇرلى قۋلىق سۇمدىقتى يگەرگەن جاۋلاپ الۋشىلار وزدەرىنىڭ جاڭا اۋماقتاردى يگەرۋ باعدارلامالارىنا ءدىندى باستى قۇرال رەتىندە ەنگىزدى. اسىرەسە، بۇل ءىس ءوز ءدىنى مەن دىلىنەن، تىلىنەن اجىراپ قالعان ۇلتتار مەن ۇلىستار تۇراتىن ايماقتاردا مىقتاپ قولعا الىنۋدا. مۇنداي ايماقتىڭ ءبىرى ءوزىمىزدىڭ قازاق ەلى دە ازاتتىق العان جيىرما جىل ىشىندە قانشاما ءدىني اعىمدار مەن سەكتالاردىڭ مەنشىكتى مەكەنىنە اينالىپ ۇلگەردى. كەزىندە اتىن بىلمەيتىن نەشەمە ءدىني اعىمدار مەن سەكتالار بىرتىندەپ قازاق قوعامىنا كىرىگىپ، ولاردىڭ ورتاسىندا ءوز قاۋىمداستىقتارىن قۇرىپ الدى. بۇگىنگى كۇنى دىنگە بايلانىستى ءسوز قوزعالعاندا ءوز قۇقىقتارىنىڭ جەرگە تاپتالعانى جونىندە اتتانداي جونەلەتىن دە وزگە دىنگە ىلەسكەن قانداستارىمىز ەكەندىگى كوڭىلگە كىربىڭ ۇيالاتادى.

ءدىن ماسەلەسى، ۇلتتى ساقتاۋ ماسەلەسى ءتىپتى عاسىرلار بويى وزگەلەردى جاۋلاپ الىپ، وكتەمدىك جۇرگىزگەن، ءتىلى الەمدىك تىلگە اينالعان اعىلشىندار ءۇشىن دە وزەكتى ماسەلە ەكەندىگىن بىلگەندە مەن ءبىراز تاڭداندىم. English Defence Leagua (EDL), British National Party (BNP) سياقتى ۇيىمداردىڭ اعىلشىن ەلىندە قۇرىلىپ، اعىلشىندار تاراپىنان قولداۋعا يە بولۋى، وزگە دىندەردىڭ ءوز جەرىندە ورىن الۋىنا بايلانىستى ءارتۇرلى نارازىلىق اكتسيالارىن ۇيىمداستىرۋى قاراپايىم اعىلشىنداردىڭ ءوز ۇلتىنىڭ بولاشاعىنا الاڭداۋشىلىعىن، بۇگىنگى دەموكراتيالىق مەملەكەتتىڭ ءدىني بەيتاراپتىق ساياساتىنا نارازىلىعىن كورسەتە الادى. مۇنىڭ ءوزى كۇندەردىڭ كۇنىندە بۇل ەلدە دە بيلىك باسىنا اتالمىش ۇيىمداردىڭ ۇستانىمدارىنا وڭ كوزبەن قارايتىن ادامنىڭ كەلۋى ءبىراز نارسەنىڭ وزگەرۋىنە الىپ كەلەتىندىگىنە مەڭزەيدى. بۇل ەلدەردىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلتىنىڭ نەگىزگى ماقساتى ءوز ەلىندە وزگە دىندەردىڭ، اسىرەسە يسلامنىڭ كوپ تارالىپ، وزگە ۇلتتاردىڭ كوپشىلىككە اينالماۋى بولىپ وتىر.

جەتپىس جىل بويى ءتىلى مەن ءدىلى، ءدىنى اياققا تاپتالىپ، ۇلتتىق رۋحى مۇقالىپ، ءياسساۋيدىڭ كىم  ەكەنىن ۇمىتىپ ءدۇبارا كۇيگە تۇسكەن قازاق قوعامى ءۇشىن بوستاندىقپەن بىرگە دەموكراتيا، ادام قۇقىقتارىنىڭ ابسوليۋتتىلىگى سياقتى ۇعىمدار قاتار كەلدى. قانشاما ۋاقىت قۇدايدىڭ بارلىعىنا كۇمان كەلتىرىپ، اتەيستىك باعىتتا تاربيە العان قازاق ءتىلدى قانداستارىمىز ەندىگى جەردە ءوز اتا دىندەرىنە باس قويا باستادى. بىراق، قازاق حالقى ءۇشىن سان عاسىرلار سەرىك بولعان ءابۋ حانيفا نەگىزىن سالعان مەكتەپ جاماعاتى ەندىگى جەردە يسلام دەپ اتا-بابامىزدان بىزگە جاقىندىعى جوق وزگە ۇلتتاردىڭ ۇلتتىق ەرەكشەلىكتەرىنە ساي قۇرىلعان مەكتەپتەر مەن اعىمدارعا، سەكتالارعا باس ۇردى. ءدىني ساۋاتتىڭ بولماۋى قاراپايىم حالىقتى ءوز باعىتىنان اداستىردى، مۇسىلماندىققا باس ۇردىق دەپ ەلىمىزدە بۇرىن اتىن ەستىمەگەن يسلامي ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن قانداستارىمىز ەندىگى جەردە ءبىر-ءبىرىن جات كورىپ، اتا-بابادان قالعان سالت-داستۇرلەردەن جەرىنىپ ءجۇر. ءتىپتى ايدىڭ كۇننىڭ امانىندا ماقسات-مۇددەسى قازاققا جات ءدىني ۇيىمنىڭ مۇشەسى بولعان ۇل-قىزدار اتا-اناسى مەن باۋىرلارىنان بەزىپ، وزدەرىن حاق ءدىننىڭ جولىنداعى تاقۋا ساناپ، پايعامبار داۋىرىندەگى ءومىردى ناسيحاتتاپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. جالپى ءدىننىڭ باستى قاعيدالارىنىڭ ساقتالىپ كەيبىر ماندىك ەمەس فورمالىق  تۇستارىنىڭ ۇلتتىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى باستاپقىدا ءدىن تاراتۋشى ۇلت ۇسىنعان سيپاتتان وزگەرىسكە ۇشىراۋى تابيعي قۇبىلىس. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا عاسىرلار بويى ءابۋ حانيفا مەكتەبىن باسشىلىققا العان قازاق قوعامى ءۇشىن وزگە مەكتەپ وكىلدەرىنىڭ سىن ايتۋى، بولماسا اتا-بابادان قالعان سالت-داستۇرلەردى جوققا شىعارۋى ۇلكەن قاتەلىك دەپ تۇجىرىمداۋعا بولادى.

ال كەڭەستىك ساياسات سالدارىنان ءتىلى مەن دىلىنەن، دىنىنەن تولىقتاي اجىراپ ماڭگۇرت قالپىنا تۇسكەن قازاقتار بولسا باتىستان كەلگەن ميسسيونەرلەر تاراپىنان جۇرگىزىلگەن ۇگىت ناسيحاتقا ۇيىپ، بوتەن دىندەر مەن سەكتالاردىڭ جاماعاتىنا اينالىپ ۇلگەردى. وسى جاعدايلارعا سارالاۋ جاساساق وسىنشاما ءدىن مەن ءدىني سەكتانىڭ ەلىمىزدە كەڭ قانات جايۋىنا حالىقتىڭ ءدىني ساۋاتىنىڭ تومەن بولۋى اسەر ەتكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. دىنگە قاتىستى اق پاراق سياقتى كۇيدەگى ادامدار ساناسىنا ءارتۇرلى ءدىني ۇيىمدار ءوز جازباسىن ەنگىزىپ، ەندىگى جەردە ەلىمىزدە ءوز جاماعاتى بار ىرگەلى ءدىني ۇيىمدارعا اينالىپ ۇلگەردى. قازاق ۇلتىنىڭ ۇلت رەتىندە ساقتالۋىنىڭ باستى شارتى ونىڭ ءتىلى، ءدىلى مەن ءدىنىنىڭ بىرتۇتاستىعى ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ەندىگى جەردە ۇلتتىڭ ناقتى اتا بابا ۇستانعان ءدىني جولعا بىرىگۋىن قامتاماسىز ەتۋ باستى مىندەت بولىپ تۇر. قازاقستان ءوز الدىنا مەملەكەت بولعان ۋاقىتتا ەلدى باسقارۋشىلاردىڭ ءدىني ساۋاتىنىڭ تومەن بولۋى، ءدىننىڭ الاپات كۇش ەكەندىگىن مويىنداماۋى بۇل سالانىڭ بەيبەرەكەت، ءوز الدىنا دامۋىنا جول اشتى. زايىرلىلىق قاعيداسىنا سۇيەنىپ، مەملەكەتتىڭ ءدىن ىسىنە ارالاسپاۋى، دىنگە باقىلاۋ جاساماۋى قازاقستان سياقتى تاريحي قالىپتاسقان ءداستۇرلى دىنىنەن اجىراپ قالعان ەل ءۇشىن تيىمسىزدىگىن دالەلدەدى. ناتيجەسىندە، قازاق قوعامىندا بۇرىن تەك تەلەديداردان كورەتىن شاھيدتتاردىڭ ورىن الۋى (تارازداعى وقيعا) ءبىزدىڭ حالىقتىڭ دا وزگە حالىقتار سياقتى دىنگە بەرىلىپ، جەكەلەگەن ءدىني اعىمداردىڭ جەكە ماقساتتارىنىڭ قۇرالىنا اينالا الاتىندىعىن دالەلدەدى. بۇگىنگى كۇنى قازاق قوعامىندا ورىن الىپ جاتقان دىنمەن بايلانىستى ءتۇرلى قايشىلىقتار مەن تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر بۇل اراعا مەملەكەتتىڭ مىندەتتى تۇردە ارالاسۋىن تالاپ ەتەدى. سوندىقتان، بەتىمەن كەتىپ بارا جاتقان ءدىني احۋالدى تۇزەۋ ءۇشىن جايماشۋاق، جايباراقات ساياسات ۇستانۋ حالىقتىڭ بولاشاعىنا نەمكەتتى قاراۋمەن تەڭ. مەملەكەت بۇل ماسەلەدە ءوزىنىڭ ءوز ەلىندە قوجايىن ەكەندىگىن كورسەتىپ، قاتاڭ ساياسي ۇستانىمدا بولۋى ءتيىس. بۇل ەڭ الدىمەن ءارتۇرلى سوراقى ارەكەتتەرى ءۇشىن وزگە ەلدەردە جۇمىس جاساۋىنا تىيىم سالىنعان ءتۇرلى ءدىني اعىمدار مەن سەكتالارعا بايلانىستى. ەگەر وزگە ەلدەر ولاردىڭ قىزمەتىن ءوز ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە نۇقسان كەلتىرەدى دەپ تاپسا، ولار قالايشا ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن ءتيىمدى جۇمىس جاساۋى مۇمكىن.

ەلىمىزدە ءدىندى جامىلىپ ءارتۇرلى پيعىلدا جۇمىس ىستەيتىن اعىمداردىڭ قازاق جاستارىنىڭ باسىن اينالدىرىپ، ولاردى تەك بەرىلگەن بۇيرىقتى ورىنداۋشى كەيپىنە ءتۇسىرۋى، كوپتەگەن وتباسىلاردىڭ مۇشەلەرىنىڭ ءارتۇرلى ءدىني اعىمعا كىرىپ، ءبىر بىرىنەن اجىراسىپ جاتۋى، قانشاما ادامنىڭ ءدىني سەكتا مال مۇلكىن تارتىپ الۋى، ەڭ اقىرى قانشاما ادامنىڭ تەرروريست رەتىندە كوزدەرىنىڭ جويىلىپ جاتۋى بىزدە جۇرگىزىلگەن بەيتاراپ ءدىني ساياساتتىڭ ناتيجەسى بولىپ وتىر. كەزىندە  مارقۇم جاعدا ابىز بىزدەگى ءدىني ساياساتتى «ءبىر داستارحان باسىنا قويدىڭ، ءيتتىڭ، شوشقانىڭ باسىن قاتار قويىپ، ال ەندى تاماقتانايىق دەگەنمەن تەڭ» دەپ سيپاتتاعان ەدى. شىندىعىندا دا ءدىن ادامداردى ءبىر-بىرىنەن الشاقتاتادى سەبەبى، ءار ءدىننىڭ ءوز ماقساتى، ءوز ۇستانىمى بار ول وزگە دىندەرمەن ءوزارا كىرىگىپ كەتۋدى ۇندەمەيدى. ءارتۇرلى دىندەگى ادامداردىڭ بەيبىت قاتار ءومىر سۇرۋىنە مەملەكەت قانا كەپىل بولا الادى. ال ولاردىڭ اراسىنداعى ارازدىق شارىقتاۋ شەگىنە جەتكەندە مەملەكەتتىڭ ءوزى دە دارمەنسىز قالىپقا تۇسەرى ءسوزسىز. ۇزاق ۋاقىت بويى ادام قوعامىنا كىرىككەن ءداستۇرلى دىندەر قان توگۋگە، توزىمسىزدىككە شاقىرمايتىندىعى انىق، دەگەنمەن، ءبىر اداممەن بايلانىستى ءورىس الىپ ماقساتى پايدا تابۋ، ۇستەمدىك ورناتۋ، مەملەكەتتى جويۋ سياقتى ءدىني اعىمدار ءدىني توزىمدىلىك ماسەلەسىن ۋاقىتشا پايدالانعانىمەن كەزى كەلگەندە ءوز ماقساتى جولىندا اشىق كۇرەسكە شىعاتىنى انىق.

ەلىمىزدەگى ءدىني احۋالدى تۇزەۋ ءۇشىن مەملەكەت ءوزىنىڭ زايىرلىلىق قاعيداسىنان باس تارتپاستان ءدىن ىسىنە بەلگىلى شەكتە ارالاسۋ ارقىلى (11 قازان 2011 جىلعى №483-IV «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ) بۇل سالادا جاڭاشا مودەل قالىپتاستىرۋعا بەت الدى. ءدال قازىرگى جاعدايدا ەلىمىزدەگى ورىن العان جاعداي وزىندىك قايتالانباستىعىمەن ەرەكشەلەنەدى، سوندىقتان ءدىن تۋراسىندا وزگە ەلدەردەگى ناقتى ءبىر مودەلدى پايدالانۋ قاتەلىككە ۇرىندىرۋى مۇمكىن. بۇل ماسەلەدە مەملەكەت زايىرلىلىق قاعيداسى شەگىندە قازاق ۇلتىنىڭ باسىن بىرىكتىرۋشى دىنگە  زاڭمەن ناقتى باسىمدىق بەرە الماسا دا ءوزىنىڭ ۇستانعان ساياساتىندا اتالمىش ءدىننىڭ ەرەكشەلىكتەرىن نەگىزگە الۋى ءتيىس. جالپى العاندا كوپ ۇلتتىلىق سيپاتتاعى قازاق ەلىنە ۇڭىلە قاراساق ونداعى حالىقتى  ۇلتتىق سيپاتىنا قاراي ەكىگە بولۋگە بولادى ءبىرى تۇركى تىلدەس ۇلتتار بولسا ەكىنشىسى سلاۆيان ۇلتتارى، ال قالعان ۇلتتار مەن ۇلىستار پايىزدىق ولشەممەن العاندا ازشىلىق بولعاندىقتان مەملەكەت تە وسى نەگىزگى ۇلتتاردىڭ ۇستاناتىن دىندەرىنە ارقا سۇيەگەنى ابزال. ياعني قانشا جەردەن قارسى تۇرىپ، ءوز ءۋاجىن ورتاعا ساۋشىلار بولسا دا سانى باسىم، مەملەكەت قۇراۋشى قوعام مۇشەلەرىنىڭ مۇددەسى مەملەكەت ءۇشىن الدىڭعى ورىندا تۇرۋى ءتيىس. 11 قازان 2011 جىلعى «ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭنىڭ كىرىسپە بولىگىندە مەملەكەتتىڭ يسلامداعى حانافي باعىتىن جانە پراۆوسلاۆتىق حريستيان دىندەرىنىڭ حالىقتىڭ رۋحاني جانە مادينە ءومىرىن دامىتۋداعى مويىندايتىندىعى جازىلدى.دەگەنمەن، بۇل اتالمىش دىندەرگە ەشقانداي ارتىقشىلىق بەرمەيدى، بۇل وسى زاڭداعى التىنشى باپ، ءدىني ساراپتاما ماسەلەسىندە ايقىن كورىنىس تابادى، وندا ءدىني ساراپتامانىڭ ءدىنتانۋ سالاسىندا ناقتى ءبىلىمى بار تۇلعالارمەن، قاجەت بولسا مەملەكەتتىك ورگاندار قىزمەتكەرلەرىن نەمەسە وزگە مامانداردى تارتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىنى بەلگىلەنگەن. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ءدىني ساراپتاما جاساۋدا يسلامي ادەبيەتتەر ءۇشىن ورتالىق مەشىت ماماندارى مىندەتتى تۇردە قاتىستىرىلاتىنى زاڭمەن بەكىتىلۋى ءتيىس ەدى. جالپى ەلىمىزدەگى حانافي مەكتەبىنىڭ ماڭىزىن ارتتىرۋ ءۇشىن مەملەكەت وعان جاناما بولسا دا قولداۋ جاساۋى اسا قاجەت ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. ول اسىرەسە ورتالىق مەشىت جانىنان حانافي مەكتەبىنىڭ تەوريالىق بايىتىلۋىن قامتاماسىز ەتىپ، ونىڭ ۇستانىمدارىنىڭ حالىققا ناسيحاتتالۋ جولدارىن قاراستىراتىن عىلىمي زەرتتەۋ ينستيتۋتىن اشىپ، وسى ينستيتۋت ماماندارىن ءدىني ساراپتامالارعا تارتۋ، ولار جۇرگىزگەن زەرتتەۋلەرىنىڭ ناتيجەلەرىن مەملەكەتتىڭ ءدىني ساياساتىندا نەگىزگە الىپ وتىرۋ سياقتى ماسەلەدە اسا قاجەت. ناقتى ءبىر دىنگە مەملەكەت تاراپىنان جاناما تۇردە باسىمدىق بەرۋ وزگە دىندەر مەن ءدىني اعىمداردى شەتتەتۋدى مەڭزەمەيدى، تەك مەملەكەت ءوز ىشكى ساياساتىندا تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تاريحي قالىپتاسقان ءداستۇرلى دىنگە ارقا سۇيەپ، سول دىنمەن ديالوگقا ءتۇسىپ وتىرادى. ال، وزگە دىندەر ءوز جاماعاتىمەن دەربەس جۇمىسىن جالعاستىرا بەرەرى ءسوزسىز. سوندىقتان، بۇل تۇستا دەموكراتيا قاعيداتتارىنىڭ اياققا تاپتالۋى، ادامنىڭ ءدىني بوستاندىعىنىڭ شەكتەلۋى جايلى ءسوز قوزعاۋ ارتىقتاۋ بولار ەدى. سەبەبى، ادامنىڭ ءدىني بوستاندىعى وعان ءوزى قالاعان ءدىندى تاڭداۋعا مۇمكىندىك بەرەدى، ياعني، كەز كەلگەن ادام ءوز قالاعان ءدىندى قابىلداي الادى. بۇل تۇستا ەشقانداي دا وزگە ءدىندى قابىلداۋعا تىيىم سالاتىن نورما قابىلدانبايدى، سايكەسىنشە ادام قۇقىقتارى اياققا تاپتالمايدى. ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ  مەملەكەتتى قالىپتاستىرۋشى ۇلت مۇددەسىنە سايكەس ءدىن ماسەلەسىنە ارالاسىپ، ونى ءوز باقىلاۋىنا ۇستاۋعا تىرىسۋى، سايكەسىنشە سول دىنگە قامقورلىق كورسەتۋى ونىڭ زايىرلىلىق سيپاتىنا قايشى كەلمەيدى. سەبەبى، تاريحتا وزگە زايىرلى ەلدەردىڭ حالقى ەشقاشان ءوز دىنىنەن اجىراپ بىزدەگى سياقتى ءدىني ساۋاپسىزدىققا ۇرىنعان جوق، سول سەبەپتى ولارداعى بيلىك ءدىن ىسىنە تىكەلەي ارالاسپاسا دا حالىقتىڭ ءدال بىزدەگىدەي احۋالعا ءتۇسۋى مۇمكىن ەمەس ەدى. قازىرگى  ءدىني احۋال تۋراسىن توقتالساق، قازاق ۇلتىنىڭ ءوزى ءتۇرلى دىندەر مەن ءدىني اعىمدار جاماعاتىنا اينالعان، ءدىن جاعىنان ءبىر-بىرىنەن الشاقتاۋ ۇستىندەگى ۇلت قالپىنا ءتۇسىپ وتىر.

ەلدە دىندەر مەن ءدىني اعىمداردىڭ سانىنىڭ ۇلعايۋى، حالىقتىڭ دىنگە بايلانىستى بولشەكتەنۋى مەملەكەت ءۇشىن دە، ۇلت ءۇشىن دە، جەكە ادام ءۇشىن جاقسىلىق اكەلمەيدى. سەبەبى، كوپ ءدىندى مەملەكەت ازاماتتىق سوعىس، ءدىني جانجالدار، قانتوگىستەر مەن قاقتىعىستاردىڭ ىقتيمال ورنى، مۇنداي مەملەكەتتىڭ تىنىشتىعى مەن بەيبىت ءومىرى ناقتى كۇشتەردىڭ كوڭىل-كۇيىنە تاۋەلدى بولادى. ياعني، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ىشكى نەمەسە سىرتقى كۇشتەر مەملەكەتتى ءوز دەگەنىنە كوندىرۋ ءۇشىن ءارتۇرلى قيتۇرقى ارەكەتتەرگە بارۋى مۇمكىن. مەملەكەت قوعامنىڭ دامۋى مەن العا باسۋىنا تىكەلەي جاۋاپتى، سول سەبەپتى، كەز كەلگەن ماسەلەدە قوعام ءۇشىن زيانى بار قۇبىلىستاردىڭ ورىن الۋىن بولدىرماۋ ءۇشىن ول بارىن سالۋى ءتيىس. مەملەكەتتى بيلەۋشى توپ قوعامنىڭ تەك بۇگىنگى تىنىشتىعى ءۇشىن ەمەس ونىڭ بولاشاقتاعى بەيبىت ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن قىزمەت جاساۋى ءتيىس. ايتا كەتەرلىگى، قازىرگى كەزدە ەلىمىزدە ۇسىنىلىپ جاتقان مەملەكەتتىڭ دىنگە بايلانىستى ۇسىنىستارى، اسىرەسە ءدىني ۇيىمداردى قايتا تىركەۋدەن وتكىزۋگە بايلانىستى جۇمىستار بيلىكتىڭ كەش تە بولسا بۇل ماسەلەنى قولعا الۋعا تالپىنىسىن كورسەتۋدە.

«Abai.kz»