كەشە ماسكەۋدە ۇقشۇ سامميت ءوتتى. جيىنعا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ، ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان، بەلارۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو، قىرعىزستان پرەزيدەنتى سادىر جاپاروۆ، تاجىكستان پرەزيدەنتى ەمومالي راحمون، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين، سونداي-اق ۇقشۇ باس حاتشىسى ستانيسلاۆ زاس قاتىستى. قاتىسۋشى ەلدەردىڭ باسشىلارى نە دەدى؟ از-كەم شولۋ جاسايىق...

توقاەۆ: قازاقستان مەن رەسەي بايلانىسىنا الاڭداۋعا نەگىز جوق

قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق قارىم-قاتىناستى اتاپ ءوتتى.

«شىنىندا دا، ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق پەن ساياسي ءوزارا ءىس-قيمىلدىڭ قارقىنىنا كوڭىلى تولماۋعا نەگىز جوق. رەسەي قازاقستان ءۇشىن ساۋدا-ەكونوميكالىق سالاداعى نەگىزگى سەرىكتەس بولىپ تابىلادى. سوندىقتان دا مەنىڭ ۇكىمەت الدىنا قوياتىن مىندەتتەرىم-بۇل ساۋدا-ساتتىقتىڭ، ينۆەستيتسيالاردىڭ وسى سەرپىنى مەن كولەمىن ساقتاۋ عانا ەمەس، سونداي-اق قازىرگى گەوساياسي احۋالدان تۋىندايتىن بارلىق قيىندىقتارعا قاراماستان، ونى كەڭەيتۋ. مەن قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باستاعان وسى بلوكقا جاۋاپتى شەنەۋنىكتەردى وزىممەن بىرگە الىپ كەلدىم. ولار وتە ناتيجەلى كەلىسسوزدەر جۇرگىزدى، ولاردىڭ الدىنا ناقتى پراكتيكالىق ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋ ماقساتىندا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ۇكىمەتىمەن ىسكەرلىك تۇرعىدا جۇمىس ىستەۋ مىندەتى قويىلدى»، - دەدى توقاەۆ.

مەملەكەت باسشىسى بۇگىندە ماشينا جاساۋ، مەتاللۋرگيا، حيميا ونەركاسىبى سياقتى سالالاردا $4 ملرد سوماسىنا 20 ءىرى جوبا ىسكە اسىرۋدىڭ ءارتۇرلى ساتىلارىندا تۇرعانىن ايتتى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت ۇقشۇ-نى بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرشىلىك قىزمەتىنە قوسۋدى ۇسىندى.

«بارلىق قاجەتتى قۇرالدار قالىپتاستىرىلدى، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ۇقشۇ-نى بۇۇ-نىڭ بىتىمگەرشىلىك قىزمەتىنە قوسۋ مىندەتىن قويۋ كەرەك... وسى تۇرعىدا اۋعانستانداعى جاعدايدىڭ دامۋىنا ۇلكەن ءمان بەرەمىز. بۇل ەلدەگى تۇراقسىز جاعداي، سونداي-اق اۋعانستان اۋماعىنداعى قارۋلى توپتاردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندەمەۋى ءبىزدىڭ مەملەكەتتەرىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن تۇراقتىلىعىنا ءالى دە قاۋىپ توندىرەدى. ۇقشۇ-عا بارلىق ىقتيمال قاۋىپ-قاتەرلەردى ەسكەرىپ، ورتالىق ازيانىڭ وڭتۇستىك شەكارالارىنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ودان ءارى نازار اۋدارۋ قاجەت دەپ سانايمىن»، - دەدى توقاەۆ.

ءوز كەزەگىندە رەسەي پرەزيدەنتى ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق دامۋىنىڭ وڭ قارقىنىن اتاپ ءوتتى.

«بىزدە بارلىعى جاقسى دامۋدا، وتكەن جىلى تاۋار اينالىمى 34%-دى قۇرادى. رەسەيلىك كومپانيالار قازاقستان ەكونوميكاسىنا $17 ملرد ينۆەستيتسيالادى. بەلگىلى قيىندىقتارعا قاراماستان، جاعداي تۇتاستاي العاندا دامىپ كەلەدى»، - دەدى پۋتين.

پۋتين تاعى اقش-تىڭ بيوزەرتحانالارى تۋرالى ايتتى

رەسەي پرەزيدەنتى بيىلعى كۇزدە قازاقستان، قىرعىزستان جانە تاجىكستاندا ۇيىمنىڭ بىرلەسكەن وقۋ-جاتتىعۋلارىنىڭ تۇتاس سەرياسى جوسپارلانعانىن ايتتى. سونداي-اق، ۇقشۇ-نىڭ كۇش-جىگەرى بۇدان ءارى دە تەرروريزمگە، ەسىرتكى ترافيگىنە، ۇيىمداستىرۋ قىلمىسىنا قارسى ءىس-قيمىلعا باعىتتالۋى ءتيىس ەكەنىن، بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە ماڭىزدى نازار اۋدارۋدى تالاپ ەتىنىن ايتا كەلە، پەنتاگوننىڭ «بيوزەرتحانالارىن» دا قالىس قالدىرعان جوق.

«پەنتاگون ونداعان مامانداندىرىلعان بيوزەرتحانالار مەن ورتالىقتار قۇردى، ولاردىڭ نەگىزگى مىندەتى — بيولوگيالىق ماتەريالداردى جيناۋ جانە ۆيرۋستار مەن قاۋىپتى اۋرۋلاردىڭ تارالۋ ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ. ۋكرايناداعى ارنايى وپەراتسيا بارىسىندا رەسەي شەكارالارىنا جاقىن جەردە بيولوگيالىق قارۋدىڭ قۇرامداس بولىكتەرى جاسالعاندىعى، پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەپيدەميولوگيالىق جاعدايدى تۇراقسىزداندىرۋدىڭ مۇمكىن ادىستەرى مەن تەتىكتەرى دامىعاندىعى تۋرالى قۇجاتتىق دالەلدەر الىندى»، - دەدى ول. رەسەي پرەزيدەنتى تمد-عا ۇقشۇ جانىنداعى باقىلاۋشى مارتەبەسىن بەرۋدى ۇسىندى.

فينليانديا مەن شۆەتسيانىڭ ناتو-عا قوسىلۋ تۋرالى...

«ناتو-نىڭ كەڭەيۋى - بۇل جاساندى تۇردە جاسالىنعان ماسەلە، ويتكەنى بۇل اقش-تىڭ سىرتقى ساياسي مۇددەلەرى ءۇشىن جاسالادى. ناتو ءىس جۇزىندە ءبىر ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىنىڭ قۇرالى رەتىندە قولدانىلادى. كەڭەيتۋگە كەلەتىن بولساق، ونىڭ ىشىندە اليانستىڭ جاڭا مۇشەلەرى — فينليانديا مەن شۆەتسيادان رەسەيگە كەلىپ-كەتەر زيان جوق. سوندىقتان رەسەيگە تىكەلەي قاۋىپ تونبەيدى. الايدا، بۇل اۋماقتاعى اسكەري ينفراقۇرىلىمنىڭ كەڭەيۋىنە، ارينە، جاۋاپ بەرەدى»، - دەدى پۋتين.

لۋكاشەنكو: «رەسەيدىڭ جانىنا توپتاسايىق»، - دەيدى...

بەلورۋس پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو بولسا ارىپتەستەرىنە قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە «رەسەيدىڭ جانىنا توپتاسۋ كەرەك» ەكەنىن ايتتى.

«حالىقارالىق قۇقىق نورمالار مەن قاعيداتتار ەلەنبەي جاتقان كەزدە پىكىرلەستەردىڭ بىرلىگى مەن ىنتىماقتاستىعى ەرەكشە ماڭىزدى. ۇقشۇ-عا مۇشە مەملەكەتتەر بيىلعى قاڭتار ايىنداعى قيىن ساتتەردە وسىنداي ىنتىماقتاستىعىنىڭ ارقاسىندا جەڭىسكە جەتتى. قازاقستاندا بولعان وقيعالار ەستەرىڭىزدە شاعار... الايدا، بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ۇيىمىمىزدا ىنتىماقتاستىق پەن قولداۋ ايقىن كورىنەدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ مۇمكىن مەن قاتەلەسىپ تۇرعان شىعارمىن،بىراق سوڭعى وقيعالارعا قاراعاندا ولاي ەمەس سياقتى. ۇقشۇ بويىنشا جەكەلەگەن سەرىكتەستەردىڭ ولارعا ۇيىمنىڭ باسقا مۇشەلەرىنىڭ ۇلتتىق اۆياكومپانيالارى ۇشاقتارىنىڭ ۇشۋىنا تىيىم سالۋى نەگە تۇرادى؟ باتىستىڭ بىرىككەن سانكتسيالىق قىسىمى كۇشەيىپ جاتقاندا بىرلىك پەن ىنتىماقتاستىق پوستۋلاتى جۇمىس ىستەي بەرمەيدى»، - دەدى لۋكاشەنكو.

پاشينياننىڭ وكپەسى...

ارمەنيا پرەمەر-ءمينيسترى نيكول پاشينيان بولسا ۇقشۇ اسكەرىنىڭ 2020 جىلعى «قاراباق» سوعىسىندا ارمەنياعا كومەكتەسپەگەنىنە وكپە ايتتى.

«بۇل ارمەنيا ءۇشىن ماڭىزدى ماسەلە...  وتكەن جىلى ءدال وسى كۇندەرى ءازىربايجان اسكەرلەرى ارمەنيانىڭ ەگەمەندى اۋماعىنا باسىپ كىردى. ارمەنيا 2010 جىلعى 10 جەلتوقسانداعى «ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك تۋرالى شارت ۇيىمىنىڭ داعدارىستى احۋالدارىنا دەن قويۋ ءتارتىبى تۋرالى ەرەجەدە» كوزدەلگەن تەتىكتەردى ىسكە قوسۋ ءۇشىن ۇقشۇ-عا جۇگىندى. بۇل قۇجاتتى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك كەڭەسى ماقۇلدادى، الايدا، وكىنىشكە وراي، ۇيىم ارمەنيا رەسپۋبليكاسى كۇتكەندەي ارەكەت ەتتى دەپ ايتۋعا كەلمەيدى»، - دەدى.

بۇل جيىندا پۋتين «ۋكرايناداعى سوعىسقا ۇقشۇ اسكەرلەرىنىڭ قاتىسۋىن سۇرايدى» دەپ كوپشىلىك كۇدىكتەندى. بىراق ۇقشۇ مەملەكەتتتەرى سوعىسقا ارالاسپايتىنىن ايتتى.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz