بۇل كۇندەرى تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى تارازىعا ءتۇسىپ تۇر. وسىنى ويلاعاندا وتكەن جىلعى اپانعا قۇلاپ ولگەن تايلاعىمنىڭ تاعدىرى ەسىمە تۇسەدى. «مال - باس ساداعاسى» دەگەن بار، مۇمكىن اللا بىزگە تايلاقتىڭ ءومىرى ساباق بولسىن دەپ كورسەتكەن بولار. سول وقيعانى وزدەرىڭمەن  بولىسكەندى ءجون سانادىم.

بۇل كۇندەرى تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى تارازىعا ءتۇسىپ تۇر. وسىنى ويلاعاندا وتكەن جىلعى اپانعا قۇلاپ ولگەن تايلاعىمنىڭ تاعدىرى ەسىمە تۇسەدى. «مال - باس ساداعاسى» دەگەن بار، مۇمكىن اللا بىزگە تايلاقتىڭ ءومىرى ساباق بولسىن دەپ كورسەتكەن بولار. سول وقيعانى وزدەرىڭمەن  بولىسكەندى ءجون سانادىم.

اۋىلدا تۇرعاننان سوڭ، قولىمىزعا ازىن-اۋلىق مال ۇستايمىز. جالعىز ساۋىندى تۇيەم بولاتىن. ول دا وتە جاي، ماۋسىم ايىندا بوتالادى. الگى تۇيە بوتاسىنا بىردە كەلىپ، بىردە كەلمەي دالادا تۇنەپ قالىپ ءجۇردى. تامىز ايىنىڭ ورتاسىندا تۇيە جوعالىپ كەتتى. بوتانى قورادان دالاعا شىعارماي، قىس بويى قولدا ۇستادىق. الدىنا جەمىن، سۋىن، ءشوبىن ۇزبەي بەردىك. قىس كەتىپ، جاز شىقتى. الگى جەتىم بوتا جارىلارداي سەمىرىپ، تايلاق بولدى. ەل قوراداعى مالدارىنىڭ ءبارىن دالاعا شىعاردى. ءبىز دە جەتى اي قورادا قامالىپ تۇرعان تايلاققا ەركىندىك بەرىپ، بوستاندىققا شىعاردىق. تۇيەلەرگە قوسىپ دالاعا ايدادىق، بىراق الگى تايلاق تۇيەلەرگە ەرمەي، قورادان شىر اينالىپ شىقپاي قويدى. تاماق بەرمەي، قورانىڭ ەسىگىن جاۋىپ قويدىق. سوندا دا تايلاق قورانىڭ الدىنا كەلىپ شوگىپ جاتىپ الدى. ءۇيدىڭ ەسىگىنەن ادام شىقسا بولدى، تۇرا ۇمتىلادى. جۋىندى قۇيار ما ەكەن دەپ، ارتىڭنان قالمايدى. تايلاعىمنىڭ جاعدايىن ايتىپ، كورشى شالدان كەڭەس سۇرادىم. كوپتى كورگەن  كونەگوز قاريا ۇزاق جىلدار مال باققان كىسى ەدى. «شىراعىم، تايلاعىڭدى بوتا كەزدەن باستاپ قاراڭعى قورادا ۇستاپسىڭ. سوندىقتان دا، ەكى كوزى الىستى كورمەي قالعان. دالاعا شىقپاعاسىن، ەركىندىكتە جۇرمەگەسىن اياعى دا مايماق بولىپتى. كەرەك دەسەڭ، تايلاعىڭنىڭ موينى ءشوپتى جۇلىپ جەۋگە جەرگە جەتپەيدى. قاراڭعى قورادان بىردەن جارىققا شىققاسىن، ەركىندىككە ۇيرەنە الماي، باسى اينالىپ، ابدەن ماڭگۇرت بولىپ قالعان عوي»، - دەدى. «اقساقال، سوندا مەن نە ىستەيىن؟»-دەپ سۇرادىم. «ەركىندىككە ۇيرەنۋ ءۇشىن ءبىراز ۋاقىت كەرەك. سەن تايلاعىڭدى ءشوبى شۇيگىندەۋ، جۋسانى قالىڭداۋ جەرگە اپارىپ، ارقانداپ قوي. ءبىر ايعا دەيىن سولاي ىستەسەڭ ۇيرەنىپ كەتەدى، نە دەگەنمەن ءتۇز مالى عوي»، -دەپ كەڭەسىن ايتتى قاريا. ءبىز قاريانىڭ اقىلىن تىڭداپ، كۇندە تاڭەرتەڭ اۋىلدىڭ الدىنا شىعارىپ، ارقانداپ قويىپ جۇردىك.

ءسۇيتىپ جۇرگەندە، ءبىر كۇنى اۋىلعا ورىستىڭ جەر قازاتىن تراكتورى كەلە قالدى. اركىم اقشاسىن تولەپ، قوراسىنىڭ اينالاسىن تازارتىپ جاتىر. مەن قورانىڭ ءدال ىرگەسىنەن كۇل-قوقىس توگەتىن ۇلكەن شۇڭقىر قازدىردىم. الگى كورشى قاريا كەلىپ: «بالام، قورانىڭ تۇبىنەن شۇڭقىر قازىپ جاتقانىڭ نە؟ ەرتەڭ مالىڭ ءتۇسىپ كەتەدى عوي، كۇبىردى ەل قۇساپ كولىككە تيەتىپ، دالاعا توكتىرتپەيسىڭ بە؟»-دەپ، ەسكەرتۋ  جاسادى. «وي، اقساقال، قوقىس ءۇشىن كولىك جالداپ، ەكى شىعىنعا قالىپ جاتامىن با؟ كەرەك بولسا، ءسىز دە كۇبىرلەرىڭىزدى وسىعان توگە بەرىڭىز، ادەيى تەرەڭ قىلىپ قازدىرىپ جاتىرمىن»-دەدىم.

ارادا ءۇش جۇماداي ۋاقىت ءوتتى. كۇندە تاڭەرتەڭ، بالالارىم الگى تايلاقتى باقىرتىپ-شاقىرتىپ جەتەكتەپ بارا جاتادى. بالالار دا ابدەن جالىققان عوي. 21 كۇن دەگەندە تايلاقتى «ۇيرەنگەن شىعار» دەپ، بوساتىپ جىبەرىپتى. الگى تايلاق، «قورا قايداسىڭ؟» دەپ، تاپىراقتاپ الىپ اۋىلعا قاراي جونەلەدى. ءيا، نە بولارىن ءىشىڭىز سەزىپ وتىرعان بولار. ءدال تاپتىڭىز، اياق جولىن عانا كورەتىن سوقىر تايلاق اڭگىرلەپ كەلىپ، قورانىڭ ىرگەسىندەگى تەرەڭ شۇڭقىرعا كۇمپ ەتە ءتۇستى. سول جەردە مويىن ومىرتقاسى ءۇزىلىپ، پىشاققا ىلىنبەستەن جان تاپسىردى. ءىرى، سەمىز تايلاقتى شۇڭقىردان تارتىپ شىعارا المادىق. «توپىراعى سول جەردەن بۇيىرعان بولار» دەپ، الگى شۇڭقىرعا تايلاقتى كومە سالدىق.

مىنە، جەتىم تايلاق 7 اي 21 كۇن عانا ءومىر ءسۇردى. ونىڭ 7 ايىندا قاراڭعى قورادا قاماۋلى تۇردى. قاماۋدان شىققانىنا 21 كۇن عانا ۋاقىت بولاتىن. وزگە تۇيەلەر سياقتى ورىسكە ۇزاپ شىعىپ كورگەن ەمەس. ءوز اۋزىمەن ءبىر ءتۇپ جۋساندى جۇلىپ جەگەن جوق.  مەيىرى قانىپ، ەركىنشە سۋ دا ىشپەدى. ەڭ سوڭىندا كوزىن سوقىر، اياعىن مايماق، ءوزىن ماڭگۇرىت قىلعان قوراعا قايتىپ كىرەمىن دەپ اپانعا قۇلاپ وپات بولدى.

وسى تايلاقتىڭ تاعدىرى قازاقتىڭ تاعدىرىنا كوبىرەك ۇقسايتىن سىڭايلى. ءبىز دە 70 جىل بويى رەسەيدىڭ قوراسىندا بولدىق. دۇنيەدە بولىپ جاتقان وركەنيەتتىڭ بارىنەن ماقۇرىم قالدىق. تەك، قارنىمىزدىڭ تويعانىنا عانا ءماز بولىپپىز.  الىدە سول زاماندى ارماندايتىندار جەتەرلىك. كەشە ءبىر تويدا ەكى شال اڭگىمەلەسىپ وتىر. «پاي، شىركىن، كەڭەس ۇكىمەتىنە نە جەتسىن؟! نان كوپ، قارىن توق، ۋايىم-قايعى جوق ەدى عوي، ءتىپتى ءبىر تويعا ون جاشىك اراق جەتپەي قالاتىن ەدى. ءاي، قۇرداس-اۋ، ول كەزدەگى اراق كازىرگىدەي ماس قىلمايتىن ەدى. ەكى جىگىت بولىپ ءبىر وتىرعاندا ون بوتەلكە اراقتى ءىشىپ جۇرە بەرۋشى ەدىك»-دەپ جاستىق شاعىن ەسكە الىپ وتىر.

ءيا، تاۋەلسىزدىك - بىزگە ءتاڭىردىڭ بەرگەن سىيى بولاتىن. وتكەندە ءبىر گازەتتەن ءوزىم سىيلايتىن ءبىر اعامنىڭ «ءبىز تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەستىك. «مەن تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىنا قول قويعانمىن» دەپ ماقتانىپ بەرگەن سۇحباتىن وقىپ قاتتى ىڭعايسىزداندىم. ءتىپتى، ۇيات ەكەن. تاريحقا تۋرا قاراۋ كەرەك ەمەس پە؟!

سوناۋ 90-جىلداردىڭ باسىندا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قاۋقارى السىرەپ، شاڭىراعى شايقالا باستاعاندا بالتىق ەلدەرى بىرىنەن-سوڭ ءبىرى بوستاندىق سۇراپ، بۇلقىنا باستادى. 1991 جىلدىڭ 17 ساۋىرىندە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ تاريحىنداعى ەڭ سوڭعى جالپىحالىقتىق رەفەرەندۋم بولدى. رەفەرەندۋمنىڭ كۇن تارتىبىندە «كونفەدەراتسيالىق وداق كەرەك پە؟ (كسرو كەرەك پە، كەرەك ەمەس پە؟)» دەگەن سۇراق بولدى. ۇمىتپاسام، قازاق رەسپۋبليكاسى 90 پايىز «كسرو كەرەك» دەپ داۋىس بەردى. بىراق، بالتىق ەلدەرى بۇعان قارسى بولدى. 1991 جىلدىڭ 19 تامىزىندا كسرو-نىڭ كەرەگەسى قۇلاپ، شاڭىراعى ورتاسىنا ءتۇستى ءبىرىنشى بولىپ ياناەۆتىڭ قۋىرشاق ۇكىمەتىن اتقىلاپ، كسرو-نى قۇلاتقان رەسەيدىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى  ب.ەلتسين بولاتىن. ءدال سول كەزدە قۇرساۋدا وتىرعان  رەسپۋبليكالار جاپپاي، بىرىنەن-سوڭ ءبىرى ءوز تاۋەلسىزدىكتەرىن جاريالاي باستادى. 14-ءشى بولىپ 1991 جىلدىڭ 27 قازانىندا تۇركمەنستان  وز تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. كسرو-نىڭ قارا جۇرتىندا قازاق ەلىنەن باسقا ەل قالعان جوق بولاتىن. ال، ءبىزدىڭ ەل 1991 جىلى 16 جەلتوقساندا زورعا دەپ، ارەڭ  تاۋەلسىزدىگىن جاريالادى. سول كەزەڭدە كرەملدە كسرو-نىڭ ەڭ سوڭعى قالدىباس پريزدەنتى م. گورباچيوۆ جالعىز قالعان بولاتىن. ول دا قازاقستاننان ايىرىلعان سوڭ، 1991 جىلدىڭ 24 جەلتوقسانىندا كسرو-نىڭ تاراعانىن جاريالادى.

بۇل - اششى دا بولسا، تاريحي شىندىق ەدى. قايدا دا، وڭاي ولجانىڭ قادىر-قاسيەتى بولماعان. قازىرگى ءبىزدىڭ بيلىكتىڭ «ەۋرازيالىق وداق، ەركىن ەكانوميكالىق ايماق» دەپ جۇرگەندەرى اتىن عانا وزگەرتكەن باياعى بوداندىق. ورتاق ءتىل، ورتاق اسكەر، ورتاق شەكارا، ورتاق پارلامەنت، ورتاق....تاعى دا ايتىلماعان نە بار سونىڭ ءبارى دە ورتاق بولماق. باياعىدا اتالارىمىز «ورتاق وگىزدەن، وڭاشا بۇزاۋ ارتىق» دەگەن ەكەن. ءبىز قانشا جەردەن ورتاق دەگەنمەن، ورىستىڭ اقىرعان ايۋى قازاقتىڭ موماقان قويىمەن ورتاق استاۋدان تاماعىن ءبولىسىپ جەيدى دەگەنگە كىم سەنەدى؟

وسىنىڭ الدىن الماق بولعان الاشتىڭ ارلى ازاماتتارى باس قوسىپ، جالپى حالىقتىق رەفەرەندۋم وتكىزۋ ءۇشىن جۇمىستانىپ جاتىر. وسى جولى ەل بولىپ باس بىرىكتىرە الماساق، ەلدىگىمىزگە سىن، ازاماتتىعىمىزعا ءمىن بولماق. قازاق ءۇشىن تاۋەلسىزدىكتەن ارتىق قۇندىلىق بولۋى مۇمكىن ەمەس! ال، قازىر تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى قالت-قۇلت ەتىپ تارازىدا تۇر.

نە ەگەمەندى ەل بولامىز، نە رەسەيگە كىرىپ جەم بولامىز. تەك، اللادان تىلەيتىنىمىز: تاۋەلسىزدىكتىڭ تاعدىرى - تايلاقتىڭ تاعدىرى بولماعاي.

ماڭعىستاۋ وبلىسى

«Abai.kz»